بونوبوها مانند انسان بدون چشمداشت با گروه‌های غریبه همکاری می‌کنند

انسان‌ها به‌طور منظم با همنوعان خود در گروه‌های اجتماعی مختلف همکاری می‌کنند و منابع خود را اغلب بدون هیچ‌گونه منافع فوری و متقابل، به اشتراک می‌گذارند. تا به حال این پدیده منحصر به انسان در نظر گرفته می‌شد، اما مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که عملکرد برخی از بونوبوها یا شامپانزه‌های کوتوله نیز در این ویژگی منحصربه‌فرد اجتماعی با انسان مشترک است.

تاکنون تصور رایج بر این بود که همکاری اجتماعی بین انسان‌ها زیربنای تشکیل تمدن‌های بشری است. گروهی از محققان ۱۶ نوامبر با انتشار مطالعه‌ای در نشریه ساینس گزارش دادند که توانایی بونوبوها برای پیوند و همکاری با گروه‌هایی از همنوعان غیر‌خویشاوند در سرتاسر مرزهای گروهی، حتی زمانی که پای هیچ‌گونه بازدهی و منافعی در میان نیست، ممکن است بینشی درباره‌ی شرایط تکاملی که به توسعه‌ی جوامع انسانی در مقیاس بزرگ بشری شده است، منجر ارائه بدهد.

بونوبوها گاهی به همراه افراد غیرمرتبط از سایر گروه‌های اجتماعی یکدیگر را تیمار و اصلاح می‌کنند و غذاهایشان را باهم به اشتراک می‌گذارند. آن‌ها حتی سرپرستی فرزندان دیگر گروه‌ها را برعهده می‌گیرند. بااین‌حال، میزان رفتارهای مشارکتی این میمون‌های بی‌دم شناخته‌شده نیست.

بنابراین، لیران سامونی از مرکز مطالعات نخستیان گوتینگن آلمان و مارتین سوربک از دانشگاه هاروارد، دو محقق اکولوژیست‌ رفتاری، دو گروه از بونوبوهای منطقه حفاظت‌شده‌ی کوکولوپوری بونوبو در کنگو را مورد مطالعه قرار دادند. محققان ردوبدل‌کردن خدمات نظافتی و تقسیم‌کردن غذا بین بونوبوهای مختلف و زمان انجام این رفتارها را در طول دو سال ثبت کردند.

بااین‌حال، نمی‌شود گفت که هیچ درگیری و رقابتی بین بونوبوها وجود ندارد. محققان شاهد بودند که چگونه بونوبوها با اعضای گروه دیگر اتحاد برقرار می‌کردند و برای حمله به گروه سوم با هم همکاری می‌کردند.

دو گروه دائم با یکدیگر ملاقات می‌کردند، در طول دوره‌ی مطالعه ۱۰۰ بار با یکدیگر تعامل داشتند و ۲۰ درصد از دوره‌ی مشاهده‌ی دو ساله را به همکاری با یکدیگر گذراندند. برخی‌از ملاقات‌ها فقط یک ساعت به طول می‌انجامید و برخی دیگر چندین هفته زمان می‌برد و امکان شکل‌گیری پیوندهای بلندمدت میان آن‌ها را فراهم می‌کرد.

وقتی بونوبوها باهم وقت می‌گذراندند، محققان نمونه‌های بسیاری از رفتارهای مشارکتی را ثبت کردند. ۱۰ درصد از حدود ۳۷۰۰ تعامل مشاهده‌شده برای تیمار و اصلاح‌کردن بین بونوبوهایی از گروه‌های اجتماعی مختلف شکل گرفته بود. از تمام مشارکت‌هایی که برای حمله به گروه سوم ایجاد شد، ۱۵ درصد بین بونوبوهایی از گروه‌های مختلف بود.

یافته‌های کلی مطالعه نشان می‌دهد که بونوبوها در اسارت نیز رفتار مشابهی دارند و این احتمال را افزایش می‌دهد که همکاری با افراد غیرخویشاوند در گروه‌های اجتماعی، رفتار ذاتی این گونه باشد. بسیاری از حیوانات به اقوام خود کمک و با آن‌ها همکاری می‌کنند، زیرا با این رفتار به‌طور غیرمستقیم به افزایش شانس بقا و تکثیر ژن‌های خود کمک می‌کنند. وقتی که به افرادی به‌جز اقواممان کمک می‌کنیم، سود تکاملی به‌مراتب غیرمستقیم‌تر می‌شود.

بونوبوها تنها گونه‌ی غیرانسانی با رفتارهای مشابه انسان نیستند. دلفین‌های نر برای محافظت از ماده‌ها و افزایش شانس جفت‌گیری با نرهای گروه‌های دیگر همکاری می‌کنند. اما برخلاف بسیاری از همکاری‌های مشاهده‌شده بین بونوبوها در مطالعه‌ی جدید، مزایای واضح و مستقیمی در رفتار دلفین‌ها وجود دارد.

تقسیم غذا بین اعضای گروه‌های غیرمرتبط نادر است. خفاش‌های خون‌آشام، بونوبوها و انسان‌ها معدود گونه‌هایی هستند که غذاهایشان را به اشتراک می‌گذارند. سامونی می‌گوید: «در تکامل انسان، تقسیم غذا یکی از رفتارهای حمایت‌کننده از جوامع است و برای ما حمایت از یکدیگر را امکان‌پذیر می‌کند.» سوربک می‌گوید شامپانزه‌ها نیز این کار را انجام می‌دهند، اما غذا را فقط در گروه اجتماعی خودشان به اشتراک می‌گذارند.

انسان‌ها به یک اندازه با شامپانزه‌ها و بونوبوها مرتبط هستند و تحقیقات جدید به ما نمی‌گوید که اجداد اولیه‌ی انسان بیشتر شبیه‌به شامپانزه‌ها با قلمروهای سفت‌و‌سخت و گروه‌های گشت‌زنی بوده‌اند یا شبیه‌به بونوبوهای ساده‌زیست. سوربک می‌گوید این یافته‌ها می‌تواند بینشی درباره‌ی شرایط تکاملی هر دو روی سکه‌ی انسان ارائه بدهد.

همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد که همکاری گسترده و طولانی‌مدت بین گروه‌های مختلف می‌تواند بدون تأثیرپذیری از عوامل فرهنگی و هنجارهای اجتماعی رخ بدهد. سامونی می‌گوید در انسان، این موارد برای ایجاد و حفظ همکاری گروهی ضروری تلقی می‌شود.

ممکن است مؤلفه‌های فرهنگی متفاوتی در بین این دو گروه بونوبو وجود داشته باشد. این امکان وجود دارد که در طول نسل‌ها، مانند نحوه‌ی شکل‌گیری عناصر فرهنگی انسانی، برخی از بونوبوها نیز یاد گرفته باشند که اجتماعی باشند. البته مطالعه فقط دو گروه از بونوبوها را مورد بررسی قرار داد، سایر گروه‌ها در تعامل با گروه‌های غیرمرتبط دیگر دارای رفتارهای متغیری هستند؛ بنابراین مطالعه‌ی میمون‌های بیشتر ممکن است هنجارهای اجتماعی را هم آشکار کند.