مزارع پرورش حشرات؛ تجارتی سودآور یا ظالمانه؟

حشرات موجودات عجیب و شگفت‌انگیزی هستند. پروانه‌ها می‌توانند بخش‌هایی از طیف نور را ببینند که برای چشم انسان نامرئی است و از این الگوهای فرابنفش برای پیداکردن گیاهان خوش‌طعم استفاده کنند. شب‌پره‌ها برای جهت‌یابی و حرکت در مسیرهایی به طول صدها مایل از میدان مغناطیسی زمین استفاده می‌کنند. زنبورها با تکان‌دادن بدن خود به دیگر اعضای کندو می‌گویند که کجا می‌توانند اندوخته‌ای از شهد را پیدا کنند.

حشرات در دنیای ما زندگی می‌کنند (یا ما انسان‌ها در دنیای آن‌ها زندگی می‌کنیم)، با‌این‌حال در جهان‌های حسی کاملا متفاوتی زندگی می‌کنیم. اما درست زمانی که شروع به درک حواس حشرات کرده‌ایم، نحوه برخورد ما با این موجودات درحال تغییر است. پرورش حشرات به‌طور چشمگیری درحال رونق گرفتن است.

به‌گزارش وایرد، براساس یک تخمین، همان‌طور که شرکت‌های مختلف در رقابت برای پیدا کردن راهی با پروتئین بالا و کربن پایین برای تغذیه حیوانات و انسان‌ها هستند، سالانه بین ۱ تا ۱٫۲ تریلیون حشره در مزارع پرورش داده می‌شوند. ازنظر تعداد جانورانی که در این فرایند دخیل هستند، این تغییری بی‌سابقه است که قبلا هرگز شاهدش نبوده‌ایم.

پرورش حشرات همچنین تغییر جهتی عجیب در رابطه‌ی ما با این جانداران است. ما آن‌ها را له می‌کنیم، روی آن‌ها سم می‌پاشیم، آن‌ها را می‌خوریم و خرد می‌کنیم تا رنگ‌های زیبایی بسازیم. اما، ما همچنین نگران کاهش شدید جمعیت حشرات وحشی هستیم که برای گرده‌افشانی محصولاتی که می‌خوریم، به آن‌ها متکی هستیم.

با صنعتی‌شدن پرورش حشرات، حشرات به‌عنوان راه‌حلی برای بحران اقلیمی که ناشی از فعالیت انسان بوده است، پیشنهاد می‌شوند. اما قبل از رفتن به این مسیر باید چند سوال اساسی را درمورد حشرات بپرسیم. آیا آن‌ها می‌توانند احساس کنند و اگر چنین است، چه کاری باید در این رابطه انجام دهیم؟

جاناتان برچ، فیلسوف دانشکده اقتصاد لندن می‌گوید: «در نقطه شروع گفتگو درمورد رفاه حیوانات قرار داریم.» یکی از سوالات کلیدی این است که آیا آن‌ها حساس هستند و توانایی احساس درد و رنج را دارند؟

خوک‌ها، مرغ‌ها و ماهی‌ها درحال‌حاضر تا حد زیادی به‌عنوان موجودات حساس شناخته می‌شوند. برچ در سال ۲۰۲۱ گزارشی نوشت شد که موجب شد دولت بریتانیا ماهی مرکب و اختاپوس و همچنین خرچنگ‌ها، شاه‌میگو و کل حیوانات مهره‌دار را به‌عنوان موجودات حساس به رسمیت بشناسد.

پژوهش درزمینه حساس‌بودن حشرات بسیار پراکنده است. بیش از یک میلیون گونه حشره شناخته‌شده وجود دارد و فقط تعداد انگشت‌شماری ازاین‌نظر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند که آیا می‌توانند درد را احساس کنند.

پی بردن به این موضوع که آیا موجود دیگری می‌تواند درد را احساس کند، حتی وقتی صحبت از انسان‌ها در میان باشد، دشوار است. تا اواسط دهه ۱۹۸۰، نوزادان در ایالات متحده به‌طور معمول درحالت بیهوشی خفیف یا عدم بیهوشی تحت عمل جراحی قرار می‌گرفتند، زیرا این باور اشتباه وجود داشت که نوزادان بسیار کم‌سن توانایی درک درد را ندارند.

در موردی معروف، نوزاد نارسی که در سال ۱۹۸۵ در مریلند متولد شد، بدون هیچ‌گونه بیهوشی تحت عمل جراحی قلب باز قرار گرفت. هنگامی که جیل لاوسون، مادر نوزاد، دراین‌باره از پزشکان سوال کرد، به او گفتند که نوزادان نارس نمی‌توانند درک را احساس کنند. این امر سوء برداشتی علمی بود که بعدا تاحدی به لطف تلاش‌های افرادی مانند لاوسون منسوخ شد.

اگر دانشمندان می‌توانند برای مدت طولانی درمورد درد در انسان اشتباه کنند، چه امیدی وجود دارد که بتوانیم آن را در حشرات کشف کنیم؟ هنگام جستجوی پاسخ، چند نشانه وجود دارد که پژوهشگران به دنبال آن هستند.

اول وجود گیرنده‌های درد است (نورون‌هایی که به محرک‌های دردناک دنیای بیرون پاسخ می‌دهند). البته توانایی احساس درد ازطریق تحریک گیرنده‌های درد، با احساس درد یکی نیست. وقتی اجاق گاز داغ را لمس می‌کنید، قبل از اینکه احساس درد کنید، بازوی شما به‌طور خودکار از آن دور می‌شود، زیرا گیرنده‌های درد تکانه عصبی را ارسال کرده‌اند که مغز را دور می‌زند. اما در حداقل حالت، وجود گیرنده‌های درد نشان می‌دهد حشره برخی از خصوصیات زیستی اولیه را دارد که به او توانایی تجربه درد را می‌دهد.

لارس چیتکا، موسس مرکز تحقیقات روانشناسی در دانشگاه کوئین‌مری لندن و نویسنده کتاب «ذهن یک زنبور» می‌گوید، تقریبا هر بار که دانشمندان در حشرات به دنبال توانایی احساس درد ازطریق تحریک گیرنده‌های درد می‌گردند، آن را پیدا می‌کنند. شواهدی برای وجود این توانایی در سوسک‌ها، مگس‌ها، زنبورها و پروانه‌ها وجود دارد. همچنین شواهد خوبی در‌این‌باره داریم که حداقل برخی از حشرات می‌توانند اطلاعات حسی را در مغز خود جمع‌آوری کنند و گیرنده‌های درد آن‌ها به مغزشان متصل است.

علاوه‌بر‌این، دانشمندان شواهدی را مشاهده کرده‌اند که حشرات نقاط آسیب‌دیده روی بدن خود را تمیز می‌کنند که نشانه دیگری از توانایی درک درد است. برخی از مورچه‌ها هم‌خانه‌ای‌های خود را که پس از حمله به تپه‌ موریانه‌ها دست‌و‌پای خود را از دست می‌دهند، نجات می‌دهند.

مراقبت از زخم به‌عنوان نشانه‌ای از احساس درد درنظر گرفته می‌شود. برای چیتکا، این واقعیت که دانشمندان چندین نشانه احساس درد را در برخی از حشرات پیدا کرده‌اند، دلیل کافی بر این استدلال است که این حیوانات می‌توانند تجربیات ناخوشایندی داشته باشند. چیتکا مگس‌ها و زنبورها را در این دسته قرار می‌دهد، اما مشخص نیست که آیا می‌توان این یافته‌ها را به گونه‌های دیگر تعمیم داد.

متداول‌ترین حشرات پرورشی شامل جیرجیرک‌ها، سوسک‌ها و مگس‌ها هستند. ما درباره‌ی زندگی آن‌ها نسبت‌به زنبورها یا مورچه‌ها که به‌خوبی مطالعه شده‌اند، اطلاعات کمتری داریم. حتی مطالعات بسیار کمتری روی مرحله لاروی حشرات انجام شده است. این مشکل دیگری به مشکلات موجود اضافه می‌کند، زیرا لارو سوسک تاریکی و لارو مگس سرباز سیاه معمولا قبل از بلوغ کشته می‌شوند. آیا لارو حشرات کمتر از بزرگسالان درد را احساس می‌کنند؟ واقعا نمی‌دانیم.

این مساله‌ای در رابطه با پرسش حساس‌بودن حشره و ناشناخته‌ی پیچیده‌ای است که به هزار ناشناخته کوچک‌تر تقسیم می‌شود. به هر طرف که نگاه کنیم، سوال دیگری وجود دارد. به همین دلیل است که پژوهش‌های مرتبط با ادراک درد معمولا روی حیواناتی تمرکز دارند که در درخت تکاملی فاصله نزدیک‌تری با انسان دارند.

کریستین اندروز، استاد فلسفه در دانشگاه یورک در تورنتو می‌گوید موجودات دریایی غیرپستاندار و غیرماهی نیز نادیده گرفته شده‌اند. همین امر درمورد کرم‌های نماتد (انگل‌های میکروسکوپی که از فراوان‌ترین موجودات روی زمین هستند) صادق است.

درحالی‌که دانشمندان درمورد حساس بودن حشرات بحث می‌کنند، صنعت پرورش حشرات با سرعت درحال رشد است. قرن‌ها است انسان‌ها حشرات را می‌خورند، اما این حشرات معمولا از حیات وحش صید شده یا در مزارع نسبتا کوچک پرورش داده می‌شدند. اکنون استارتاپ‌ها درحال ساخت کارخانه های بزرگی هستند که ده‌ها میلیون حشره را در یک مکان نگهداری کنند.

استارتاپ فرانسوی Ynsect درحال ساخت کارخانه‌ای در امیانز است که می‌تواند سالانه ۲۰۰ هزار تن محصولات حشره را تولید کند که عمدتا برای غذای حیوانات و انسان استفاده می‌شود. تاسیسات بزرگ دیگری در هلند، ایالات متحده و دانمارک درحال فعالیت یا درحال ساخت هستند.

برچ می‌گوید: «اگر قصد پرورش جانورانی را داریم که ممکن است حساس باشند، باید استانداردهای رفاهی وجود داشته باشد.»

درحال‌حاضر هیچ دستورالعمل رفاهی رسمی برای حشرات پرورشی وجود ندارد و قوانین کمی وجود دارد که پرورش‌دهندگان حشرات را ملزم به رعایت استانداردهای رفاهی خاص کند. نهاد اتحادیه اروپا که نماینده پرورش‌دهندگان حشرات است، پنج دستورالعمل اتخاذشده از قانون رفاه مهره‌داران را تعیین کرده است، اما شرکت‌ها معمولا خودشان تصمیم می‌گیرند که رفاه بالا چه می‌تواند باشد. باب فیشر، استاد دانشگاه ایالتی تگزاس که روی رفاه حشرات کار می‌کند، می‌گوید: «اگر نگرانی‌های رفاهی وجود داشته باشد، باید هنگام طراحی و ساخت این تاسیسات مداخله کنید.»

طراحان مزرعه باید عوامل زیادی ازجمله دما، سطح رطوبت، نور، میزان ازدحام حشرات و غذای آن‌ها را بگیرند. برای پرورش‌دهندگان حشرات، این‌ها مسائل مهندسی هستند، آن‌ها می‌خواهند مطمئن شوند که تا حد امکان تعداد بیشتر حشرات زنده می‌مانند و اداره مزارع برای آن‌ها ارزان است. اما همه این‌ها با رفاه حیوانات مرتبط هستند.

چند خبر خوب نیز در این زمینه وجود دارد. فوتیس فوتیادیس، بنیان‌گذار استارتاپ پرورش حشره Better Origin که در کمبریج ماساچوست قرار دارد، می‌گوید به‌نظر می‌رسد لارو برخی از حشرات زندگی در شرایط پرازدحام را دوست دارد. او ظروف خاصی را به پرورش‌دهندگان اجاره می‌دهد که می‌توانند لاروهای مگس سرباز سیاه خود را به تعداد ده هزار عدد در یک سینی در شرایط تاریک و مرطوب پرورش دهند. فوتیادیس می‌گوید: «آن‌چه فکر می‌کنیم رفاه بالا برای سایر حیوانات است، ممکن است رفاه بالایی برای حشرات نباشد. ما باید درک جدیدی درمورد آنچه حشرات می‌خواهند انجام دهند، به دست آوریم.»

مساله این است که درک بسیار محدودی از آنچه حشرات دوست دارند، انجام دهند، داریم. لاروهای مگس سرباز سیاه ممکن است شرایط شلوغ را دوست داشته باشند، اما حشرات بالغ چطور؟ چیتکا بازدید از مرکزی را به یاد می‌آورد که در آن مگس‌های سرباز سیاه بالغ بدون غذا و در شرایط شلوغ نگهداری می‌شدند. او می‌گوید: «برایم عجیب بود.»

برخی از مزارع پرورش حشرات مانند Better Origin به مگس‌های سرباز سیاه بالغی که از آن‌ها برای تولید لارو استفاده می‌شود، غذا نمی‌دهند، اما پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد در صورتی که ماده‌های بالغ تغذیه شوند، مدت بیشتری عمر می‌کنند و بیشتر تخم می‌گذارند. فوتیادیس می‌گوید: «اینکه به حشرات بالغ اجازه دهیم که تخم بگذارند و سپس از بین بروند، کاری است که این صنعت همسو با سایر صنایع حیوانی انجام می‌دهد و احتمالا این وضعیت فقط زمانی می‌تواند تغییر کند که در بازار فرصتی برای حشره‌هایی ایجاد شود که در رفاه بالاتری پرورش داده می‌شوند.»

معضل بزرگ‌تری که وجود دارد، نحوه کشتار حشرات است. در اتحادیه اروپا، بیشتر حیوانات باید قبل از کشتار بیهوش شوند، اما چنین مقرراتی برای حشرات وجود ندارد. حشرات را می‌توان با استفاده از حرارت، بخار، جوشاندن، انجماد یا خرد کردن کشتار کرد. لاروهای استارتاپ Better Origin به صورت زنده به جوجه‌های پرورشی خورانده می‌شوند.

به‌جز این ایده که مرگ سریع بهتر از مرگ تدریجی است، در‌این‌باره که کدام روش کشتار برای حشرات کمتر از همه دردناک است، ایده‌ای نداریم. فیشر می‌گوید: «با توجه به عدم قطعیتی که وجود دارد، یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانیم انجام دهیم، تلاش برای اطمینان از این موضوع است کشتار آن‌ها با سرعت اتفاق می‌افتد.»

برای فیشر، مساله‌ای که وجود دارد، این نیست که آیا باید حشرات را پرورش دهیم یا نه، بلکه جدی‌گرفتن رفاه حشرات و اطمینان از این مساله است که صنعت نیز این موضوع را درنظر می‌گیرد. او می گوید: «استفاده از حشرات به‌عنوان غذای انسان و خوراک دام درحال رخ دادن است. این صنعت درحال رشد است و قرار نیست طی ده سال آینده سقوط کند.» اعدادی که درمورد آنها صحبت می‌کنیم، چنان بزرگ هستند که حتی بهبود اندکی در استانداردهای رفاهی می‌تواند برای زندگی تریلیون‌ها موجودی که شاید حساس باشند، تاثیر بگذارد.

فیشر امیدوار است پژوهشگران فعال درزمینه‌ی حساس بودن حیوانات و صنعت پرورش حشرات به‌جای اختلاف‌نظر، با هم همکاری کنند و درزمینه‌ی اینکه رفاه حشرات پرورشی چه می‌تواند باشد، به نتیجه برسند. این امر به معنای دو چیز است. اول اینکه باید کار بیشتری درزمینه‌ی مطالعه حساس‌بودن این حیوانات خصوصا گونه‌هایی که پرورش آن‌ها رایج‌تر است، انجام شود. چیتکا می‌گوید: «حداقل برای این گونه‌ها، می‌خواهیم تاحدی دررابطه‌با روش‌های کشتار و شرایط پرورش قابل‌قبول به اطمینان برسیم. اکنون به این پژوهش‌ها نیاز داریم.»

نکته دیگر گسترش درک ما در‌این‌باره است که کدام حیوانات سزاوار دلسوزی ما هستند. به‌راحتی می‌توان به چشم‌های سگ یا شامپانزه نگاه کرد و دریافت که این حیوانات چه احساساتی دارند. اما نگاه کردن به سینی لارو حشرات و مشاهده همین مساله بسیار دشوارتر است. با‌این‌حال، اگر بخواهیم پرورش گسترده این حیوانات را شروع کنیم، مهربانانه‌ترین کار است که با احتیاط اقدام کنیم.