چرا بعضی از کبوترها پشتک وارو می‌زنند؟

آتوسا سامانی، یادگیری درباره‌ی ژنتیک کبوترها را از سنین پایین آغاز کرد. او در اصفهان، شهری که با برج‌های کبوتر محاصره شده و در میان کبوترها بزرگ شد. کبوتر مورد علاقه‌ی آتوسا در کودکی، پرنده‌ای کاملاً سفید رنگ بود. اما آتوسای ۶ یا ۷ ساله ناگهان متوجه شد که هیچکدام از فرزندان این کبوتر خاص، کاملاً سفید از آب درنیامدند.

در آن زمان، سامانی آموخت که رنگ سفید یک صفت ژنتیکی مغلوب است و تنها زمانی نمایان می‌شود که فرد دو نسخه‌ی معیوب از یک ژن را به ارث ببرد. کبوتر سفید دو نسخه‌ی معیوب از ژنی داشت که به طور معمول برای رنگ‌آمیزی پرها رنگدانه می‌سازد؛ بنابراین رنگ پرهای او سفید بود. اما فرزندان او یک نسخه‌ی طبیعی و تولید‌کننده‌ی رنگدانه‌ از ژن را از مادر خود به ارث بردند و پرهای رنگی داشتند.

کبوترهای چرخ‌زن دو دسته هستند: چرخ‌زن‌های پرنده، مانند گونه‌ی چرخ‌زن‌های بیرمنگام که پرواز می‌کنند، اما قبل از شروع دوباره‌ی پرواز به سمت زمین چرخ می‌زنند. گونه‌ی دوم نیز چرخ‌زن‌های پارلور هستند که در ویدیوی فوق می‌بینیم. این گونه نمی‌تواند پرواز کند، اما به جای پروازکردن در امتداد زمین پشتک‌ وارو می‌زند.

در بسیاری از اشعار فارسی آمده است که حرکات آکروباتیک کبوترها از شادبودن آن‌ها سرچشمه می‌گیرد. به‌عنوان مثال قاآنی شیرازی در قصیده‌ای در ستایش ناصرالدین شاه می‌گوید:

چو این شنید طرب‌ کرد و رقص کرد و نشاط

چنان ‌که گفتی‌ از می شدست‌ مست و ملنگ

معلقی دو سه از ذوق زد کبوتروار

چنان‌که صیحه‌زنان اوفتاد واله و دنگ

اما سامانی می‌گوید حقیقت تلخ‌تر از این حرف‌ها است. او می‌گوید این حرکات قطعاً نشانه‌ی وجود اختلال حرکتی است و هیچ جنبه‌ی خوبی ندارد. این اختلال پیش‌رونده است، یعنی بلافاصله پس از ظهور نطفه در تخم ظاهر می‌شود و به مرور زمان گسترش می‌یابد و وخیم‌تر می‌شود، تا زمانی که پرنده نتواند پرواز کند.

سامانی با بررسی ژن‌هایی که در پشتک‌واروی کبوترها نقش دارند، در کنفرانس ژنتیک TAGC24 در نشنال هاربر اعلام کرد که حداقل پنج ژن در این رفتار نقش دارند. همکاران او نیز تأیید کردند که پشتک‌وارو زدن، یک صفت مغلوب است. زیرا وقتی که کبوترهای چرخ‌زن پارلور با کبوترهای خانگی جفت‌گیری کردند، هیچ‌کدام از فرزندان هیبریدی پشتک‌وارو نمی‌زدند و نمی‌چرخیدند. هنگامی که پرندگان هیبریدی با هم پرورش داده شدند، حدوداً ۴ کبوتر از هر ۱۰ کبوتر، در صورت اجبار به پرواز پشتک می‌زدند.

سامانی از دو روش آماری مختلف برای یافتن ژن‌هایی استفاده کرد که باعث می‌شود کبوترها پشتک‌وارو بزنند. او به پنج بخش بزرگ از دی‌ان‌ای دست یافت که حاوی صدها ژن است، اما هیچ‌یک از ژن‌ها در آن نواحی دارای جهش نبود و نمی‌توانست علت قطعی غلت‌زدن باشد.

بنابراین، سامانی فعالیت ژنی در مغز پرندگان را بررسی کرد و نزدیک به دو هزار ژن را یافت که در مغز چرخ‌زن‌های پارلور کم و بیش فعال بود، اما در دو نژاد کبوترهایی که چرخ نمی‌زنند، این‌گونه نبود.

سامانی با ترکیب تمامی شواهد، جست‌وجوی خود را به حدود ۳۰۰ ژن محدود کرد که ممکن است منجر به معلق‌زدن شوند، اما هنوز نمی‌تواند ژن خاصی را مسئول قطعی این رفتار بداند.

سامانی به زودی دکترای خود را به پایان می‌رساند و امید دارد که در آینده بتواند در این زمینه تدریس کند. او می‌گوید: «پنج سال است که به این موضوع فکر می‌کنم. این‌جا یک تکه پازل دارم، یک تکه پازل هم آن‌جا دارم. چگونه می‌توانم آن‌ها را کنار هم بگذارم تا منطقی باشد؟ آیا آن‌ها واقعاً با هم تناسب دارند؟ این چیزی است که من بیشتر از همه دلتنگش خواهم شد، من عاشق حل‌کردن معما هستم.»