گربه خانگی و گربه وحشی چه تفاوتی با هم دارند؟

امروزه بیشتر حیوانات اهلی به شکلی بسیار متفاوت از اجداد وحشی خود ظاهر می‌شوند. تفاوت بین سگ‌ و گرگ‌ یا خوک‌ و گراز وحشی را تصور کنید؛ اما این موضوع درمورد همراهان گربه‌سان ما صدق نمی‌کند. گربه‌ی خانگی یا بچه‌های پشمالوی دوست‌داشتنی دنیای حیوانات خانگی از نسل گربه‌های وحشی آفریقایی هستند، گونه‌ای که آنقدر شبیه به حیوانات خانگی ما شده که اگر یکی از آن‌ها را از پنجره‌ ببینید، اولین فکری که به ذهن شما می‌رسد این خواهد بود که گربه‌ی توی حیاط چقدر زیبا است، نه این که گربه‌ی وحشی چگونه به اینجا رسیده است.

ولی همه‌ی گربه‌های خانگی دقیقاً شبیه خویشاوندان گربه‌سان وحشی خود نیستند. گربه‌های خانگی دارای انواع بی‌شماری از رنگ‌ها، طرح‌ها و جنس مو هستند که در گربه‌های وحشی دیده نمی‌شود؛ برخی دیگر نیز دارای ویژگی‌های فیزیکی متمایزی هستند، مانند پاهای کوتاه مانچکین‌ها، صورت‌های کشیده‌ی سیامی‌ها یا پوزه نداشتن گربه‌های پرشین.

به‌ نقل‌ از کانورسیشن، برای شناسایی دقیق یک گربه‌‌ی وحشی فقط دو راه قطعی وجود دارد:

• می‌توانید مغز گربه را اندازه‌گیری کنید؛ گربه‌های خانگی مثل سایر حیوانات اهلی با کاهش در قسمت‌هایی از مغز که با پرخاشگری، ترس و واکنش‌پذیری کلی مرتبط است، تکامل یافته‌اند.

• می‌توانید طول روده‌های گربه را اندازه‌گیری کنید؛ برای هضم بهتر غذاهای گیاهی تهیه‌شده یا بازیافت‌شده توسط انسان، روده‌ی گربه‌های خانگی طول بیشتری دارد.

مهم‌ترین تغییر تکاملی گربه‌ها در طول فرایند بومی‌سازی، تغییر رفتار اجتماعی آن‌ها است. این دیدگاه رایج که گربه‌های خانگی تنها هستند، دور از واقعیت نیست. وقتی تعداد زیادی از گربه‌های خانگی در مکان‌هایی که انسان‌ برای آن‌ها غذا تهیه می‌کند در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند، گروه‌های اجتماعی شبیه به گله‌های شیر را تشکیل می‌دهند.

گروه‌های گربه‌ای که از ماده‌های مرتبط تشکیل شده، با یکدیگر رفتاری بسیار دوستانه دارند. همدیگر را نظافت می‌کنند، با هم بازی می‌کنند و روی هم دراز می‌کشند، از بچه گربه‌های یکدیگر نگهداری می‌کنند، حتی در زمان زایمان برای همدیگر مانند ماما عمل می‌کنند. این گروه دوستی برخلاف رفتار گربه‌های وحشی آفریقایی یا هر گونه گربه‌سان دیگری است، البته به جز پادشاهان جنگل.

شباهت تکاملی این دو گونه از نحوه‌ی برخوردشان در هنگام ملاقات با یکدیگر مشخص می‌شود. وقتی که گربه‌ای نزدیک می‌شود، گربه‌ها برای نشان دادن حسن نیت دم خود را مستقیماً بالا می‌برند و آن را شکل عصا نگه می‌دارند، این ویژگی بین شیرها نیز مشترک است و در هیچ گونه‌ی گربه‌سان دیگری دیده نمی‌شود. این رفتار برای افرادی که با گربه‌ها زندگی می‌کنند آشنا به نظر می‌رسد، گربه‌ها با این حرکت از پیام «من می‌خواهم با تو دوست باشم» برای ارتباط با انسان نیز استفاده می‌کنند، یعنی گربه‌ها ما را در حلقه‌ی اجتماعی خود قرار می‌دهند.

به‌طور واضح تغییرات تکاملی گربه‌های خانگی تماماً در راستای باز کردن راهشان به قلب و خانه‌های مردم بوده است. اما گربه‌ها چگونه این کار را می‌کنند؟ نویسنده‌ی مطالعه جاناتان بی. لاسوس این پرسش را در کتاب «میو گربه: چگونه گربه‌ها از ساوانا تا مبل شما تکامل یافتند» بررسی کرده است.

گربه‌‌های بزرگ مانند شیرها، ببرها و یوزپلنگ‌ها، گونه‌های مشهور جهان گربه‌سانان هستند. اما از بین ۴۱ گونه گربه‌ی وحشی، تقریباً جثه‌ی بیشترشان به اندازه‌ی یک گربه‌ی خانگی است. کمتر کسی نام گربه‌ی پاسیاه یا گربه‌ی خلیج بورنئو را شنیده، حتی بسیار کمتر از گونه‌های کدکد، اونسیلا یا ببرک، یا گربه‌ی مرمری.

روی کاغذ، هر کدام از این گونه‌ها می‌توانستند مولد گربه‌های اهلی باشد. اما مطالعات اخیر دی‌ان‌ای به وضوح نشان می‌دهد که گربه‌های خانگی امروزی از گونه‌ی گربه‌های وحشی آفریقایی، به‌ویژه زیرگونه‌ی آفریقای شمالی (Felis silvestris lybica) به وجود آمده‌اند. با وجود وفور گربه‌های کوچک، گربه‌ی وحشی آفریقای شمالی به یکی از همراهان خانگی ما تبدیل شد.

گربه‌ی وحشی آفریقایی تنها گونه‌ی مناسب در مکان مناسب و زمان مناسب بود. تمدن حدود ۱۰ هزار سال پیش از هلال حاصل‌خیز آغاز شد، زمانی که مردم برای اولین بار در روستاها ساکن شدند و پرورش منابع مواد غذایی را آغاز کردند. این منطقه (شامل بخش‌هایی از مصر امروزی، ترکیه، سوریه، ایران و غیره) خانه‌ای برای گربه‌های کوچک متعدد از جمله کاراکال یا سیاه‌گوش، سروال یا یوزگربه، گربه‌ی جنگلی و گربه‌ی شنی است. اما از این میان این همه، گربه‌ی وحشی آفریقایی وارد روستاها شد و امروزه در اطراف انسان یافت می‌شود.

با این پیش‌زمینه، تصور اتفاقات احتمالی آسان است. مردم یکجانشین شدند و پرورش محصولات را آغاز و مازاد را برای زمان قحطی ذخیره کردند. وجود انبارهای مواد غذایی باعث انفجار جمعیت جوندگان شد. برخی از گربه‌های وحشی آفریقایی (که کمتر می‌ترسیدند) از وفور نعمت استفاده کردند و پرسه زدن در این حوالی را آغاز کردند. مردم متوجه فایده‌ حضور آن‌ها شدند و رفتار پرمحبت با گربه‌ها را در پیش گرفتند، و شاید به آن‌ها پناهگاه یا غذا می‌دادند. گربه‌های جسورتر وارد کلبه‌ها شدند و شاید اجازه دادند تا انسان نوازششان کند؛ و این‌گونه بود که گربه‌ خانگی شد.

اینکه فرایند اهلی شدن دقیقاً کجا افتاده است و آیا در مکانی واحد بوده یا به‌طور همزمان در کل منطقه، مشخص نیست. اما نقاشی‌ها و مجسمه‌های مقبره‌ها نشان می‌دهد که گربه‌های اهلی از ۳۵۰۰ سال پیش در مصر زندگی می‌کردند.

بررسی ژنتیکی (از جمله دی‌ان‌ای گربه‌های مصری مومیایی شده) و داده‌های باستان‌شناسی، پراکندگی جمعیت گربه‌ها را نشان می‌دهند. گربه‌ها از طریق اروپا به سمت شمال (و درنهایت به آمریکای شمالی)، از آفریقا به سمت جنوبی‌ترین نقاط و از آسیا به سمت شرق حرکت کردند. دی‌ان‌ای باستانی نشان می‌دهد که حتی وایکینگ‌ها هم در گسترش گربه‌سانان در دوردست‌ترین نقاط نقش گسترده‌ای داشتند.

گربه‌های خانگی برای همنشینان انسانی خود بسیار خوش صحبت هستند و از میوهای مختلف برای مکاتبه‌ی پیام‌های مختلف استفاده می‌کنند. برخلاف نشان دادن دم بالا، میومیو کردن نمونه‌ای از رفتار آن‌ها با انسان به‌عنوان بخشی از قبیله نیست. برعکس، گربه‌ها به‌ندرت برای یکدیگر میومیو می‌کنند.

انواع مختلف آوای «میو» در طول فرایند اهلی شدن برای برقراری ارتباط مؤثرتر با انسان تکامل‌ یافته است. شنوندگان، در مقایسه با صدای گربه‌ی خانگی (MEEOW) صدای گربه‌ی وحشی را مصرانه‌تر و سخت‌تر (MEE-O-O-O-O-O-O-W) ارزیابی می‌کنند. دانشمندان معتقدند که شنیدن این صداهای کوتاه‌تر و بلندتر برای سیستم شنوایی ما خوشایندتر است، شاید به این دلیل که کودکان صداهای بلندتری دارند و گربه‌های اهلی بر این اساس تکامل یافته‌اند که علاقه‌ی انسان را جلب کنند.

دانشمندان به‌صورت دیجیتالی کیفیت طیفی دو نوع خرخر را مقایسه کردند و دریافتند تفاوت عمده این است که خرخر مداوم شامل مؤلفه‌ای بسیار شبیه به صدای گریه‌ی نوزاد انسان است. انسان به‌طور ذاتی با این صدا وفق داده شده و گربه‌ها تکامل یافته‌اند تا از این حساسیت برای جلب توجه انسان به نفع خود استفاده کنند.

البته افرادی که با گربه‌ها زندگی کرده‌اند، شگفت‌زده نخواهند شد. گربه‌ها بسیار آموزش‌پذیر هستند (با غذا تشویق می‌شوند)، ولی بیشتر از اینکه ما آن‌ها را آموزش بدهیم معمولاً گربه‌ها به ما آموزش می‌دهند. همان‌طور که همه می‌دانند: «سگ‌ها صاحب دارند ولی گربه‌ها، مستخدم.»