آیا ناپلئون واقعاً با توپ به اهرام مصر شلیک کرد؟

پس‌ از آغاز نمایش فیلم «ناپلئون» به کارگردانی ریدلی اسکات در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۳، صحنه‌هایی از این اثر سینمایی سروصدا به پا کردند؛ به‌ویژه تصاویری پرشور از سربازان فرانسوی به رهبری واکین فینیکس در نقش ناپلئون بناپارت که با توپ به اهرام جیزه شلیک می‌کنند. اما آیا این موضوع صحت دارد؟

ریدلی اسکات در گفتگو با نشریه‌ی تایمز لندن گفت: «نمی‌دانم او واقعاً این کار را کرد یا نه؛ این فقط یک راه سریع برای نمایش تصرف مصر به دست ناپلئون بود.» هیچ مدرکی مبنی‌بر شلیک مهاجمان فرانسوی به اهرام یا کنده‌شدن بینی ابوالهول به‌دست آن‌ها وجود ندارد. شواهد نشان می‌دهد که بینی ابوالهول قرن‌ها پیش‌از بازدید ناپلئون شکسته شده بود.

سلیمه اکرام، استاد مصرشناسی از دانشگاه آمریکایی قاهره به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «بر اساس اطلاعات ما، ناپلئون برای ابوالهول و اهرام احترام زیادی قائل بود و از آن‌ها به‌عنوان وسیله‌ای برای تشویق سربازان خود به شکوه بیشتر استفاده می‌کرد. او قطعاً به اهرام شلیک نکرده است.»

برخی‌ از مورخان از اسکات انتقاد کرده‌اند، اما بسیاری دیگر امیدوارند که فیلم «ناپلئون» باعث ایجاد علاقه و کنجکاوی مردم به رویدادهای الهام‌بخش فیلم بشود. شاید ناپلئون هرگز به اهرام شلیک نکرده باشد، اما حمله‌ی او به مصر تأثیرات عمیقی بر میراث فرهنگی مصر و چگونگی درک جهان امروزی از این میراث داشت.

دانشمندان فرانسوی آثار فرهنگی و طبیعی مصر را مستندنگاری کردند، در سال ۱۸۰۹ این مستندات در نشریه‌ای که حاوی مقاله‌هایی مفصل درباره‌ی مجموعه‌ی اهرام جیزه بود، گردآوری شد. به همین دلیل امروزه مورخان می‌دانند که ناپلئون، همان‌طور که در فیلم جدید اسکات به نمایش درآمده، از اهرام بازدید کرده است. بااین‌حال بعید به‌نظر می‌آید که وی این سازه‌ها را به‌عنوان اهداف نظامی تلقی کرده باشد.

امروزه محققان معتقدند که این بازدیدها و مستندنگاری‌ها به دلیل وجود علاقه‌ی واقعی از سوی دانشمندان و ناپلئون به درک آثاری که اروپایی‌ها در دوره‌ی کلاسیک به آن دسترسی نداشتند، انجام شده است.

دانشمندان فرانسوی در تلاش برای ثبت میراث باستان‌شناسی گسترده‌ی مصر، به بسیاری از آثار مهم، از جمله سنگ روزتا (صخره‌ای که به سه زبان حکاکی شده بود) دست یافتند. کشف این آثار در رمزگشایی هیروگلیف‌های مصری باستان مؤثر بود. این سنگ و بسیاری از غنایم دیگر در سال ۱۸۰۱، پس‌ از شکست نیروهای فرانسوی در مصر، به دست بریتانیا افتاد. در آن زمان ناپلئون به فرانسه بازگشته بود.

در نتیجه، بسیاری از بزرگ‌ترین گنجینه‌های مصری، از جمله سنگ روزتا و نیم‌تنه‌ی نفرتیتی، دور از خانه در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی هستند. اکرام می‌گوید: «اکنون برنامه‌های مدیریت آثار باستانی، افزایش موزه‌ها و افزایش پوشش رسانه‌ای آثار باستانی، نه تنها برای جذب گردشگران، بلکه برای آموزش عموم مردم مصر در مورد اهمیت میراث فرهنگی طراحی شده است.»

مصر در سال‌های اخیر به دنبال بی‌ثباتی‌های داخلی، با افزایش غارت آثار باستانی مواجه بوده است. ائتلاف آثار باستانی در آمریکا تخمین زده است که پس از انقلاب ۲۰۱۱، حدود سه میلیارد دلار از آثار باستانی به‌طور غیرقانونی از مصر خارج شده است. همچنین، عوامل فرسایشی مانند آلودگی و اثرات تغییرات اقلیمی، ازجمله آب‌و‌هوای نامعتدل، تهدید دیگری برای بناهای تاریخی و آثار باستانی مصر به‌شمار می‌رود.

در نتیجه، لشکرکشی نافرجام ناپلئون به مصر فقط باعث شعله‌ورشدن تقاضای جهانیان برای آثار باستانی مصر شد و این موضوع همچنان ادامه دارد. زاویه دید اسکات از شلیک توپ توسط ناپلئون به اهرام جیزه فقط نشانگر ادامه‌ی این انگیزه‌ی دیرینه برای انتخاب نمادهای مصری و عرضه‌ی آن به مخاطبان است.

بسیاری از کارشناسان نادرستی اتفاقات فیلم را تقبیح کرده‌اند که باعث واکنش شدید اسکات شده است؛ اما برخی دیگر معتقدند که «ناپلئون» فرصت دیده‌شدن آثار اقدامات امپراتور فرانسه را برای جهانیان فراهم می‌کند.

یکی از محققان موافق با فیلم می‌گوید: «هرچیزی که بتواند علاقه‌ی مردم دنیا را به تاریخ مصر، تأثیرات استعمار در سرتاسر جهان، روشنگری و هر یک از این موارد برانگیزد، مثبت و تحسین‌شدنی است.»