زهرآلودترین موجودات دریایی؛ از اختاپوس حلقه آبی تا سنگ‌ماهی

اقیانوس‌های زمین محل زندگی برخی از زهرآگین‌ترین گونه‌های روی زمین هستند که نیش و گزش آن‌ها می‌تواند در عرض چند دقیقه انسان را از پای درآورد.

در آینده، موجودات زهرآگین دریایی گسترش بیشتری پیدا خواهند کرد، زیرا تغییرات اقلیمی به موجوداتی مانند عروس‌های دریایی جعبه‌ای و مارهای دریایی اجازه خواهد به مناطق جدیدتر بروند.

اما زهرآگین‌ترین گونه‌های دریا کدام‌اند؟ در ادامه به نقل از لایوساینس به برخی از مرگ‌بارترین موجودات دریایی اشاره شده است.

چهار گونه شناخته‌شده از اختاپوس حلقه آبی وجود دارد که همه آن‌ها بسیار زهرآگین هستند و می‌توانند انسان را در عرض چند دقیقه بکشند. زهر آن‌ها حاوی نوروتوکسینی به نام تترودوتوکسین است که هزار برابر قوی‌تر از سیانید است و هیچ پادزهری برای خنثی کردن آن وجود ندارد. تترودوتوکسین علاوه بر غده‌های زهر در کل بافت‌های اختاپوس یافت می‌شود، بنابراین، اختاپوس حلقه آبی از معدود حیواناتی است که هم سمی و هم زهرآگین است (یعنی هم به‌طور فعال زهر را به بدن قربانی تزریق می‌کند و هم بدن آن سمی است).

اختاپوس‌های حلقه آبی در آب‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری در اقیانوس‌های هند و آرام یافت می‌شوند. حلقه‌های آبی روی بدن اختاپوس‌های حلقه آبی فقط زمانی ظاهر می‌شوند که اختاپوس‌ احساس خطر کند یا آماده باشد زهر مرگ‌بار خود را پخش کند.

گزش اختاپوس‌های حلقه آبی معمولا بدون درد است، اما زهر آن‌ها موجب فلجی می‌شود و می‌تواند نارسایی تنفسی را در پی داشته باشد. این اثرات می‌تواند به سرعت یا به آهستگی رخ دهد، بنابراین مرگ می‌تواند بین ۲۰ دقیقه تا ۲۴ ساعت پس از وارد شدن توکسین به بدن رخ دهد.

عروس دریایی جعبه‌ای استرالیایی یکی از خطرناک‌ترین جانوران اقیانوس‌ها برای انسان است. آن‌ها در آب‌های شمال استرالیا و جنوب شرقی آسیا زندگی می‌کنند. طول بازوچه‌های آن‌ها به ۳ متر می‌رسد و دارای چتر شفافی با اندازه حدود ۳۰ سانتی‌متر هستند.

زهر عروس دریایی جعبه‌ای ازطریق سلول‌های تخصصی موجود در بازوچه‌ها که نماتوسیست نامیده می‌شود، به قربانی تزریق می‌شود. نیش آن‌ها بسیار دردناک است و در صورتی که مقدار کافی از زهر خود را تزریق کنند، در عرض چند دقیقه می‌تواند موجب فلجی و نارسایی تنفسی شود. آن‌ها در قرن گذشته بیش از ۷۰ نفر را کشته‌اند، اما به علت گزارشات ناقص، تعداد تلفات احتمالا بیشتر است.

سندرم ایروکانجی که نام آن برگرفته از نام عروس دریایی جعبه‌ای ایروکانجی است، ناشی از نیش بیش از ۲۰ گونه عروس دریایی جعبه‌ای است.

از بین حدود ۵۰ گونه شناخته‌شده عروس دریایی جعبه‌ای، ایروکانجی یکی از شناخته‌ترین‌ها است و حتی سندرمی دارد که به نام آن نامگذاری شده است: سندرم ایروکانجی. نام ایروکانجی از بومیان جزیره استرالیا در منطقه کنز استرالیا می‌آید که این گونه به‌طور مکرر در آن دیده می‌شود.

عروس دریایی جعبه‌ای ایروکانجی بسیار کوچک است و قطر آن به حدود دو سانتی‌متر می‌رسد و فقط چهار بازوچه دارد، اما بازوچه‌ها زهرآگین هستند. چتر آن‌ها نیز حاوی سلول‌های دارای زهر است.

نیش عروس دریایی جعبه‌ای ایروکانجی درد چندانی ندارد، اما علائم جدی‌تری می‌تواند ۲۰ تا ۴۰ دقیقه پس از نیش زدن بروز کند. این علائم شامل درد شدید، گرفتگی عضلات، ضربان سریع قلب و افزایش فشار خون، تجمع مایع در ریه‌ها و عوارض قلبی مرگبار می‌شود.

هر سال در استرالیا ۵۰ تا ۱۰۰ نفر براثر سندرم ایروکانجی در بیمارستان بستری می‌شوند. بیست و پنج گونه چتر دریایی جعبه‌ای می‌توانند موجب سندرم ایروکانجی شوند، اما گونه عروس دریایی جعبه‌ای ایروکانجی غالبا با این سندرم در ارتباط است.

ناوچه پرتغالی غالبا با عروس دریایی اشتباه گرفته می‌شود، درواقع نوعی ماشوره‌دار سمی است که از کلنی از ارگانیسم‌هایی معروف به زیاسا یا جانورسان تشکیل شده است که به شکل یک واحد با هم عمل می‌کنند. ناوچه پرتغالی از چهار بخش مختلف یا پولیپ تشکیل شده است: مثانه، بازوچه‌ها، بخش گوارشی و بخش تولیدمثلی.

بالاترین پولیپ، کیسه پر از گاز بنفش رنگی را تشکیل می‌دهد که بالای آب قرار می‌گیرد و نام گونه برگرفته از آن است، چراکه شبیه کشتی جنگی قدیمی به‌نظر می‌رسد.

ناوچه پرتغالی بازوچه‌های گزنده‌ای دارد که طول آن‌ها می‌تواند به ۱۰ متر برسد و از آن برای صید و فلج کردن ماهی‌ها استفاده می‌کند. در صورتی که انسان این بازوچه‌ها را لمس کند، حتی زمانی که ناوچه پرتغالی مرده باشد، نیش دردناکی ایجاد خواهد شد. نیش آن‌ها می‌تواند موجب شوک و تب شود. مواردی از مرگ ناشی از نیش ناوچه پرتغالی گزارش شده است، اگرچه بسیار نادر است.

بیش از هزار گونه حلزون مخروطی وجود دارد که ازنظر اندازه با هم فرق دارند و پوسته‌های مخروطی‌شکلی دارند. این نرم‌تنان شکارچی هستند و دندان‌های تغییریافته نیزه‌مانند پر از زهری دارند که از آن‌ها برای فلج کردن طعمه‌های خود استفاده می‌کنند. طعمه‌های آن‌ها را معمولا ماهی‌های کوچک، بی‌مهرگان و سایر حلزون‌های مخروطی تشکیل می‌دهند.

همه حلزون‌های مخروطی برای انسان خطرناک نیستند، اما یکی از گونه‌های آن‌ها یعنی حلزون مخروطی جغرافیدان که در صخره‌های مرجانی منطقه هند-آرام یافت می‌شود، خطرناک است. طول این حلزون مخروطی می‌تواند به طول ۱۵ سانتی‌متر برسد.

حلزون مخروطی جغرافیدان بیش از ۱۰ هزار ترکیب فعال در زهر خود دارد و یک نیش این جانور می‌تواند موجب فلج تنفسی و مرگ شود. بنا به مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۶ در مجله‌ی International Journal of Clinical Pharmacology and Therapeutics منتشر شد، این حلزون‌های مخروطی در طول سی سال گذشته مسئول حدود ۱۵ مورد مرگ بوده‌اند.

سنگ‌‌ماهی‌ها از ماهی‌های بسیار زهرآگین هستند که خود را در میان صخره‌های ساحلی اقیانوس هند و اقیانوس آرام استتار می‌کنند. سنگ‌ماهی‌ها دارای خارهای پشتی حاوی سم هستند که وقتی تحت فشار قرار گیرد، مثلا وقتی کسی روی آن‌ها پا می‌گذارد، آزاد می‌شود. زهر آن‌ها موجب تورم و درد شدید می‌شود.

در استرالیا هر سال ده‌ها نفر توسط سنگ‌ماهی نیش زده می‌شوند. درحالی‌که بیشتر موارد خفیف هستند، موارد شدید باعث مشکلات تنفسی، تشنج، نارسایی قلبی و مرگ می‌شوند. در سال ۲۰۱۸، پسر ۱۱ ساله‌ای پس از اینکه نیش سنگ‌ماهی در او موجب اِدم ریوی شد، جان خود را از دست داد.

شیرماهی قرمز با نوارهای قرمز و سیاه زیبا، باله‌های بادبزنی و خارهای پشتی از دور زیبا است. خارهای پشتی این حیوان حاوی زهری است که می‌تواند موجب تهوع، مشکل تنفسی و فلج در انسان شود. اگرچه آن‌ها به‌ندرت موجب مرگ انسان می‌شوند.

شیرماهی قرمز بومی اقیانوس آرام جنوبی و اقیانوس هند است، اما در کارائیب و سواحل جنوب شرقی ایالات متحده گونه‌ای بسیار مهاجم به شمار می‌رود. این گونه ماهی‌های بومی را شکار می‌کند و شکارچی شناخته‌شده‌ای ندارد تا جمعیت آن را کنترل کند. این ماهی همچنین می‌تواند در تمام طول سال تولیدمثل کند. طبق تخمین‌ها، یک ماده بالغ می‌تواند هر سال دو میلیون تخم تولید کند. در فلوریدا سرآشپزها با غواصان همکاری کنند تا خوردن این ماهی‌ها را تبلیغ کنند تا بلکه جمعیت آن‌ها کم شود.

توتیای دریایی گلگون که در رکوردهای جهانی گینس عنوان خطرناک‌ترین گونه توتیای دریایی را به دست آورده است، در خارهای خود زهر دارد. این زهر برای انسان بسیار خطرناک است و پس از نیش خوردن علائمی مانند فلجی، مشکلات تنفسی و درد شدید بروز می‌کند. قطر توتیای دریایی گلگون می‌تواند به ۲۸ سانتی‌متر برسد و در علف‌های دریایی، صخره‌های مرجانی و محیط های سنگی یا شنی هند-آرام غربی دیده می‌شود.

ماهی مرکب راه راه هم سمی و هم زهرآگین است. زهر از نیش آن‌ها می‌آید و حاوی نوروتوکسین تترودوتوکسین است. این موجودات همچنین برای دور کردن شکارچیان از خود نوعی لجن سمی تولید می‌کنند. ماهی مرکب راه‌راه درواقع نوعی ماهی مرکب نیست، بلکه سِپیداج است. طول این جانوران که در استرالیا یافت می‌شوند، به ۵ سانتی‌متر می‌رسد.

بیش از ۶۰ گونه مار دریایی وجود دارد که بیشتر آن‌ها زهرآگین هستند. تعدادی از این گونه‌ها مانند مار دریایی دوبوا که در استرالیا، پاپوآ گینه نو و کالدونیای جدید وجود دارد، برای انسان خطرناک هستند.

مار دریایی دوبوا به منظور شکار ماهی می‌تواند ۳۰ دقیقه تا دو ساعت زیر آب بماند. مار دوبوا زهرآگین‌ترین مار دریایی در جهان است. نیش این مار خفیف است، زیرا دندان‌های نیش کوچکی دارد اما زهر آن می‌تواند موجب تهوع، استفراغ، سرگیجه، غش و تشنج شود.

طول مار دریایی پوست‌منجوقی که به مار دریایی منقاردار نیز معروف است، به ۱٫۲ متر می‌رسد و هم در دریاچه‌های آب شیرین و هم در دریا و نزدیک اقیانوس هند دیده می‌شود. بررسی‌ها نشان داده است مار دریایی پوست‌منجوقی مسئول نیمی از کل مارگزیدگی‌ها در شبه‌جزیره مالایا است و ماهی‌گیران بیشترین قربانیان را تشکیل می‌دهند. زهر آن‌ها قوی‌تر از زهر مار کبری است.

بیشتر بادکنک‌ماهی‌ها سمی هستند و پوست و اندام‌های آن‌ها تترودوتوکسین را از باکتری‌های موجود در رژیم غذایی آن‌ها جمع می‌کند. بادکنک ماهی ژاپنی یکی از معروف‌ترین گونه‌های بادکنک ماهی است، زیرا به صورت تجاری برای مصرف انسان پرورش داده می‌شود.

گوشت بادکنک‌ماهی در ژاپن به‌عنوان غذای لذیذی درنظر گرفته می‌شود و فوگو نامیده می‌شود. آماده کردن این غذای گران‌قیمت سخت است و به مهارت نیاز دارد و اگر به خوبی آماده نشود، می‌تواند موجب مرگ شود. هر سال حدود ۵۰ نفر براثر مسمومیت ناشی از بادکنک ماهی در ژاپن جان خود را از دست می‌دهند.

ستاره دریایی تاج‌تیغی در صخره‌های منطقه هند آرام ازجمله دیواره بزرگ مرجانی یافت می‌شود. آن‌ها با خارهایی پوشیده‌اند که حاوی توکسین‌های زهرآگین است. آن‌ها همچنین بسیار بزرگ هستند و عرض آن‌ها به یک متر می‌رسد. ستاره دریایی تاج‌تیغی با بیرون دادن معده و پیچاندن آن به دور مرجان‌ها برای هضم بافت‌ها تغذیه می‌کند. زهر این جانور می‌تواند موجب درد، استفراغ، تورم و در موارد نادر شوک آنافیلاکتیک و مرگ شود.