حیوانات دو رگه؛ انواع، عجیب‌ترین‌ها و حقایق جالب

انسان‌ها قرن‌هاست از دورگه‌سازی برای ایجاد خصلت‌های بهینه و مفید استفاده می‌کند. با اینکه انسان‌ها گونه‌های مختلف را با اهداف متفاوتی پیوند می‌زنند، دورگه‌سازی در طبیعت هم دیده می‌شود و می‌تواند بر تکامل گونه‌ها تأثیر بگذارد.

حیوانات دورگه یا هیبریدی اغلب اوقات حاصل تولیدمثل و آمیزش دو جانور مشابه مثل شیر و ببر هستند. حیوانات هیبریدی آزمایشگاهی هم وجود دارند که دانشمندان این فرآیند را هیبریداسیون سوماتیک می‌نامند و با این روش می‌توانند ژن‌های مختلف را برای تولید گونه‌های جدید با خصلت‌های سودمند از دو والد به‌وجود بیاورند.

حیوانات دو رگه به اندازه‌ی حیوانات نژاد خالص رواج ندارند. با اینکه هیبریداسیون فرآیندی نادر است می‌تواند به‌صورت طبیعی در حیات وحش رخ دهد. حیوان هیبریدی حاصل آمیزش دو گونه یا زیرگونه‌ی متفاوت از حیوانات است. برخی نمونه‌های جانوران هیبریدی عبارت‌اند از قاطر (پیوند اسب و الاغ)، شیببر یا لایگر (حاصل پیوند شیر و ببر) و وولفین (حاصل پیوند دولفین بینی بطری معمولی و نهنگ دندان کلفت). از طرفی حیوانات پیوندی ممکن است در اسارت در باغ‌ وحش‌ها یا مراکز دیگر با اهداف محافظتی تولید شوند. بااین‌حال نوادگان این جانوران ممکن است قادر به آمیزش نباشند یا آمیزش آن‌ها به گونه‌هایی با اختلال‌های ژنتیکی بینجامد.

در این بخش به معرفی ۱۷ نمونه از معروف‌ترین جانوران هیبریدی می‌پردازیم.

میمون راز بورنئو حاصل پیوند میمون بینی‌دراز (Nasalis larvatus) و لانگور نقره‌ای (Trachypithecus cristatus) است. این گونه‌ی پیوندی در بورنئو نسبتاً کمیاب است زیرا از دو گونه‌ با خویشاوندی دوردست سرچشمه گرفته است که در یک دسته قرار ندارند.

رقابت بر سر فضای جنگل‌ها می‌تواند عامل اصلی این پیوند عجیب باشد چرا که با کاهش فضای زیستگاه‌ها میمون‌های نر بینی‌دراز از گروه‌های لانگور سبقت می‌گیرند. گونه‌های پیوندی معمولاً قادر به تولید مثل نیستند، اما گونه‌ی میمون راز با یک نوزاد رویت شده است.

وقتی خرس قطبی (Ursus maritimus) و خرس گریزلی (Ursus arctos horribilis) با یکدیگر آمیزش داشته باشند، می‌توانند گونه‌های پیوندی موسوم به پیزلی یا خرس‌های گرولار را به وجود بیاورند. گرچه گونه‌های پیوندی خرس پیزلی در طبیعت کمیاب هستند به دلیل تغییرات اقلیمی در شمالگان گسترش یافته‌اند.

خرس‌های قطبی گرسنه برای یافتن غذا به سمت جنوب حرکت می‌کنند، در حالی که دنیای در حال گرمایش به گریزلی‌های تطبیق‌پذیر این اجازه را می‌دهد که به سمت شمال حرکت کنند. این حرکت عامل برهم کنش این دوگونه و آمیزش آن‌ها بوده است.

لایگر، حاصل جفت‌گیری شیر نر و ببر ماده است که یکی از معروف‌ترین جانوران هیبریدی در میان گروه‌های گربه‌سان بزرگ به شمار می‌رود. لایگرها معمولاً از والدین خود بزرگ‌تر هستند. وزن بزرگ‌ترین لایگر غیرچاق در دنیا تقریبا به ۴۵۳ کیلوگرم می‌رسد و سنگین‌ترین رکورد ثبت‌شده متعلق به لایگری با وزن ۷۲۵ کیلوگرم است. برخلاف دیگر حیوانات دورگه، یافتن لایگرها در حیات وحش غیرممکن است زیرا شیرها و ببرها به صورت طبیعی در یک منطقه زندگی نمی‌کنند.

ظاهر و رفتار لایگرها بیشتر به شیرها شباهت دارد اما خصلت‌هایی مثل عشق به شناکردن و الگوهای نواری را از ببرها به ارث برده‌اند.

تایگون یا ببشیر شباهت زیادی به لایگر دارد چرا که این گونه هم حاصل پیوند ببر و شیر است. با این تفاوت که وقتی ببر نر با شیر ماده آمیزش کنند، نتیجه‌ی حاصل تایگون خواهد بود. تایگون‌ها معمولا از لایگرها و والدین خود کوچک‌تر هستند. این گونه‌ها شباهت زیادی به پدر ببر خود دارند اما خصلت‌هایی مثل توانایی غرش و زندگی اجتماعی را از مادران شیر خود به ارث برده‌اند. وزن تایگون‌ها تقریبا به ۱۸۰ کیلوگرم می‌رسد.

لئوپون‌ها حیوانات دورگه‌ی زیبا و غیررایجی هستند که از آمیزش پلنگ نر با شیر ماده به وجود می‌آیند. لئوپون‌ها تقریباً هم‌اندازه با شیرها رشد می‌کنند اما مانند پلنگ پاهای کوتاه‌تری دارند. این حیوان دورگه دارای خصلت‌های پلنگ مثل عشق به آب و سنگ‌نوردی است.

از سویی وقتی یک شیر نر با پلنگ ماده آمیزش کند، حاصل آن لیپارد است. طول شیرهای نر معمولا به ۳ متر و وزنشان به ۲۲۶ کیلوگرم می‌رسد، اما طول پلنگ ماده معمولا به ۱٫۵ متر و وزنش ۳۶ کیلوگرم می‌رسد. به دلیل تفاوت اندازه‌ی قابل توجه بین شیر نر و پلنگ ماده، این جفت‌گیری به‌ندرت رخ می‌دهد.

حیوان هیبریدی جاگلیون حاصل آمیزش پلنگ خالدار آمریکایی نر و شیر ماده است. اطلاعات زیادی درباره‌ی جاگلیون‌ها وجود ندارد چرا که تعداد اندکی از آن‌ها تاکنون کشف شده‌اند. با این‌حال بر اساس گزارش‌ها، آمیزش غیررایج بین پلنگ سیاه آمریکایی و شیر ماده به دو توله‌ی جاگلیون انجامید. یکی از آن‌ها هم‌رنگ شیر و الگوهای خالدار پلنگ است اما دیگری دارای پوشش رنگی خاکستری است. حاصل جفتگیری برعکس شیر نر و پلنگ خالدار آمریکایی ماده، لیگوار است.

گربه‌های ساوانا می‌توانند حیوانات خانگی باشند اما در گروه حیوانات دو رگه هم قرار می‌گیرند. این گربه‌ها حاصل آمیزش گربه اهلی با گربه دشتی آفریقایی هستند. گربه‌های ساوانا تقریباً هم‌اندازه یک گربه‌ی اهلی بزرگ هستند. با این‌حال بدن بلند باریک و پوشش خالدار به آن‌ها ظاهری عجیب و وحشی بخشیده است. ژن آفریقایی در گربه‌های ساوانا غالب است. این گربه‌ها همچنین بسیار باهوش، وفادار و دوست‌داشتنی هستند.

رنگینک‌های کاکل‌زری (Lepidothrix vilasboasi)، پرندگان دورگه‌ای هستند که در جنگل‌های بارانی آمازون زندگی می‌کنند. این پرندگان از طریق خویش‌آمیزی رنگینک‌های کلاه‌برفی (Lepidothrix nattereri) و رنگینک‌های کاکل عقیق (Lepidothrix iris) به وجود می‌آیند. رنگینک‌های کاکل زری برخلاف دیگر حیوانات دورگه، جمعیت ثابتی از گونه‌های پیوندی هستند که از آمیزش با دو گونه‌ی والدشان خودداری می‌کنند.

پژوهشگرها در سال ۲۰۱۷ به شناسایی رنگینک‌های کاکل زری پرداختند و متوجه شدند رودخانه‌ها عامل جدایی فیزیکی این گونه‌ها از والدینشان بوده‌اند.

کارکنان دامپزشکی برزیل در سال ۲۰۲۱ با حیوانی عجیب روبه‌رو شدند که مشخص نبود سگ است یا روباه. این موجود که داگکسیم هم نامیده می‌شود دارای خصلت‌های مشترک سگ اهلی (Canis lupus familliaris) و روباه پامپا (Lycalopex gymnocercus) است. بر اساس یافته‌ها این حیوان اولین نمونه‌ی شناخته‌شده از پیوند سگ و روباه است.

روباه‌های پامپا نسبت به روباه‌های دیگری مثل روباه سرخ (Vulpes vulpes)، خویشاوندی نزدیک‌تری با سگ‌ها دارند. با این‌حال پژوهشگرها سگ روباه را اولین نمونه‌ی آمیزش سگ با گونه‌ای خارج از رسته‌ی Canis می‌دانند.

در دهه‌ی ۱۹۸۰، یک شکارچی سرخ‌پوست به سه وال عجیب شلیک کرد. باله‌های جلویی این جانوران به نهنگ سفید یا بلوگا شباهت داشت، در حالی که دمشان شبیه شبه‌نهنگ تک‌شاخ (Monodon Monoceros) بود و دندان‌ها هم ترکیبی از هر دو بودند. شکارچی جمجمه‌ی یکی از این جانوران را حفظ کرد و بعدها پژوهشگرها تأیید کردند که این گونه پیوند نهنگ سفید و شبه نهنگ تک شاخ بوده است.

موقعیت نهنگ سفید و شبه نهنگ تک شاخ در بخشی از سال در شمالگان دارای همپوشانی است. گرچه این گونه‌ها در شرایط عادی آمیزش نمی‌کنند، پژوهشگرها یک نهنگ تک شاخ نر را در میان تعداد زیادی نهنگ سفید کشف کردند.

گرگ‌ها، سگ‌ها و کایوت‌ها می‌توانند برای تولید گونه‌های پیوندی با یکدیگر آمیزش کنند. این ترکیب معمولاً در اسارت رخ می‌دهد، یعنی جایی که انسان‌ها سگ‌سان‌های متعدد را مجبور به زندگی در کنار هم کند. با این‌حال شواهد آمیزش در حیات وحش هم دیده شده است.

کایوت‌های شرقی که معمولا کایوگرگ یا کایوسگ‌ هم نامیده می‌شوند حاصل آمیزش گرگ‌ها و سگ‌ها در نسل‌های گذشته هستند. این گونه‌ها از کایوت‌های غربی بزرگ‌تر و از گرگ‌ها کوچک‌تر هستند.

دانشمندان مجارستانی در سال ۲۰۱۹ به شکلی غیرمنتظره و غیرعمدی ماهی دو رگه‌ی کمیابی را با ترکیب تاس‌ماهی روسی (Acipenser gueldenstaedtti) و ماهی پاروپوزه‌ی آمریکایی (Polyodon spathula) تولید کردند. این دو گونه به مدت ۱۸۴ میلیون سال دارای اجداد مشترکی نبودند و از یک گروه هم به‌شمار نمی‌روند.

بنابر این وقتی پژوهشگرها از اسپرم ماهی پاروپوزه‌ی آمریکایی برای برانگیختن تولید مثل لقاح غیرجنسی در تاس‌ماهی روسی استفاده کردند، انتظار دستیابی به گونه هیبریدی را نداشتند. با این‌حال در کمال شگفتی، اسپرم ماهی پاروپوزه با صدها تخم تاس‌ماهی روسی پیوند خورد و ماهی استردل (Sturddlefish) متولد شد.

ولفین‌ها گونه‌های پیوندی جالبی با نام گمراه‌کننده هستند. این گونه‌ها از معدود اعضای خانواده دلفین هستند که می‌توانند با دیگر گونه‌های دلفینی پیوند برقرار کنند. این گونه‌ها برخلاف اسمشان، دورگه‌های دلفینی هستند نه دورگه وال و دلفین.

اولین گونه‌ی هیبریدی ولفین حاصل پیوند نهنگ دندان کلفت (Pseudorca crassidens) و دلفین پوزه‌‌بطری اطلس (Tursiops truncates) در پارک حیات دریایی هاوایی بود. از آن زمان انسان‌ها تعدادی از دورگه‌های دلفینی دیگر را در اسارت با یکدیگر آمیزش دادند و گاهی هم جمعیت‌هایی در حیات وحش کشف شدند. برای مثال پژوهشگرها گونه‌ی دورگه‌ی نهنگ کله‌خربزه‌ای و دلفین سخت‌دندان (Steno breanensis) را در سال ۲۰۱۷ کشف کردند.

گیپ، یکی از جذاب‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین حیوانات دورگه است که از آمیزش بز و گوسفند به وجود می‌آید. گیپ‌ها بسیار کمیاب هستند. برخی کارشناسان گمان می‌کنند ممکن است گیپ‌ها دو رگه نباشند و صرفاً گوسفندهایی با ناهنجاری‌های ژنتیکی باشند. از آنجا که بزها و گوسفندها دارای تعداد متفاوتی کروموزم هستند، مفهوم آمیزش آن‌ها کمی غیرممکن است. حتی در صورت بروز این اتفاق، تعداد کمی نوزاد وجود خواهد داشت و تعداد کمی جان سالم به در می‌برند.

کاما در ابتدا به عنوان گونه‌ای تولید شد که از نظر اقتصادی بهینه‌تر از والدین خود باشد. کاماها گونه‌های پیوندی شتر تک کوهان و لاما هستند که از طریق لقاح مصنوعی به وجود می‌آیند. این روش امن‌ترین و بهترین روش آمیزش آن‌ها است زیرا شترهای تک کوهان ممکن است شش برابر سنگین‌تر از لاماهای ماده باشند و جفت‌یابی برعکس هم ثمربخش نخواهد بود.

کاماها معمولاً کوهان شتری ندارند و بدنشان مشابه لاماها با خز پرزدار نرم پوشیده شده است. هدف از آمیزش این گونه‌ها، تولید حیوانی با پشم‌های زیاد است که در برابر اقلیم‌های بیابانی مقاوم باشد.

اساسا زبروئید حاصل پیوند گورخر و هر گونه‌ی اسب‌سان است. حاصل پیوند گورخر با اسب «زورس» نامیده می‌شود. گونه‌های دورگه‌ی گورخر معمولاً نابارور هستند و جفت‌گیری آن‌ها به ندرت انجام می‌شود. برای مثال به حاصل پیوند الاغ نر و گورخر ماده، هینی گفته می‌شود اما این گونه بسیار کمیاب است.

پیوندهای گورخری معمولاً پوشش نواری گورخر را حفظ می‌کنند. البته اغلب حیوانات هیبریدی گورخری دارای پوشش کاملاً نواری نیستند. بلکه بسته به ژنتیک و والد غیرگورخر، نوارها را صرفاً می‌توان روی پاها یا مناطق غیرسفید بدن پیدا کرد.

در اغلب موارد، بیفالو با جفت‌گیری گاو نر و بیزون آمریکایی ماده تولید می‌شود. برخلاف اغلب گونه‌های هیبریدی، بیفالوها می‌توانند تولید مثل کنند. این حیوانات به صورت عمدی توسط انسان برای بهبود تولید گوشت و به ارث بردن بهترین خصلت‌های هر دو گونه تولید شده‌اند.

بر اساس قانونی علمی به نام مفهوم گونه‌های زیستی، دو گونه‌ی متفاوت نمی‌توانند فرزندان باروری را تولید کنند. البته به نظر می‌رسد این قانون بر کل حیوانات دو رگه اعمال نمی‌شود. برای مثال لایگرها بارور هستند و می‌توانند با لایگرهای دیگر، شیرها و حتی ببرها جفت بشوند.

وقتی حیوانات دورگه با هر کدام از گونه‌های والد خود جفت‌گیری کنند، به آن‌ها گونه‌های پس‌بارور گفته می‌شود. اگر پس‌باروری به مدت چند نسل ادامه پیدا کند، درصد ژن‌های اصلی والد کاهش می‌یابد، اما به صورت کامل ناپدید نمی‌شود.

دورگه‌سازی یا پیوند طبیعی فرآیند مضری نیست بلکه بخشی از فرآیند تکاملی به شمار می‌رود. البته انسان تا حدودی به دلیل از بین بردن زیستگاه‌های طبیعی می‌تواند مقصر دورگه‌سازی طبیعی باشد. با اینکه برخی گونه‌های هیبریدی نسبت به گونه‌های والد خود از نظر عملکردی برتری دارند، بسیاری از حیوانات دو رگه هم از ناهنجاری‌های ژنتیکی رنج می‌برند.

گونه‌های هیبریدی هم در طبیعت و هم به صورت عمدی توسط انسان با اهداف مختلف تولید می‌شوند. در انواع جانوران از گربه‌سانان و سگ‌سانان تا گونه‌های دریایی و پرندگان شاهد جفت‌گیری گونه‌هایی از زیرگروه‌های متفاوت هستیم. با این‌حال اغلب گونه‌های هیبریدی نابارور هستند و نمی‌توانند تولید مثل کنند. برخی از گونه‌های هیبریدی با اهداف بهینه‌سازی ویژگی‌های ژنتیکی به صورت عمدی تولید می‌شوند.