باستان‌شناسان قدیمی‌ترین شهرهای آمازون را با قدمت ۲۵۰۰ سال کشف کردند

باستان‌شناسان زمانی گمان می‌کردند که جنگل‌های بارانی آمازون در دوران باستان مکان مساعدی برای زندگی نبود و فقط تعداد اندکی از جوامع شکارچی‌گردآورنده در آن زندگی می‌کردند. اما بقایای خاک‌برداری‌های عظیم، اهرام و جاده‌های بولیوی تا برزیل که در دو دهه‌ی گذشته کشف شده‌اند، به طور قطع ثابت می‌کنند که آمازون از مدت‌ها پیش از ورود مستعمره‌نشینان اروپایی محل سکونت جوامع بزرگ و پیچیده بوده است.

اکنون شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد یک جامعه‌ی انسانی دیگر، در واقع قدیمی‌ترین جامعه‌ی کشف‌شده تاکنون، آثاری از خود را در آمازون به جای گذاشته است. دانشمندان با فناوری نقشه‌برداری لیزری «لیدار»، شبکه‌ی متراکمی از شهرهای باستانی به‌هم‌پیوسته‌ای را آشکار کرده‌اند که در دره‌ی اوپانو در اکوادور، زیر دزخت‌های جنگل پنهان شده‌‌اند. این سکونتگاه‌های باستانی حداقل ۲۵۰۰ سال قدمت دارند و بیش‌از هزار سال قدیمی‌تر از هر جامعه‌ی پیچیده‌ی دیگری در آمازون هستند.

کارلا جیمز بتانکور، باستا‌ن‌شناس از دانشگاه بن می‌گوید باستان‌شناسان با استفاده از فناوری لیدار می‌توانند زیر پوشش جنگلی را ببینند و مکان‌های باستانی نهفته را بازسازی کنند. محققان بدین شیوه درک ما از آمازون دوران پیشاکلمبی را متحول می‌کنند. کشف شبکه‌ی شهری باستانی در دره‌ی اوپانو تنوع دیرینه‌ی فرهنگ‌های ناشناخته‌ی آمازون باستانی را برجسته می‌کند.

استفان روستین، باستان‌شناس در مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه، در زمانی حدود ۳۰ سال پیش کاوش دره‌ی اوپانوی اکوادور را آغاز کرد. تیم روستین با تمرکز بر دو شهرک بزرگ به نام‌های سنگای و کیلاموپه، تپه‌هایی را در اطراف میدان‌های مرکزی دو شهرک کشف کرد که که ظروف سفالی تزئین‌شده با رنگ و خطوط حکاکی‌شده و کوزه‌های بزرگی با بقایای چیچا (نوشیدنی سنتی ذرت) را در خود پنهان کرده بودند.

در سال ۲۰۱۵، با تأمین بودجه‌ی بررسی لیدار دره‌ی اوپانو توسط مؤسسه‌ی ملی میراث فرهنگی اکوادور، همه چیز شروع به تغییر کرد. پالس‌های لیزری توسط هواپیماهای مجهز به جنگل تابانده شد و با اندازه‌گیری مسیر بازگشت پالس‌ها، ویژگی‌های توپوگرافی بخش‌های پنهان‌شده زیر درختان آشکار شد.

داده‌های لیدار باعث شد که روستین و همکارانش بتوانند ارتباطات بین سکونتگاه‌ها را مشاهده و نکات بسیاری را کشف کنند. تیم محققان پنج سکونتگاه بزرگ و ۱۰ سکونتگاه کوچک‌تر را در وسعت ۳۰۰ کیلومتر مربع در دره‌ی اوپانو شناسایی کردند؛ هرکدام از این سکونتگاه‌ها پر از ساختمان‌های مسکونی و سازه‌های تشریفاتی بود.

شهرها توسط مزارع کشاورزی مستطیلی‌شکل در‌هم‌آمیخته احاطه شده‌ بودند و حفاری‌های اطراف مزارع نشان می‌دهد که مردم در دامنه‌ی تپه‌ها محصولاتی از جمله ذرت، مانیوک و سیب‌زمینی شیرین کشت می‌کردند. شهرها با جاده‌های عریض و مستقیم به یکدیگر متصل می‌شدند و بین خانه‌ها و محله‌های هر سکونتگاه نیز خیابان‌های بسیاری قرار داشت. محققان می‌گویند در این مکان آثار شهرنشینی به وضوح مشاهده می‌شود.

شبکه‌ی جاده‌هایی که محوطه‌های اوپانو را به هم متصل می‌کند، نشان می‌دهد که همه‌ی این جاده‌ها متعلق به یک زمان هستند. جاده‌ها از آثار باقیمانده از سایر جوامع پیچیده‌ی آمازونی، از جمله سیستم شهری باستانی تمدن «لانوس د موخوس» که اخیراً در بولیوی کشف شده است، هزار سال قدیمی‌تر هستند. روستین می‌گوید شهرهای دره‌ی اوپانو متراکم‌تر و به‌هم‌پیوسته‌تر از موخوس بودند. او می‌افزاید: «ما می‌گوییم آمازون، اما باید بگوییم آمازونی‌ها تا تنوع فرهنگ‌های باستانی منطقه را به تصویر بکشیم.»

با این حال، محققان همچنان در حال بررسی جزئیات هر دوی این تمدن‌ها هستند. مردم ساکن دره‌ی اوپانو و موخوس، کشاورزانی بودند که جاده، کانال‌ و ساختمان‌های بزرگ مسکونی یا تشریفاتی می‌ساختند. اما، «ما اکنون در حال درک نحوه‌ی عملکرد و کاربرد این شهرها هستیم»، مثلاً چند نفر در این شهرها زندگی می‌کردند، با چه تمدن‌هایی تجارت می‌کردند و جوامع چگونه مدیریت می‌شدند.

توماس گاریسون، باستان‌شناس و جغرافی‌دان از دانشگاه تگزاس که متخصص فناوری لیدار است، می‌گوید: «اکنون برای این که شهرهای دره‌ی اوپانو را با جوامع پیچیده و گسترده‌ای مانند تمدن مایا و تئوتیئواکان مقایسه کنیم، خیلی زود است. با این حال، شگفت‌انگیز است که ما در قرن بیست‌و‌یکم می‌توانیم فرهنگ‌های پیچیده‌ و جدیدی را کشف کنیم.»

یافته‌های محققان در مجله ساینس منتشر شده است.