داستان غم‌انگیز پشت لبخند یک فسیل

قبل از ظهور دایناسورها، جهان به خزندگانی به نام رینکوسورها (منقاردارها) تعلق داشت. آن‌ها به اندازه خوک بودند و ۲۲۵ میلیون تا ۲۴۵ میلیون سال پیش در اواسط و اواخر تریاس در سراسر زمین زندگی می‌کردند. مایکل بنتون، دیرینه‌شناس در دانشگاه بریستول انگلستان می‌گوید: «با اینکه موفق‌ترین گیاهخوار زمان خود بودند، کسی چیزی از آن‌ها نشنیده است.»

بنتون می‌گوید رینکوسورها ممکن است تحت‌الشعاع اولین دایناسورها قرار گرفته باشند. البته آن‌ها ۹۰ درصد فسیل‌های مهره‌داران را در برخی از حفاری‌های مربوط به عصر تریاس شامل می‌شوند. به‌نوشته‌ی نیویورک تایمز، دانشمندان موفقیت چشمگیر آن‌ها را به روش خاص جویدنشان نسبت می‌دهند که در آن از حرکت قیچی‌مانند برای خرد کردن گیاهان سخت بین دندان‌ها و استخوان آرواره استفاده می‌کردند. این روش غیرمعمول غذاخوردن ممکن است در سنین پیری برای رینکوسورها مشکل‌ساز بوده باشد.

مقاله‌ای که اخیراً توسط دکتر بنتون و همکارانش در مجله‌ی Palaeontology منتشر شده است، نشان می‌دهد این احتمال وجود دارد که هنگام پیری دندان‌های رینکوسورها ساییده و صاف می‌شد. به‌گفته‌ی دکتر بنتون، رینکوسورهای پیر که نمی‌توانستند غذای خود را بجوند، شاید بر اثر گرسنگی جانشان را از دست می‌دادند.

دکتر بنتون در دهه‌ی ۱۹۸۰، هنگام گرفتن مدرک دکترا کار روی دندان‌های رینکوسورها را آغاز کرد. او حین بررسی فسیل‌های آن‌ها متوجه شد این خزندگان غذای خود را با فشردن دندان‌ها روی آرواره‌های خود آسیاب می‌کردند که تکنیک عجیبی است، زیرا آسیاب کردن غذا ازطریق کشیدن دندان‌ها روی آرواره‌ها حیوانات را در معرض خطر عفونت قرار می‌دهد. رشد آرواره‌ها موجب کجی دهان رینکوسورها می‌شد و نیشخندی دائمی برای آن‌ها ایجاد می‌کرد.

یارا هاریدی، زیست‌شناس دانشگاه شیکاگو که در تهیه‌ی مقاله مشارکت نداشت، اما آن را مورد بازبینی قرار داد، گفت درحالی‌که امروزه تعداد کمی از حیوانات ازجمله برخی از آفتاب‌پرست‌ها به این روش غذای خود را می‌جوند، دانشمندان نمی‌دانند آن‌ها چگونه این کار را انجام می‌دهند. استفاده از این تکنیک مخصوصاً برای حیوانی مانند رینکوسور که تقریباً منحصراً از گیاهان سختی تغذیه می‌کرده که در طول زمان به دندان‌هایش آسیب می‌زده، عجیب است.

خزندگان امروزی با درآوردن دندان‌های جدید برای جایگزینی دندان‌های آسیب‌دیده با عوارض ناشی از خوردن غذاهای سخت مقابله می‌کنند. اما به‌نظر نمی‌رسید رینکوسورها به این شیوه عمل می‌کردند. دکتر بنتون و همکارانش برای اینکه دریابند چگونه این حیوانات با خطرات زمان غذا خوردن مقابله می‌کردند، از اشعه ایکس برای بررسی آرواره‌های کشف‌شده از رینکوسور در دوون انگلستان استفاده کردند. در میان فسیل‌های آرواره، رینکوسور بزرگی وجود داشت که احتمالاً در پیری مرده بود.

اشعه ایکس نشان داد به‌جای جایگزینی دندان‌های افتاده، فک‌های رینکوسوها به طور پیوسته رشد می‌کرد. بخش جدید آرواره نزدیک پشت دهان خزندگان شروع می‌شد و با دندان‌های جدید تکمیل می‌شد. سپس دندان جدید و آرواره مانند تسمه نقاله به جلو حرکت می‌کردند تا زمانی که فضای دندان‌های ساییده‌شده را بگیرند. با‌این‌حال، ناحیه قدیمی و آسیب‌دیده فک ناپدید نمی‌شد. با رشد مداوم آرواره‌ها و هل دادن بخش‌های قدیمی به سمت جلو، انحنای خنده‌مانندی در دهان رینکوسورها ایجاد می‌شد. هرچه آن‌ها پیرتر می‌شدند، نیشخند دائمی مشهودتر می‌شد.

اما جایگزینی فک روش کارآمدی نبود. بررسی رینکوسور پیر نشان داد این خزنده تا زمان مرگ تقریبا کل دندان‌های خود را از دست داده بود. به‌گفته‌ی دکتر بنتون، دندان‌های باقیمانده تقریبا تا نزدیکی استخوان ساییده شده بودند و حیوان را در وضعیت بسیار بدی قرار داده بودند. بر این‌ اساس،‌ شاید رینکوسورهای پیر در نهایت بر اثر گرسنگی می‌مردند. البته به‌گفته‌ی دکتر هاریدی، اثبات این فرضیه نیازمند جست‌وجوی شواهدی مبنی‌بر گرسنگی کشیدن در فسیل‌های رینکوسور است.

روش عجیب جویدن ممکن است در طولانی‌مدت نیز خزندگان مذکور را در معرض انقراض قرار داده باشد. درحالی‌که وقتی که دنیا پر از گیاهان سرخس بود، تکنیک قیچی روش کارآمدی بود، ممکن است پس از تغییر اقلیمی که در حدود ۲۲۵ میلیون سال پیش و در حوالی پایان دوره حکمرانی رینکوسورها رخ داد، این وضعیت تغییر کرده باشد. شرایط خشک ناگهانی موجب شد درختان سوزنی‌برگ فراوان شوند و ‌درحالی‌که دایناسورهای گیاهخوار اولیه می‌توانستند این غذای بسیار سخت را بخورند، به‌نظر می‌رسد رینکوسورها این توانایی را نداشتند.