۱۰ یافته بزرگ درباره اجداد انسان در سال ۲۰۲۲

انسان‌ها به‌شکلی استثنایی متنوع هستند؛ با‌این‌حال، همه‌ی ما فارغ از تمام تفاوت‌هایمان یک مورد مشترک با تمام ۸ میلیارد انسان دیگر روی سیاره داریم: ما انسان‌های خردمند هستیم و اجداد مشترکی داریم. داستان چگونگی پیدایش ما پخش‌شدنمان در سراسر جهان و عملکردمان در طول مسیر همچنان در حال کامل‌تر‌شدن است. هنوز‌هم پس از گذشت سالیان طولانی از اولین یافته‌های دانشمندان، ابعاد بیشتری از داستان رازآلود سفر انسان مدرن از آفریقا پدیدار می‌شود و دانشمندان سرنخ‌های جدیدی پیرامون آن پیدا می‌کنند.

در این مقاله که نسخه‌ی اولیه‌ی آن در وب‌سایت لایوساینس منتشر شده، نگاهی اجمالی خواهیم انداخت به ۱۰ نکته یا یافته‌ی مهم درباره‌ی انسان‌های باستان که دانشمندان در سال ۲۰۲۲ موفق شدند آن‌ها را کشف کنند‌. پس از اشاره به هر یافته، تلاش می‌کنیم بر چگونگی تأثیر آن یافته بر درک ما از سفر بزرگ بشرنیز گریزی بزنیم.

کشف مهره‌ای ۱/۵ میلیون ساله در اسرائیل نشان می‌دهد که انسان‌های اولیه نه در قالب یک موج، بلکه طی چند موج مهاجرتی بزرگ از آفریقا کوچ کرده‌اند. اینکه استخوان فوق متعلق به کدام گونه‌ی انسانی بوده، برای دانشمندان ناشناخته باقی مانده است. اگرچه امروزه فقط یک گونه‌ی انسانی (هوموساپین) روی زمین وجود دارد، قبلاً چندین گونه در سرده‌ی Homo وجود داشته است. پیش‌ازاین، محققان شواهدی پیدا کردند که نشان می‌داد یک گونه‌ی انسانی که اکنون منقرض شده است، دست‌کم حدود ۱/۸ میلیون سال پیش آفریقا را به مقصد اوراسیا ترک کرده است.

علاوه‌براین، برخی شواهد زمان نخستین خروج‌های انسان‌های امروزی از آفریقا را به زمان‌هایی تا حدود ۲۷۰ هزار سال پیش نیز مستند می‌کنند. کشف این مهره (قدیمی‌ترین استخوان انسان یافت‌شده در اسرائیل) در‌حال‌حاضر نشان می‌دهد که انسان‌ها احتمالاً چندین بار قاره‌ی آفریقا را ترک کرده‌اند و مهاجرت بزرگ انسان از آفریقا برخلاف باور برخی به‌یک‌باره و تنها برای یک بار رخ نداده است.

انجام کارهای مربوط به شجره‌نامه حتی در سطح دنیای امروز و برای چند نسل نیز به‌خودی‌خود کاری دشوار و طاقت‌فرسا برشمرده می‌شود. در‌حال‌حاضر، محققان تلاش کرده‌اند شجره‌نامه‌ای را برای تمام بشر شناسایی و تنظیم کنند و در‌ادامه به چگونگی ارتباط دسته‌های مختلف انسان‌ها با یکدیگر پی ببرند. دانشمندان در تحقیقات خود، هزاران توالی ژنومی را از ۲۱۵ جمعیت از سراسر جهان، از‌جمله از میان انسان‌های باستانی و مدرن و خویشاوندان کهن بررسی کردند.

برای بررسی تغییرات ژنتیکی در بین ژنوم‌ها از یک الگوریتم کامپیوتری استفاده شد و این امکان را برای تیم پژوهشی فراهم ساخت تا در‌نهایت ببینند چه کسی از چه نسلی بوده و با چه کسانی خویشاوند است. محققان پس از رسیدن به تقریبی از محل زندگی این اجداد، نقشه‌ای برای این شجره‌ی خانوادگی غول‌پیکر ایجاد کردند. آن‌طور که انتظار می‌رفت و هم‌سو با یافته‌های گروه‌های پیشین دانشمندان، همه‌چیز به آفریقا برمی‌گردد.

تصویر بالا تفسیری هنری از چگونگی حرکت ساحل‌مردم چادی را نشان می‌دهد. حرکت روی دو پا در میان اولین گونه‌های شناخته‌شده‌ی بشر نه‌تنها روی زمین، بلکه در بالای درختان نیز رایج بوده است. این حرکت همراه سایر انواع حرکت در محیط درختی وجود داشته است؛ از‌جمله حرکت چهار پا با استفاده از دست‌ها و چنگ‌زدن به سطوح و شاخه‌ها. حرکت مذکور به‌وضوح با حرکت گوریل‌ها و شامپانزه‌ها که از پشت فالانژها یا استخوان‌های بند انگشت خود برای حمایت استفاده می‌کنند (راه‌رفتن با بند انگشت) متفاوت است.

محققان در بررسی‌های خود دریافتند که راه‌رفتن روی پای خودمان برای خانواده‌ی انسان شاهکاری کاملاً بزرگ و عاملی تعیین‌کننده بوده است و نیاکان هم‌خانواده‌ی بسیار دوردست ما حدود ۷ میلیون سال پیش موفق شده‌اند آن را انجام دهند. این کشف پس از آن صورت گرفت که دانشمندان یک استخوان ران و یک جفت استخوان ساعد مربوط به ساحل‌‌مردم چادی از ۷ میلیون سال پیش را مطالعه کرده بودند و باورشان بر این بود که استخوان یادشده ممکن است قدیمی‌ترین انسان‌تبار شناخته‌شده‌ی تمام تاریخ باشد. درواقع، این‌جا صحبت از یکی از خویشاوندان انسان مربوط به دوره‌ی پس از جدا‌شدن اجداد ما از میمون‌های مدرن مطرح است. به‌نظر می‌رسد که ساحل‌مردم چادی هم روی دو پا راه می‌رفتند و هم می‌توانستند از درختان به شیوه‌ای متفاوت با میمون‌ها بالا بروند.

بنابر یافته‌های پژوهشگران، این امکان وجود دارد که استخوان فک ۱/۴ میلیون ساله‌‌ی پیدا‌شده در اسپانیا متعلق به قدیمی‌ترین خویشاوند انسان در اروپا باشد. استخوان فک بالایی ویژگی‌هایی دارد که الگوی تکاملی صورت انسان را به‌نمایش می‌گذارد. این استخوان نشان می‌دهد که صاحبش قرابت بیشتری به انسان امروزی در قیاس با نخستی‌های میمون‌مانند داشته است.

این احتمال وجود دارد که استخوان فک مذکور متعلق به Homo Antecessor بوده باشد؛ سرده‌ای از میان هومو‌ها که موقعیتش در شجره‌ی خانواده‌ی انسان بحث‌برانگیز است. علاوه‌براینن، این امکان وجود دارد که پسر‌عموی انسان مدرن و نئاندرتال (Homo neanderthalensis) قلمداد شود. تا قبل از کشف این استخوان فک، قدیمی‌ترین خویشاوند شناخته‌شده‌ی انسان در اروپا به ۱/۲ میلیون سال پیش باز می‌گشت.

تصویر بالا چهار جمجمه‌ی استرالوپیتکوس مختلف یافت‌شده در غارهای استرک‌فونتین آفریقای‌جنوبی را نشان می‌دهد. این جمجمه‌ها حتی در مقیاس زمانی خودشان هم کاملاً قدیمی و فرسوده در نظر گرفته می‌شوند. قدمت غار حاوی این فسیل و سایر فسیل‌های استرالوپیتکوس به ۳/۴ تا ۳/۶ میلیون سال پیش برمی‌گردد؛ بسیار قدیمی‌تر از آنچه قبلاً تصور می‌شد. تاریخ جدید این باور دیرینه را که استرالوپیتکوس آفریقای‌جنوبی شاخه‌ی جوان‌تری از استرالوپیتکوس آفارنسیس آفریقای‌شرقی بوده، رد می‌کند.

درواقع، تحلیلی جدید از استخوان‌های قدیمی و شبیه انسان نشان داد که آن‌ها شاید بیش از یک‌میلیون سال قدیمی‌تر از آن چیزی باشند که پیش‌تر تصور می‌شد. محدوده‌ی تاریخ جدید احتمال ایجاد این گونه برای انسان را بهبود می‌بخشد. باید یادآوری کنیم که غار استرک‌فونتین به‌‌دلیل برخورداری از بقایای استرالوپیتکوس آفارنسیس مشهور است؛ اما همان‌طور‌که گفتیم، مشخص نیست که استخوان‌های مطالعه‌شده متعلق به این گونه هستند یا خیر.

اگر تلقی دانشمندان درست باشد، یافته‌هایشان می‌تواند درک ما از چگونگی پیدایش انسان را بازنویسی کند؛ زیرا در آن صورت، قدمت فسیل‌های اخیر حتی از فسیل نمادین و معروف لوسی با قدمت ۳/۲ میلیون سال نیز بیشتر قلمداد خواهد شد. لوسی نیز یکی از فسیل‌های استرالوپیتکوس آفارنسیس قدیمی در شرق آفریقا است. این گونه‌ در کل یکی از رقبای اصلی برای تعیین شدن به‌عنوان جد مستقیم ما مطرح است.

متاسفانه اطلاعات زیادی از دنیسووان‌ها در دست نیست؛ اما می‌دانیم که آن‌ها به‌همراه نئاندرتال‌ها، نزدیک‌ترین خویشاوندان منقرض‌شده‌ی انسان‌های امروزی بوده‌اند. فسیل‌های کمی از این انسان‌ها وجود دارد. این فسیل‌ها به نام غار دنیسوا در جنوب سیبری، جایی که اولین بقایای شناخته‌شده‌شان پیدا شد، نام‌گذاری شده‌اند. در سال‌های متمادی، استخوان‌هایی از آن‌ها در چین نیز پیدا شده است. اکنون کشف یک دندان ۱۶۴ هزار ساله در لائوس نشان می‌دهد که دنیسوواها در جنوب‌شرقی آسیا و در ارتفاعات کم با اقلیم گرم و مرطوب زیست می‌کرده‌اند.

تصویر بالا ترسیمی است از شکارچی جوانی که پایش را جراحی ماهر در دوران ماقبل تاریخ قطع کرده است.

برپایه‌ی یافته‌های پژوهشگران، قدیمی‌ترین قطع عضو پزشکی ثبت‌شده مربوط به دوران ماقبل تاریخ و مرتبط به بیمار عصر حجر بوده که یک پای خود را ۳۱ هزار سال پیش در سرزمین بورنئوی امروزی از دست داده است. بر‌اساس تجزیه‌و‌تحلیل مینای دندان، آن کودک شکارچی‌گردآورنده پس از عمل جراحی برای قطع پای آسیب‌دیده، به‌مدت ۶ تا ۹ سال دیگر زندگی کرده است. پیش‌از‌این، قدیمی‌ترین قطع عضو پزشکی ثبت‌شده مربوط به ۷ هزار سال پیش بوده است.

این امکان وجود دارد که سد عظیم یخی که طبق بررسی‌ها تعداد لایه‌های آن تا عدد ۳۰۰ می‌رسیده، راه گروهی از مهاجران اوراسیا به مقصد آمریکا را مسدود کرده باشد. این افراد درصورت رسیدن به مقصدشان، احتمالاً باید نخستین آمریکایی‌های زمین قلمداد می‌شدند. وجود این مانع سرد نشان می‌دهد که این افراد با پای پیاده از پل زمینی برینگ از آسیا به آمریکا عبور نکرده‌اند؛ بلکه با قایق‌هایی در امتداد ساحل آن ناحیه حرکت کرده‌اند.

محققان پس از تجزیه‌و‌تحلیل ۶۴ نمونه‌ی زمین‌شناسی از ۶ مکان در سراسر منطقه‌ی پل باستانی به این نتیجه رسیدند. آنان دریافتند که مسیر بدون یخ تا حدود ۱۳٬۸۰۰ سال پیش به‌طور‌کامل باز نشده بوده است. رقم یادشده تاریخ سردرگم‌کننده و عجیبی است؛ زیرا برپایه‌ی برخی شواهد دیگر، اولین آمریکایی‌ها بسیار زودتر از آن موقع وارد این قاره شده‌اند و فرهنگ کلوویس یافت‌شده در نیومکزیکو در زمان‌هایی پیش‌تر از تاریخ یادشده در آن‌جا ایجاد شده است.

تصویر بالا کودکانی از آخرین عصر یخبندان را در حال آب‌بازی در گودال‌های آب واقع در مسیر تنبل زمینی در نیومکزیکوی کنونی نشان می‌دهد.

بچه‌های امروزی عاشق دویدن و آب‌بازی در گودال‌های آب هستند و کودکان آخرین عصر یخبندان هم از این نظر تفاوتی با کودکان امروز نداشته‌اند. محققان حدود ۳۰ ردپا از کودکان خردسال را روی رد‌پای یک تنبل غول‌پیکر (یکی از موجودات بزرگ ساکن قاره‌ی آمریکا) پیدا کردند. آثار ۱۱ هزار ساله‌ای که در نیومکزیکوی کنونی یافت شده، نشان می‌دهند که رد‌پای این تنبل گل‌آلود شده و نقطه‌ای عالی برای پریدن و آب‌بازی ایجاد می‌کرده است.

هزاران سال پیش، انسان‌ها و حیوانات باستانی رد‌پای خود را در ساحلی در انگلستان بر جای گذاشتند؛ جایی که محققان از آن با تعبیر بزرگراه یاد می‌کنند. برخی از مسیرها حدود ۸,۵۰۰ سال قدمت دارند؛ یعنی تنها چندهزار سال پس از پایان آخرین عصر یخبندان. محققان علاوه‌بر اثر انسان، ردپایی از آئوروچ (گونه‌ای منقرض‌شده‌ از گاو)، گوزن قرمز، گراز وحشی، گرگ، سیاه‌گوش و درنا را پیدا کردند. براساس ترتیب قرارگیری برخی ردپاهای انسان، این احتمال وجود دارد که این افراد باستانی در حال شکار گونه‌هایی از حیوانات بوده‌اند و بر‌حسب اتفاق، بقایای آن حیوانات نیز حفظ شده است.