چگونه حق تعمیر می‌تواند فناوری را تغییر دهد؟

تقریباً چهار سال است که سوررا وارد، خدمات Girls Fix It را در نزدیکی فیلادلفیای پنسیلوانیا راه‌اندازی کرده است. او و گروهش در طول این مدت به درک بهتری از دستگاه‌های الکترونیکی رسیده‌اند، اما به گفته‌ی وارد، تعمیر دستگاه‌های مختلف روز‌به‌روز دشوارتر می‌شود.

مسئله تنها دسترسی به قطعات مهم یک دستگاه نیست که اغلب به واردات اختصاصی از چین وابسته‌اند. برای مثال وقتی گروه ward می‌خواهند گوشی یکی از مشتریان را تعمیر کنند، دستگاه معمولا پیغام‌های خطایی را نشان می‌دهد. این پیغام حاصل کدنویسی سخت تولیدکنندگان است تا به این ترتیب از مراجعه‌ی کاربرها به متخصصین دیگر جلوگیری کنند.

یکی از کارهایی که اخیراً رواج‌ یافته «جفت‌ شدن قطعات» است که شماره‌ سریال‌های منحصر‌به‌فردی را به قطعات دستگاه تخصیص می‌دهد و به همین دلیل تعمیر آن‌ها کاری دشوار می‌شود؛ از طرفی با قانون‌گذاری جدید در ایالات‌متحده و اروپا برای حق تعمیر دستگاه‌ کاربرها، این پرسش به وجود می‌آید که آیا ماهیت صنعت فناوری تغییر خواهد کرد؟ حق تعمیر با افزایش دوام محصول، باعث کاهش آثار محیطی می‌شود؛ اما پرسش دیگر این است که حق تعمیر می‌تواند کیفیت محصولی را که می‌خریم افزایش دهد؟ یا صرفاً راهی برای افزایش قیمت از سوی تولید‌کننده و در عین حال فروش بسته‌های تعمیری گران‌قیمت و قطعات کمیاب به مصرف‌کنندگان است؟

کسب‌وکار افرادی مثل وارد، ۵۰ درصد کمتر از یک تعمیرکار رسمی مثل جنیوس بار اپل هزینه برمی‌دارد، اما بسیاری از مشتریان به او مراجعه نمی‌کنند زیرا نگران پیغام‌های خطا یا ایجاد محدودیت‌ در عملکرد دستگاه خود پس از تعمیر غیررسمی هستند.

هزینه‌ی بالا خدمات تعمیر رسمی تولیدکننده به همراه دشواری دسترسی به آن‌ها به این معنی است که مصرف‌کنندگان خیلی راحت دستگاه خود را دور می‌اندازند و دستگاه جدیدی می‌خرند. به گفته‌ی رنه رپاسی، یکی از اعضای پارلمان اروپا و پیشتاز حق تعمیر برای مصرف‌کنندگان اروپایی:

در دورانی زندگی می‌کنیم که مدل رشدمان بر اساس دور انداختن چیزها بنا شده و هر دو سال یک بار محصول جدیدی می‌خریم و ظرفیت تولید صنعت هم بر اساس همین مدل است.

بر اساس گزارش سازمان محیط زیست اروپا، بسیاری از کالاهای الکترونیکی موجود در خانه‌هایمان از تلویزیون تا جاروبرقی به‌طور میانگین ۲ تا ۳ سال زودتر از طول عمر تعیین‌شده کار می‌کنند. این مسئله نشان‌دهنده‌ی افزایش کهنگی است. یکی از دلایل کهنگی این است که مصرف‌کننده به خرید کالاهای جدید تشویق می‌شود بنابراین از دید او محصولات منسوخ می‌شوند. از طرفی به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری با سخت‌افزارهای قدیمی سازگار نیستند. همچنین برخی تولیدکنندگان از انتشار به‌روزرسانی‌های امنیتی برای دستگاه‌های قدیمی‌تر دست می‌کشند.

تأثیر موارد فوق بر محیط چشمگیر است چرا که از سویی به تولید ضایعات الکترونیکی می‌انجامد (نزدیک به ۵۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۰) و از سوی دیگر برای تولید دستگاه‌های دیگر نیاز به استخراج فلزهای کمیاب زمین است. در اروپا قانون را باید برای عمر کوتاه قفسه‌ی محصولات الکترونیکی و خانگی سرزنش کرد. عمر قفسه به مدتی گفته می‌شود که می‌توان یک محصول را در فروشگاه نگه داشت. در دهه‌ی ۱۹۹۰، قانون‌گذاری اروپایی دوره‌ی ضمانت حداقلی دو ساله را معرفی کرد که طی این زمان، خریدار هر کالای الکترونیکی، بین دریافت یک محصول کاملاً جدید یا تعمیر محصول خود حق انتخاب دارد.

کاربرها برای رفع‌ خطاهای دستگاه‌های خود باید به مراکز رسمی مراجعه کنند یا اینکه باید هزینه‌ی زیادی را برای قطعات کمیاب بپردازند. برای مثال ماشین‌ ظرفشویی نو را می‌توان با قیمت اندک ۱۵۰ دلار تهیه کرد. با این‌حال اگر قطعه‌ای خراب شود، حداقل ۱۰۰ دلار هزینه به دنبال خواهد داشت. چنین محاسباتی قطعاً مصرف‌کننده را وادار می‌کند که محصول جدید را بخرد.

از طرفی شرکت‌ها تهاجمی‌تر و حریص‌تر شده‌اند. برای مثال می‌توان پرینتر جوهر کارتریجی را مثال زد که در صورت توقف اشتراک با خدمات شرکت، چیزی را چاپ نمی‌کند. به این مدل قیمت‌گذاری، ریش‌تراش و تیغ گفته می‌شود که بر اساس آن کاربر مجبور به خرید اشتراک خدمات برای دستگاهی که در اختیار دارد می‌شود و این مدل در صنعت فناوری بسیار فراگیر شده است. برای مثال خدمات اشتراک‌گذاری حافظه‌ی ابری را درنظر بگیرید که حافظه‌ی روی دستگاه‌ها را خالی می‌کند. اگر حسابی بسته شود، مصرف‌کننده داده‌های ذخیره‌شده را از دست می‌دهد یا اگر از دستگاه تولیدکننده‌ی رقیب استفاده کند، دیگر نمی‌تواند به داده‌هایش دسترسی داشته باشد.

تمام مشکلات یادشده مصرف‌کننده را تشویق به خرید کالاهای جدید می‌کنند. به همین دلیل برخی قانون‌گذارها به قلمروی فرهنگ مصرف‌کننده پا گذاشته‌اند تا از حق تعمیر مصرف‌کننده‌ها حمایت کنند. اتحادیه‌ی اروپا یکی از رهبران اصلی در پیشبرد حق تعمیر و قانون‌های دیگری است که به مصرف‌کننده اجازه می‌دهد از انحصار اکوسیستم‌های گران‌قیمت تولیدکنندگان رها شود. درحال‌حاضر می‌توان تأثیر این تقاضاهای قانون‌گذاری را به سود مصرف‌کننده مشاهده کرد. برای مثال آیفون ۱۵، جدیدترین مدل گوشی هوشمند شرکت اپل، مجهز به پورت شارژ USB-C است.

در واکنش به قوانین اتحادیه‌ی اروپا برای اجبار تولید شارژ‌کننده‌های معمولی برای دستگاه‌های الکترونیکی، تغییرات چشمگیری حاصل شدند. به این ترتیب مصرف‌کنندگان دیگر مجبور به خرید کابل‌های پرهزینه و شارژر‌های مخصوص نیستند. شارژکننده‌ی کابل لایتنینگ اپل با قیمت ۲۲ دلار در بریتانیا ارائه می‌شود درحالی‌که کابل USB-C را می‌توان با یک‌دهم این قیمت خریداری کرد.

در کالیفرنیا مصوبه‌ی حق تعمیر ارائه شد که به قانون‌گذاری‌های مشابهی در نیویورک، کلرادو و مینسوتا شباهت دارد. به‌ این‌ ترتیب تولیدکنندگان ملزم هستند ابزار، قطعات تعمیری و نرم‌افزارهای مناسب را به مدت هفت سال پس از تولید ارائه کنند. دیده شده شرکت‌هایی مثل اپل، طرح «تعمیر سلف سرویس» را ارائه داده‌اند و کیت‌های تعمیری را به همراه دستورالعمل‌هایی برای دستگاه به فروش می‌رسانند.

جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا هم به‌تازگی دستوری اجرایی را با هدف حق تعمیر دستگاه‌های مصرف‌کنندگان امضا کرده است که به این ترتیب مصرف‌کننده حمایت بیشتری از سوی تولیدکنندگان دریافت کند؛ بنابراین می‌توان گفته نسبت به سه الی چهار سال گذشته در موقعیت بهتری قرار داریم؛ بااین‌حال هنوز راه زیادی در پیش است تا حق مصرف‌کنندگان متناسب با سرمایه‌گذاری آن‌ها روی سخت‌افزار و لوازم خانگی، تضمین شود.

حمایت از مصرف‌کننده و تغییر در قانون‌گذاری، خوشبختانه می‌توانند چگونگی تولید، فروش و مصرف محصولات را تغییر دهند و تمایل به تعمیر به جای جایگزینی را افزایش دهند؛ اما تمام این اقدامات، مستلزم این است که تولیدکننده‌ها چگونگی نصب دستگاه‌هایشان را تغییر دهند. هدف اصلی، ترکیبی از شرکت‌هایی است که به‌دلیل فشار قانون و همچنین بازار، برای طراحی محصولاتی قابل تعمیر، با دوام و هزینه‌ی اندک تعمیر تلاش می‌کنند.

تغییر اجتناب‌ناپذیر است و تغییرات قانون‌گذاری آثار قابل توجهی بر واکنش تولیدکنندگان دارند. برای مثال بازگشت به دستگاه‌هایی با باتری قابل تعویض، اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. این باتری‌ها در نسل‌های اول گوشی‌های موبایل و لپ‌تاپ‌ها دیده می‌شدند.

بااین‌حال، تغییر پایدار به دریافت‌کننده‌ی خدمات هم وابسته است. اگر قانون‌گذار بتواند دسترسی به قطعات کمیاب را برای تمام طرفین تضمین کند، می‌توان آینده‌ای را تصور کرد که فروشگاه‌های تعمیری در هر گوشه کنار خیابان دیده شوند. برای مثال اگر محصولی خراب داشته باشید می‌توانید به خدمات تعمیر محلی خود مراجعه کنید که تنها پنج دقیقه با شما فاصله دارد، یک قهوه بنوشید و دوباره یک ساعت بعد محصول خود را تحویل بگیرید.

تعمیر قطعات همچنین از طریق محصولات پرینت سه‌بعدی امکان‌پذیر است که بر اساس نیاز و سازگار با پایگاه‌داده‌های مرکزی قطعات کمیاب تولیدکننده ساخته می‌شوند و به این ترتیب هزینه‌ی تعمیر را به شکل چشمگیری کاهش می‌دهند.

همچنین برخی دستگاه‌های می‌توانند بازتابی از آغاز عصر گوشی‌های موبایل باشند. در آن زمان مردم می‌توانستند باتری‌ها را بردارند و تعویض کنند. درصورتی‌که دستگاه‌ها با طراحی پیمانه‌ای ساخته شوند، همچنین می‌توان یک قطعه‌ی خراب و منسوخ را با یک قطعه‌ی جدید جایگزین کرد و دیگر نیازی به تعویض کامل دستگاه نیست.

تمام موارد فوق می‌توانند هزینه‌های تعمیر را کاهش دهند؛ از طرفی در آینده تعمیر می‌تواند از سوی تولیدکنندگان به‌عنوان محرکی محیطی برای کسب‌وکار سبز انتخاب شود. طرح مشابهی در آلمان و اتریش ارائه شده است. با این طرح اقشار کم‌درآمد می‌توانند به‌جای جایگزینی کامل دستگاه، گزینه‌ی تعمیر را انتخاب کنند. آینده پیش رویمان است و دستگاه‌ها و چگونگی تعامل با آن‌ها به‌زودی تغییر خواهد کرد.