رکورد سلب اعتبار مقالات علمی در سال ۲۰۲۳ شکسته شد؛ ایران در رتبه هفتم
در سال ۲۰۲۳، با تلاش ناشران برای پاکسازی نشریات از انبوه مقاله‌های جعلی، شمار مقالات علمی سلب اعتبارشده از ۱۰ هزار عدد فراتر رفت و رکورد سال‌های قبل را شکست. به‌گزارش نیچر، در بین کشورهای تولید‌کننده‌ی بیشترین مقاله‌های علمی، عربستان سعودی، پاکستان، روسیه و چین بالاترین نرخ سلب اعتبار را در دو دهه‌ی گذشته ثبت کرده‌اند.
بخش عمده‌ای از سلب اعتبارهای سال ۲۰۲۳، از مجلات متعلق به هنداوی، یکی از شرکت‌های تابعه‌ی انتشارات وایلی در لندن است. مجلات هنداوی در سال جاری پس از بررسی‌های انجام‌شده به دست ویراستاران داخلی و کارشناسان، بیش از ۸هزار مقاله را با استناد به عواملی مانند «نگرانی از به‌خطر افتادن فرایند داوری همتا» و «دستکاری سازمان‌یافته در فرایند انتشار و داوری همتا»، سلب اعتبار کردند.
بیشتر سلب اعتبارهای هنداوی مربوط به شماره‌های ویژه‌ی این نشریه است؛ مجموعه‌ای از مقالات که از سوی ویراستاران مهمان نظارت می‌شوند و پژوهشگران متقلب برای انتشار سریع مقاله‌های بی‌کیفیت یا جعلی از آن‌ها استفاده می‌کنند. ۶ دسامبر، انتشارات وایلی در جلسه‌ی ارائه‌ی گزارش مالی اعلام کرد که استفاده از نام تجاری هنداوی را به‌طور کامل متوقف می‌کند.
استرداد یا سلب اعتبار مقالات با نرخی بیشتر از رشد مقاله‌های علمی درحال افزایش است
گیوم کاباناک، دانشمند علوم کامپیوتر در دانشگاه تولوز فرانسه که مشکلات موجود در مقاله‌ها، ازجمله «عبارت‌های فریبکارانه» را ردیابی می‌کند، به نیچر گفت: «مقالات سلب اعتبارشده‌ی هنداوی ممکن است عمدتا مقالات ساختگی بوده باشند؛ اما همچنان درمجموع بیش از ۳۵هزار بار مورد استناد قرار گرفته‌اند.» منظور از عبارات فریبکارانه، انتخاب واژگان غیرمعمول برای فریب شناساگرهای سرقت علمی و جلوگیری از آشکارشدن استفاده از هوش مصنوعی است.
- چرا پیشرفت علم کند شده است؟29 دی 01مطالعه '5
استرداد یا سلب اعتبار مقالات با نرخی بیشتر از رشد مقاله‌های علمی درحال افزایش است و رکورد امسال بدین معنی است که شمار کل مقالات سلب اعتبارشده تاکنون از ۵۰هزار فراتر رفته است. بزرگ‌ترین پایگاه داده‌ی جهان برای ردیابی سلب اعتبارها که توسط سازمان رسانه‌ای ریترکشن واچ گردآوری شده، هنوز تمام مقالات استردادشده‌ی امسال را لحاظ نکرده است. درنتیچه نیچر به سراغ منابع دیگر رفت تا به تصویری دقیق از وضعیت مقالات سلب اعتبارشده دست یابد.
تجزیه‌وتحلیل نیچر نشان می‌دهد که نرخ سلب اعتبار (نسبت مقالات منتشرشده در هر سال معین که استرداد می‌شوند)، در دهه‌ی گذشته بیش از سه برابر شده است. این نرخ در سال ۲۰۲۲ از ۰٫۲ درصد فراتر رفت.
درمیان کشورهایی که بیش از ۱۰۰هزار مقاله در دو دهه‌ی گذشته منتشر کرده‌اند، عربستان سعودی بالاترین نرخ سلب اعتبار را دارد؛ به‌نحوی که بدون احتساب مقالات کنفرانسی، از هر ۱۰هزار مقاله‌ی این کشور، ۳۰ مقاله استرداد شده‌اند. اگر مقاله‌های کنفرانسی گنجانده شوند، چین با نرخ سلب اعتبار فراتر از ۳۰ مقاله در هر ۱۰هزار، در صدر فهرست قرار می‌گیرد.
عربستان سعودی بالاترین نرخ سلب اعتبار مقاله‌های علمی را دارد
یافته‌های نیچر، ایران را در رتبه‌ی هفتم فهرست کشورهای دارای بیشترین مقالات سلب اعتبارشده نشان می‌دهد. به‌نقل از محمدسعید رضایی زواره، فعال حوزه‌ی علم‌سنجی، صرفا در یک مورد در سال جاری، نشریه‌ای به نام Genetika که به انجمن ژنتیک صربستان مربوط است، ۲۰ مقاله از پژوهشگران ایرانی را به‌طور یکجا سلب اعتبار کرده است. در ماه مرداد نیز خبرگزاری ایسنا از سلب اعتبار یک‌باره‌ی ۱۱ مقاله‌ی ایرانی دیگر در حوزه‌ی علوم پزشکی خبر داده بود.
بررسی‌های نیچر نشان می‌دهد که تقریبا یک‌چهارم از کل سلب اعتبارها، مقاله‌های کنفرانسی هستند. بخش عمده‌ای این استردادها از سوی مؤسسه مهندسان برق و الکترونیک (IEEE) انجام شده است. این سازمان در دو دهه‌ی گذشته، بیش از ۱۰هزار مقاله را سلب اعتبار کرده و ناشر بالاترین تعداد مقاله‌های استردادشده بوده است. IEEE زمان استردادها را ثبت نمی‌کند؛ اما بیشترین مقالات حذف‌شده بین سال‌های سال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ منتشر شده بودند.
متخصصان بررسی یکپارچگی مقالات می‌گویند تقریبا ۵۰هزار استرداد که تاکنون در سرتاسر جهان ثبت شده‌اند، صرفا نوک کوه یخ هستند. تخمین زده می‌شود که شمار مقاله‌های تولیدشده توسط کسب‌وکارهایی که آثار و حقوق تالیف جعلی به دانشمندان می‌فروشند، به‌تنهایی صدها هزار باشد. این موارد از مقالات واقعی که ممکن است از نظر علمی دارای نقص باشند، به‌کلی جدا هستند.