۱۱ حقیقت شگفت‌آور درباره زمان

زمان همیشه یکی از موضوعات جذاب برای دانشمندان و همچنین عموم مردم بوده است. با درک بهتر زمان می‌توان به دیدگاه بهتری از جهان اطراف خود رسید. مفهوم زمان در فیزیک بر اساس متغیرهای مختلفی تعریف می‌شود و رابطه تنگاتنگی با فضا و همچنین سرعت دارد. از سویی بسیاری از شاخصه‌های فرهنگی انسان مانند زبان هم می‌توانند بر درک او از زمان تأثیر بگذارند. در این مقاله به معرفی ۱۱ حقیقت جذاب درباره زمان می‌پردازیم که می‌توانند درک ما از این معیار مهم را تغییر دهند.

زمان را مانند یک خط تصور کنید. جهت آن چیست؟ افقی است یا عمودی؟ یا شاید اصلا برای شما یک خط نباشد. پاسخ به این پرسش‌ها به زبانی که به آن سخن می‌گویید، ربط دارد.

بخش زیادی از درک ما از زمان تحت تأثیر زبانی است که به کار می‌بریم. برای مثال افراد انگلیسی‌زبان، زمان را پیش رو یا پشت سر خود یا به شکل خطی افقی از چپ به راست می‌بینند. زبان مانداریان، زمان را به شکل خطی عمودی تفسیر می‌کند که قسمت پائین آن آینده را نشان می‌دهد، در حالی که یونانی‌ها زمان را به شکل موجودیتی سه بعدی با صفت‌هایی مثل «بزرگ» یا «زیاد» به جای «طولانی» تصور می‌کنند. در پورمپورا (Pormpuraww)، یک جامعه‌ی بومی دورافتاده استرالیایی، زمان بر اساس شرق و غرب تفسیر می‌شود.

زبانی که برای توصیف گذر زمان به کار می‌بریم هم تأثیر عجیبی بر شیوه‌ تفکرمان دارد. برای مثال مشخصات مربوط به زمان حال را سریع‌تر از گذشته به خاطر می‌آوریم.

چگونگی گذر زمان با سن جهان تغییر می‌کند. بر اساس تصورات، بیگ‌بنگ منشأ «پیکان زمانی» است که از گذشته به آینده حرکت می‌کند. جهان نوزاد دارای آنتروپی بسیار پائینی بود. آنتروپی مقیاسی برای بی‌نظمی یا تصادفی بودن است. از آن زمان، آنتروپی رو به افزایش است و این تغییر باعث جهت‌دار شدن زمان شده است. به همین دلیل است که می‌توان تخم مرغی را شکست، اما بعید است بتوان این روند را به عقب بازگرداند.

کسی نمی‌داند در انتهای جهان چه اتفاقی رخ خواهد داد، اما بر اساس نظریه‌ای قوی، در پایان جهان «مرگ گرمایی» رخ می‌دهد که بر اساس آن آنتروپی جهان به حداکثر می‌رسد و جهت زمان از بین می‌رود. برای درک بهتر این فرآیند فرض کنید تمام تخم مرغ‌های جهان شکسته شوند و پس از آن دیگر هیچ اتفاق جالبی رخ نخواهد داد.

می‌شماریم پس هستیم. تیک خوردن زمان، ضربان قلب نامرئی زندگی ما است و بر هر لحظه از آگاهی‌مان تأثیر می‌گذارد. زمان و وجود با یکدیگر گره خورده‌اند؛ حتی انسانی که در یک غار تاریک به دام افتاده باشد، در نهایت تحت تأثیر ریتم‌های شبانه‌روزی و ساعت درونی بدن خود قرار می‌گیرد.

هولی آندرسون، پژوهشگر فلسفه علم و متافیزیک دانشگاه سیمون فریزر بر این باور است که از بین رفتن درک زمان می‌تواند بر درک ما از خود تأثیر بگذارد. به گفته‌ی او داشتن تجربه‌ی آگاهی بدون زمان و گذر زمان ممکن نیست. برای مثال به هویت فردی‌تان فکر کنید که به‌مرور زمان ساخته می‌شود و انباشته از خاطرات است. این خاطره‌ها با گذشت زمان، هویت شما را شکل می‌دهند و اگر زمان را از دست بدهید، به شخص متفاوتی تبدیل خواهید شد.

متخصصین گاه‌شماری، از فناوری‌های دقیق برای اندازه‌گیری دقیقه‌ها، ثانیه‌ها و ساعت‌ها استفاده می‌کنند، اما بااینکه ساعت‌های اتمی به شکل شگفت‌انگیزی دقیق هستند، باز هم بی‌نقص نیستند. در واقع هیچ ساعتی روی زمین وجود ندارد که کاملا «دقیق» باشد.

فرآیند واقعی تعریف زمان به تعداد زیادی از ساعت‌ها وابسته است که همگی زمان سراسر جهان را حفظ می‌کنند. آزمایشگاه‌های ملی هم گاه‌شماری خود را به هیئت بین‌المللی وزن و اندازه‌گیری در پاریس ارسال می‌کنند و این هیئت در گام بعدی یک میانگین وزن‌دار را ایجاد می‌کند؛ بنابراین زمان، ساخت دست بشر است.

معیارهای متعددی مثل حافظه، تمرکز، احساسات و درکی از وجود زمان در فضا بر ذهنیتمان نسبت به زمان تأثیر می‌گذارند. ادراک ما از زمان در واقعیت ذهنی‌مان ریشه دارد. زمان نه‌تنها در چگونگی زیستن ما نقش دارد، بلکه با تجربیاتمان هم گره خورده است.

مزیت ادراک زمان، کنترل تجربیات است. برای مثال، تازگی راه‌حلی برای رها شدن از ریتم بالای زندگی است. بر اساس پژوهش‌ها، زندگی تکراری و فعالیت‌های روتین به شما این حس را منتقل می‌کنند که زمان سریع‌تر می‌گذرد.

قرن ۲۲ مانند جزیره‌ای دوردست به نظر می‌رسد که در آن نسل‌های متولدنشده‌ی فرضی زندگی می‌کند. با این‌حال میلیون‌ها نفر روی زمین حضور دارند که ممکن است سال نوی ۲۰۹۹ را جشن بگیرند. برای مثال کودکی که در سال ۲۰۲۳ متولد می‌شود در آن زمان در دهه‌ی ۷۰ سالگی عمر خود خواهد بود. ما بسیار بیشتر از آنچه فکر می‌کنیم با طول عمرهای بالا گره خورده‌ایم و از طریق وابستگی‌های خویشاوندی از گذشته به قرن‌های آینده می‌رویم.

زمان همیشه با سرعت یکسانی برای همه در جریان نیست، بنابراین آیا زمان در ذهن ما وجود دارد؟ در زمان لغزش خودرو، استرس به مغز دستور می‌دهد که پردازش درونی را تسریع کند تا به‌این‌ترتیب بتوانید موقعیت مرگ و زندگی را کنترل کنید.

اختلال‌های مغزی مثل بیماری صرع یا سکته هم می‌توانند باعث ایجاد فریب‌های زمانی داخل مغز شوند، سرعت گذر زمان را افزایش یا کاهش دهند. برخی افراد مانند ورزشکارها حتی می‌توانند مغز خود را به‌گونه‌ای آموزش دهند که در صورت نیاز به یک تجربه‌ی خمیدگی زمانی برسد؛ برای مثال یک موج‌سوار می‌تواند در یک لحظه‌ی بی‌نقص موجی را شکار کند. به همین دلیل زمان مانند توهمی شکننده به نظر می‌رسد.

تغییر ساعت تابستانی برای حداکثر استفاده از زمان روز در ارتفاعات بالاتر، در همه جای جهان اعمال نمی‌شود؛ اما چه دوست داشته باشید چه از آن متنفر باشید، باید از یک سرباز کهنه‌کار بریتانیایی لج‌باز به نام ویلیام ویلت تشکر کنید. بدون تلاش‌های ویلت، یک‌چهارم جهان به‌ویژه ایالات متحده هرگز به تغییر ساعت‌ها عادت نمی‌کردند.

بریتانیا اولین کشوری بود که به دعوت آقای ویلت، تغییر ساعت را در طول جنگ جهانی اول اعمال کرد. دلیل این کار کمبود زغال سنگ اعمال شد و ساعت طولانی‌تر روز به معنی نیاز کمتر به برق با نیروی زغال‌سنگ بود. این نظریه برای جنگ جهانی دوم هم کارساز شد. بریتانیا پا را فراتر گذاشت و با تغییر زمانی دو ساعته، در هزینه‌های صنعتی صرفه‌جویی کرد.

احتمالا در حین خواندن این کلمات تصور می‌کنید در حال تجربه‌ی زمان حال هستید، اما این گونه نیست. کار ساده‌ای مثل نگاه کردن به شخصی را درنظر بگیرید که روبه‌روی شما در آن سمت میز در حال صحبت کردن است. حرکت لب‌های شخص پیش از صدای او به شما می‌رسد، دلیل این مسئله هم سرعت بالاتر نور نسبت به صوت است، اما مغز این حرکت‌ها را با یکدیگر هماهنگ می‌کند.

شاید شگفت‌آور باشد که بدانید ماه، همراه همیشگی زمین در حال دورشدن از ما است. هر سال فاصله بین زمین و ماه به اندازه‌ی ۳٫۸ سانتی‌متر افزایش می‌یابد و به مرور این مسئله بر طولانی‌تر شدن روزهای زمینی تأثیر می‌گذارد.

دلیل این پدیده، تأثیر گرانش ماه بر زمین است. کشش گرانشی ماه باعث ایجاد پدیده‌های کشندی می‌شود که عامل برآمدگی آب‌ها به شکل الگویی بیضی شکل در دو طرف زمین است، اما در عین حال چرخش زمین به دور محورش بسیار سریع‌تر از چرخش مدار ماه است و اصطکاک ناشی از حوضه‌های اقیانوسی باعث کشیده شدن آب می‌شود.

بر اساس آمار از اواخر سده ۱۶۰۰ میلادی، ترمز افزایشی چرخش سیاره‌ی زمین باعث شده طول روزها تقریبا ۱٫۰۹ میلی‌ثانیه به ازای هر قرن افزایش پیدا کند. بر اساس تخمین‌های دیگر این رقم بیشتر است و در هر قرن طول روزها ۱٫۷۸ میلی‌ثانیه افزایش پیدا می‌کند. بااینکه هیچ‌کدام از این رقم‌ها زیاد به نظر نمی‌رسند، در طول دوره‌ی تاریخ ۴٫۵ میلیارد ساله‌ی زمین، رقم چشمگیری به دست می‌آید.

برای بسیاری از اهالی نپال این مقاله در سال ۲۰۲۳ منتشر نشده است. بر اساس تقویم سامبات بیکرام نپالی، مردم در سال ۲۰۸۰ زندگی می‌کند. گروه‌های بومی حداقل دارای چهار تقویم هستند و نپال حتی دارای ناهماهنگی ۱۵ دقیقه‌ای با منطقه‌های زمانی استاندارد است.

بر اساس یافته‌ها بسیاری از فرهنگ‌ها مشکلی با زندگی بر اساس تقویم‌های متفاوت ندارند. بر اساس تقویم شمسی در سال ۱۴۰۲ قرار داریم. در حالی که در میانمار سال ۱۳۸۴، در تایلند سال ۲۵۶۶، در اتیوپی سال ۲۰۱۶ است که هر سال آن‌ها ۱۳ ماه به طول می‌انجامد. از طرفی بر اساس تقویم اسلامی در سال ۱۴۴۵ قرار داریم.