شهر لاین عربستان؛ معجزه شهرسازی یا کابوس شهروندان؟

در اکتبر ۲۰۲۲، عملیات حفاری شهر لاین عربستان آغاز شد. درحالی‌که برخی آن را به‌عنوان نمونه کاملی از یک منطقه شهری سازگار با محیط زیست می‌دانند، دیگران آن را صرفاً نمایشی تبلیغاتی می‌بینند. دانشمندان گروه تحقیقاتی Complexity Science Hub دلایلی را عنوان می‌کنند که چرا نباید لاین را به‌عنوان الگوی شهرهای آینده درنظر گرفت.

لاین قرار است در بیابانی ساخته شود که از قبل بنایی در آن وجود ندارد. این شهر از دو ردیف بزرگ و به‌هم‌پیوسته از آسمان‌خراش‌ها تشکیل می‌شود که فضای زندگی بین آن‌ها وجود دارد. لاین با ۱۷۰ کیلومتر طول، ۲۰۰ متر عرض و ۵۰۰ متر ارتفاع، مرتفع‌تر از هر ساختمانی در اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین است و به صورت خطی مستقیم از دریای سرخ به سمت شرق امتداد دارد.

پیش‌بینی می‌شود ۹ میلیون نفر در شهر لاین زندگی کنند، یعنی جمعیت آن از تمام شهرهای دیگر عربستان بیشتر خواهد بود. جمعیت پیش‌بینی‌شده برای شهر لاین به معنای تراکم جمعیت ۲۶۵ هزار نفر در کیلومتر مربع است؛ یعنی ده برابر متراکم‌تر از منهتن و چهار برابر متراکم‌تر از نواحی داخلی مانیل (پایتخت فیلیپین) که درحال‌حاضر متراکم‌ترین مناطق شهری روی زمین هستند. این مسئله که چگونه چنین جمعیتی را می‌توان در کشوری با اندازه متوسط جذب کرد، مشخص نیست.

سؤالاتی درمورد جا‌به‌جایی در شهر لاین وجود دارد. به‌گفته‌ی کارشناسان، شکل خطی ناکارآمدترین طراحی برای شهر است و دلیلی وجود دارد که هر ۵۰ هزار شهر بزرگ جهان به نوعی گرد هستند.

اگر به‌طور تصادفی دو فرد را در شهر لاین انتخاب کنید، آن‌ها به‌طور متوسط ۵۷ کیلومتر از هم فاصله دارند. در ژوهانسبورگ که ۵۰ برابر بزرگ‌تر است، دو فرد تصادفی فقط ۳۳ کیلومتر از هم فاصله دارند. با فرض مسافت یک کیلومتر برای پیاده‌روی، فقط ۱٫۲ درصد جمعیت در فاصله پیاده‌روی از یکدیگر قرار دارند. این امر از تحرک فعالانه ساکنان ممانعت می‌کند، بنابراین مردم به حمل‌و‌نقل عمومی وابسته می‌شوند.

رکن اصلی حمل‌ونقل عمومی شهر لاین سیستم ریلی پرسرعت است. اما برای اینکه همه در فاصله پیاده‌روی از یک ایستگاه قرار داشته باشند، باید حداقل ۸۶ ایستگاه وجود داشته باشد. در نتیجه، قطارها زمان قابل‌توجهی را در ایستگاه‌ها سپری می‌کنند و نمی‌توانند به سرعت‌های بالای سفر بین دو ایستگاه برسند. انتظار می‌رود هر سفر به‌طور متوسط ۶۰ دقیقه طول بکشد و حداقل ۴۷ درصد از جمعیت سفر طولانی‌تری خواهند داشت.

حتی با خطوط سریع اضافی، به دلیل جابه‌جایی‌های اضافی مردم همچنان نسبت‌ به شهرهای بزرگ دیگری مانند سئول که در آن ۲۵ میلیون نفر در عرض کمتر از ۵۰ دقیقه رفت‌وآمد می‌کنند، سفرهای طولانی‌تری خواهند داشت.

مردم می‌خواهند زمان محدودی را صرف رفت‌وآمد کنند، بنابراین حمل‌و‌نقل کارآمد نقش اساسی در موفقیت شهرها دارد. اما آیا به این دلیل که تراکم بالای شهر اجازه می‌دهد همه‌چیز (شغل، خرید، امکانات رفاهی) به‌صورت محلی دردسترس باشد، می‌توان از این رفت‌وآمدها اجتناب کرد؟

شهرها چیزی بیشتر از مجموعه‌ای از محله‌های نیمه‌جدا با فاصله ۱۵ دقیقه از هم هستند. چیزی که شهر را از سکونتگاه‌های کوچک‌تر متمایز می‌کند، فقط اندازه آن نیست، بلکه فرصت‌های اضافی در خارج از منطقه نزدیک محل زندگی است. برای مثال، ساکنان شاید بخواهند برای شرکت در کنسرت یا جست‌وجوی شغل به نواحی دورتر بروند. به این دلیل، باید حمل‌ونقل در سطح کل شهر را درنظر بگیریم.

اگر شهر دایره را از حالت خطی به دایره‌ای به شعاع ۳٫۳ کیلومتر تبدیل کنید، فاصله بین هر دو نفر تقریبا ۲٫۹ کیلومتر خواهد بود و ۲۴ درصد از جمعیت در فاصله پیاده‌روی از هم قرار خواهند داشت. در این شرایط، بخش بیشتری از جا‌به‌جایی‌ها می‌تواند فعال باشد (پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا موارد مشابه) و موجب می‌شود سیستم ریلی پرسرعت غیرضروری باشد. حالت دایره حتی امکان اتصال خوب با تراکم‌های پایین‌تر را فراهم می‌کند و به ساختمان‌های بسیار مرتفع نیازی ندارد.

کارشناسان می‌گویند پروژه شهر لاین موجب بحث درمورد طراحی‌های مختلف شهری می‌شود. در مناطقی مانند آفریقا شهرها درحال رشد هستند و بحث درمورد طراحی شهر می‌تواند به ایجاد شهرهای کارآمدتر کمک کند.

از نکات مثبت طراحی شهر لاین این است که در بسیاری از جنبه‌های پروژه، موضوع پایداری مورد تأکید قرار گرفته است. به‌عنوان مثال، برای مسافت‌هایی که بیش از ۵ دقیقه پیاده‌روی ندارند، اتومبیلی وجود نخواهد داشت. این امر نه‌تنها به صرفه‌جویی در فضا از نظر زیرساخت‌ها و پارکینگ منجر می‌شود، بلکه تعداد اتومبیل‌ها را نیز کم می‌کند.

نکته مثبت دیگر درمورد شهر لاین این است که انرژی موردنیاز به روش‌هایی تولید می‌شود که انتشارات کربنی نداشته باشد. اما چیزی که در اینجا مدنظر قرار نگرفته، ساخت آسمان‌خراش‌ها است که به مواد و انرژی زیادی نیاز دارد.

در طراحی شهر لاین احتمالاً ملاحظات دیگری مانند برندسازی و تبلیغات نیز نقش داشته باشد. با‌این‌حال، اگر لاین به‌عنوان الگویی از فناوری‌های مدرن ساختمان‌سازی و برنامه‌ریزی شهری درنظر گرفته شود، درک عواقب آن مهم است.