تفاوت سمی بودن با زهرآگین بودن چیست؟

مردم برای تعریف سمی بودن و زهرآگین بودن معمولاً از این جمله استفاده می‌کنند که اگر شما را گاز بگیرد و بمیرید، زهرآگین (venomous) است و اگر آن را گاز بگیرید و بمیرید، سمی (poisonous) است. اما تفاوت بین این دو مورد چیست و آیا این توصیف درست است؟

موجودات زهرآگین توکسین خود را به بدن شما تزریق می‌کنند (توکسین‌ها مواد زیان‌آوری هستند که توسط موجودات زنده تولید می‌شوند). توکسین می‌تواند ازطریق نیش حشره یا گزش مار سمی مانند مامبای سیاه (Dendroaspis polylepis) یا شاه کبرا (Ophiophagus hannah) وارد بدن شود. زهرآگین‌ترین موجود جهان عروس‌ دریایی جعبه‌ای درنظر گرفته می‌شود که دارای ساختارهای نیش‌زننده‌ای به نام نماتوسیست است که می‌تواند برای انسان کشنده باشد.

سایر موجودات دریایی مانند اختاپوس حلقه آبی (جنس Hapalochlaena) نیز زهرآگین هستند و اغلب گردشگرانی که درباره‌ی ظاهر غیرمعمول آن‌ها کنجکاو هستند، به آن‌ها دست می‌زنند‌. شناخته‌شده‌ترین پستاندار زهرآگین، پلاتیپوس (Ornithorhynchus anatinus) است. پلاتیپوس‌های نر در قسمت داخلی ساق پای خود خاری دارند که اگر وارد پوست انسان شود، می‌تواند باعث درد شدیدی شود.

نکته کلیدی این است که زهر باید ازطریق زخم وارد جریان خون شود و معمولاً جای نیش یا گزش حیوان برجای می‌ماند.

بسیاری از موارد را می‌توان به‌عنوان سم طبقه‌بندی کرد، اما برای اینکه روی شما اثر بگذارد، باید توکسین موجود در سم را مصرف کنید. می‌توان سم را بلعید، استنشاق کرد یا حتی ازطریق پوست جذب کرد.

اگر مار بندجورابی (Thamnophis) شما را گاز بگیرد، مشکل خاصی به وجود نمی‌آید، اما اگر بخواهید این مار را بخورید، ممکن است با مشکل جدی‌تری رو‌به‌رو شوید، زیرا رژیم غذایی این گونه مار از سمندر و سمندرک‌‌ تشکیل شده که توکسینی تولید می‌کنند که در بدن مار ذخیره می‌شود.

قورباغه زهرآگین (جنس Dendrobatidae) سموم را روی پوست خود نیز ذخیره می‌کند. آن‌ها به‌جای زهرآگین بودن، سمی هستند، زیرا حتی یک تکه کوچک از آن‌ها می‌تواند برای انسان کشنده باشد.

در سطح مولکولی نیز تفاوت‌هایی وجود دارد. سم مولکول‌های شیمیایی بسیار کوچکی دارد که می‌توانند به‌راحتی از پوست شما عبور کنند. مولکول‌های زهر آنقدر بزرگ هستند که قابل جذب نیستند، بنابراین باید تزریق شوند.

حیواناتی وجود دارند که هم سمی و هم زهرآگین هستند. برخی از گونه‌ها مار در حالت طبیعی سمی هستند، اما برخی مانند مارهای پشت‌تیغه‌ای (Rhabdophis subminiatus) به‌دلیل رژیم غذایی خاص خود سمی نیز می‌شوند.

گیاهان و قارچ‌ها نیز می‌توانند زهرآگین یا سمی باشند. گزنه نیز طبق تعریف زهرآگین است، زیرا از نیش برای تزریق توکسین‌های خود استفاده می‌کند، اما می‌توان آن را با خیال راحت مصرف کرد. از سوی دیگر بسیاری از گونه‌های قارچ سمی هستند و اگر خورده شوند، می‌توانند کشنده باشند؛ به همین دلیل بسیار مهم است که قبل از مصرف قارچ با متخصص قارچ مشورت کنید.