حتی اورکاهای مادر نیز بین فرزندان پسر و دختر خود تفاوت قائل می‌شوند

سرعت درخورتوجه و هوش فراوان و دندان‌های تیز اورکاها را به یکی از شکارچیان رأس هرم اقیانوس تبدیل کرده است. جای تعجب نیست که این پستانداران دریایی را «نهنگ قاتل» می‌نامند؛ اما براساس مطالعه‌ای که به‌تازگی در نشریه‌ی کارنت بایولوژی منتشر شده، ممکن است «پسر لوس مامان» لقب مناسب‌تری برای برخی‌ از نرهای این گونه باشد.

به‌گزارش ساینس، پژوهش جدید نشان می‌دهد که وقتی اورکاهای نر باهم دعوا می‌کنند، مادرانشان به‌ دفاع از آن‌ها برمی‌خیزند. نویسندگان مطالعه خاطرنشان می‌کنند که این عمل صرفاً از سرِ فداکاری مادرانه نیست؛ بلکه اورکای مادر با محافظت از پسرش، احتمال انتقال ژن‌های او را افزایش می‌دهد.

استفانی کینگ، زیست‌شناس رفتاری در دانشگاه بریستول، پژوهش اخیر را مطالعه‌ای درخورتوجه می‌داند که دلایل رفتار مادران اورکا در حمایت از پسرانشان را روشن می‌کند.

اورکاهای ساکن جنوب که دور از سواحل شمال‌غربی اقیانوس آرام زندگی می‌کنند، به‌ داشتن پویایی اجتماعی پیچیده معروف هستند. هر گله‌ی کوچک از نهنگ‌های قاتل نظام مادرسالاری قانونمندی است که از ماده‌ی مسن‌تر و فرزندانش و فرزندان دخترانش تشکیل شده است. اگرچه نرها برای جفت‌گیری با ماده‌های دیگر گله‌ها خطر ماجراجویی‌های ناشناخته را به‌جان می‌خرند، درنهایت همه‌ی فرزندان نر و ماده برای تمام عمر کنار مادر خود می‌مانند.

در سال ۲۰۲۲، چارلی گریمز، پژوهشگر نهنگ‌ها در دانشگاه اکستر، شروع به کشف الگوهای پرخاشگری در جمعیت این حیوانات کرد. از‌آن‌جا‌که اورکاها به‌جز انسان هیچ شکارچی طبیعی دیگری ندارند، رد دندان روی بدن این حیوانات معمولاً نشانه‌ای از حمله‌کردن نهنگ‌های دیگر به آن‌ها (چه در بازی یا درگیری یا برخورد جدی‌تر) است. گریمز با‌ استفاده‌ از داده‌های سرشماری عکاسی مرکز تحقیقات نهنگ‌ها که از سال ۱۹۷۶ اورکاها را زیرنظر داشت، به‌دنبال شواهدی از این نشانه‌ها بود.

گریمز و تیمش دریافتند که روی بدن اورکاهای نر بیشتر از ماده‌ها نشانه‌ی زخم دیده می‌شود؛ اما بعضی‌ از نرها نیز درمقایسه‌با بقیه کمتر آسیب دیده‌اند. او پژوهشی را به‌یاد آورد که در سال ۲۰۱۲ ثابت کرد حضور ماده اورکای مسنی در‌کنار پسرانش، بخت بقای فرزندان مذکر را افزایش چشمگیری می‌دهد. ارتباط مستقیم حضور اورکای مادر درکنار پسرش با کمتر‌بودن زخم‌های پسر، در کمال تعجب گریمز، ایده‌ی حفاظت مادران اورکا از پسرانشان و ارتباط مستقیم این حفاظت با کمتر‌بودن زخم‌ها را به‌ ذهن او انداخت.

برای اثبات این ایده، گریمز و همکارانش سوابق ۴۷ سال اطلاعات ثبت‌شده درباره‌ی روابط اورکاها در هر گله را بررسی کردند که نتیجه کشف الگوی رفتاری واضحی بود. اورکاهای نری که مادرشان زنده و یائسه بود، علائم کمتری داشتند؛ درحالی‌که نرهای بی‌مادر و نرهایی که با مادران جوان در سن باروری زندگی می‌کردند، بیشترین نشانه‌های آسیب و زخم را داشتند.

نتایج نشان می‌دهد اورکاهای یائسه که درمقایسه‌با مادران بارور در حال رشد تجربه‌ی بیشتری دارند، در دعوا و درگیری‌های اجتماعی از پسران خود محافظت می‌کنند. نویسندگان افزوده‌اند که این مادران احتمالاً به‌شکل فیزیکی درگیر دعوا نمی‌شوند. درعوض، به‌اعتقاد گریمز آن‌ها در وهله‌ی اول از قدرت نفوذ خود در میان گله برای جلوگیری‌ از خشونت و پایان‌دادن‌ به درگیری استفاده می‌کنند.

وقتی فرزندان دختر بررسی شدند، گریمز تفاوتی‌ در زخم‌های بدن اورکاهای ماده‌ای با مادران یائسه و اورکاهای ماده‌ای با مادران بارور پیدا نکرد. این یعنی اورکاهای ماده اصلاً مانند برادرانشان از حمایت مادر برخوردار نیستند. ممکن است دلیلی تکاملی برای این رفتار وجود داشته باشد. گریمز توضیح می‌دهد که وقتی اورکای ماده زایمان می‌کند، تمام اورکاهای گله مسئولیت بزرگ‌کردن بچه‌ی او را برعهده می‌گیرند.

در همین‌ حال، نرها خارج‌ از گله‌ی خود در حال جفت‌گیری با ماده‌های دیگر هستند و بار بزرگ‌کردن فرزندانشان را به روی دوش دیگران می‌‌اندازند. گریمز معتقد است که اورکای مادرسالار با در اولویت قراردادن پسرانش، می‌تواند ژن‌های خود را بدون قربانی‌کردن بسیاری از منابع گروه منتقل کند.

همچنین، یافته‌ها ممکن است به‌ توضیح این موضوع کمک کنند که چرا اورکاهای ماده پس از یائسگی به‌مدت طولانی (گاهی بیش از ۲۰ سال) عمر می‌کنند. این خصوصیت فقط در انسان و گونه‌های محدود دیگری از نهنگ‌های ماده دیده می‌شود. یکی‌ از شباهت‌های مشترک دیگر این است که ماده اورکاهای مسن و یائسه تا زمان مرگ همچنان نقش‌ مهمی‌ را در اجتماع ایفا می‌کنند.

تحقیقات قبلی نشان می‌دهد که اورکاهای مادر خانواده‌شان را به‌سمت منابع غذای فراوان هدایت می‌کنند و حتی صید خود را با دیگران به‌اشتراک می‌گذارند. به‌نظر می‌رسد ماده اورکاهای مسن در درگیری‌ها نیز به‌عنوان میانجی عمل می‌کنند. به‌باور کینگ، مطالعه‌ی اخیر به درک رو به رشد ما از تکامل یائسگی کمک مهمی می‌کند.

گریمز می‌گوید قصد دارد تا حد ممکن از رفتار این حیوانات یاد بگیرد. در چند دهه‌ی گذشته، به‌دلیل شکار بی‌رویه و تغییرات زیستگاهی ناشی‌ از تغییرات آب‌و‌هوایی، جمعیت اورکاهای ساکن شمال‌غرب اقیانوس آرام به ۷۳ قطعه کاهش یافته است. او می‌گوید: «ممکن است تا ۵۰ سال دیگر اورکاها را نداشته باشیم.»