کشف قدیمی‌ترین سازه چوبی جهان با قدمت ۴۷۶ هزار سال در زامبیا

باستان‌شناسان قدیمی‌ترین سازه‌ی چوبی شناخته‌شده‌ای را کشف کرده‌اند که با دستان اجداد اولیه‌ی انسان ساخته شده است. دو تنه‌ی درخت که به‌شکلی بریده شده بودند تا مثل اسباب‌بازی‌های ساختنی درهم فرو بروند، در کف رودخانه‌ی کالامبو در زامبیا از تمام آسیب‌ها محفوظ مانده بودند.

اگر قدمت تخمینی ۴۷۶ هزار ساله‌ی این کنده‌ها درست باشد، بدین‌معنی است که قدمت نجاری احتمالاً به زمانی پیش از ظهور گونه‌ی ما یا انسان خردمند بازمی‌گردد و نشانگر هوش فراوان اجداد انسان‌تبار ما است.

باستان‌شناسان کنده‌ها را در آبشار کالامبو در دریاچه‌ی تانگانیکا در شمال زامبیا کشف کردند. از دهه‌ی ۱۹۵۰ دانشمندان این سایت باستان‌شناسی را در دست بررسی دارند. از حفاری‌های قبلی در اطراف دریاچه‌ی کوچکی درست در بالادست همین آبشار، تعدادی ابزار سنگی و گرده‌های حفظ‌شده و مصنوعات چوبی به‌دست آمد که به محققان کمک کرده است تا بیش از صدهاهزار سال از سیر تکامل و فرهنگ انسان را درک کنند.

بااین‌حال، بررسی پنج قطعه‌چوب برش‌خورده‌ی کالامبو قدمت سکونت در این مکان را به زمان‌های دورتری می‌برد و بینش جدیدی از ذهن اجداد دوره‌ی پلیستوسن میانه‌ی ما (۷۸۱ هزار تا ۱۲۶ هزار سال پیش) ارائه می‌دهد.

به‌گزارش لایوساینس، در مطالعه‌ی جدیدی که چهارشنبه ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۳ در نشریه‌ی نیچر منتشر شد، گروهی از محققان به‌رهبری لری برهام، استاد گروه آموزشی باستان‌شناسی، آثار کلاسیک و مصرشناسی دانشگاه لیورپول در بریتانیا، جزئیات اشیای چوبی کشف‌شده از زیر خاک را شرح دادند.

دو نمونه از این اشیاء به‌همراه ابزار سنگی از کف رودخانه کشف شدند و سه نمونه‌ی دیگر در بالای سطح رودخانه از رسوبات رسی پوشیده شده بودند. این مصنوعات چوبی به‌دلیل سطح بالای آب صدها هزار سال عمر کرده‌اند.

برهام و همکارانش با استفاده از روش تاریخ‌گذاری لومینسانس نمونه‌های شن و ماسه‌ی برداشت‌شده از محل، مدت‌زمانی که دانه‌های شن درمعرض نور قرار گرفته‌اند، اندازه‌گیری کردند و به سه شاخه‌ی مختلف رسیدند: یک کنده‌ی بریده‌شده و یک تکه‌چوب مخروطی با قدمت ۳۲۴ هزار سال، چوب حفاری با قدمت ۳۹۰ هزار سال و گُوِه چوبی و دو کنده‌ی با عمر ۴۷۶ هزار سال.

محققان نوشته‌اند که تکه‌های کوچک و برش‌خورده‌ی چوبی کالامبو تقریباً شبیه به ابزارهای ۴۰۰ هزار ساله‌ی آذوقه‌یابی و شکار یافت‌شده در اروپا و چین است؛ ولی این کنده‌های درهم‌تنیده نمونه‌ی مشابهی در آفریقا یا اوراسیای دوره‌ی پارینه سنگی ندارند.

کنده‌ی فوقانی از لایه‌ای همراه با ابزار سنگی به‌دست آمد. طول آن ۱۴۱٫۳ سانتی‌متر است و روی تنه‌ی درخت بزرگی با زاویه‌ی ۷۵ درجه قرار گرفته بود.

هر دو قسمت کف تنه‌ی رویی و بالای تنه‌ی زیرین شواهدی از خُرد و خراشیده شدن برای ایجاد بریدگی داشتند که فرورفتن دو تنه در یکدیگر را امکان‌پذیر کرده بود. برهام و همکارانش نوشتند: «چوب تنه‌ی درختان به انسان کمک می‌کند تا اشیای بزرگ بسازد. زندگی در دشتی سیلابی که دوره‌های مرطوب دارد، با ساختن سکوی مرتفع و پیاده‌رو یا پایه‌ای برای خانه‌ها امکان‌پذیر می‌شود.»

سازه‌های چوبی جدید تاریخ اولین نمونه‌های نجاری را به عقب بازمی‌گرداند و باعث می‌شود تا درک بهتری از فناوری اجداد انسانمان به‌دست آید. شواهد باستان‌شناسی رفتار انسان‌ها معمولاً از مصنوعاتی به‌دست می‌آید که تقریباً تخریب‌ناپذیر هستند؛ مانند ابزارهای سنگی. بنابراین، کشف سازه‌های چوبی فاسد شونده‌ای که در آبشار کالامبو محفوظ مانده‌اند، بسیار اهمیت دارد.

شادرک چیریکور، استاد علوم باستان‌شناسی در دانشگاه آکسفورد، می‌گوید باتوجه‌به ماهیت فراوانی چوب، دور از تصور است که نخستینیان از چوب استفاده نکنند. مطالعه‌ی جدید نشان می‌دهد که انسان‌ها و انسان‌تبارها از تمام منابع در‌دسترسشان استفاده می‌کردند. چیریکور معتقد است که تاریخ بسیار اولیه‌ی این کنده‌های چوبی بریده‌شده «نیاز به بازنگری» سیر تکامل فرهنگی و بیولوژیکی انسان را ارائه می‌دهد.

قبلاً دانشمندان معتقد بودند نخستینیانی که در دوره‌ی پلیستوسن میانه در کالامبو زندگی می‌کردند، علوفه‌جویانی کوچ‌نشین با مهارت‌های فنی کمی بودند؛ اما یافته‌های جدید نشان می‌دهد که آنان بسیار باهوش‌تر از تصورات ما بودند.