آخرین ماموت‌های باقی‌مانده روی زمین براثر درون‌زایی از بین نرفتند

حدود ۱۰ هزار سال پیش، تعداد انگشت‌شماری از ماموت‌های پشمالوی جدا‌افتاده، در جزیره‌ای در شمالگان روسیه، در راستای کرانه‌ی ساحلی سیبری سرگردان بودند. این گله‌ی کوچک که احتمالا شامل فقط هشت ماموت بود، به دلیل بالا‌آمدن سطح آب دریاها و ذوب‌شدن یخ‌تاق‌ها از سرزمین اصلی جدا شده بودند. آن‌ها در هزاره‌های بعدی و پیش از انقراض گونه در زمانی حدود چهار هزار سال پیش، به جمعیت ثابتی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ ماموت رسیدند.

گله‌ی جداافتاده‌ی ماموت‌های پشمالو آخرین جمعیت شناخته‌شده از این حیوانات باستانی بودند و اگر شانس می‌آوردند، این امکان را داشتند که تا دوران معاصر نیز زنده بمانند. ما داستان آخرین ماموت‌ها را به لطف مطالعه‌ای ژنتیکی که از سوی لاو دالن و همکارانش از دانشگاه استکهلم در سوئد انجام شده است، می‌دانیم.

گروه محققان، دی‌ان‌ای ۱۴ ماموت از جزیره ورانگل روسیه را به علاوه‌ی هفت ماموت از جمعیت سرزمین اصلی که متعلق به دوران پیش از جداشدن گله‌ی کوچک بود، بررسی کردند. داده‌های بررسی‌شده در مجموع ۵۰ هزار سال تاریخ ژنتیکی را پوشش می‌دهند.

ما می‌توانیم نشان دهیم که به احتمال زیاد، درون‌‌زایی و بیماری‌های ژنتیکی عامل کاهش تدریجی و سوق‌دادن جمعیت به سمت انقراض نبوده است. وضعیت این جمعیت حتی با وجود درون‌زایی، مناسب بود.

بااین‌حال، محققان دریافتد که ماموت‌های منفرد تحت‌تأثیر بیماری‌های ژنتیکی قرار گرفته بودند و این تأثیر منفی در سطح فردی، برای هزاران سال تداوم داشت. دالن می‌گوید این بدین معنا است که گونه‌های در معرض خطر امروزی نیز که در بیشتر موارد همین اواخر در تنگنا قرار گرفته‌اند، احتمالاً در آینده برای صدها نسل همچنان از بیماری‌های ژنتیکی رنج خواهند برد.

دالن به عنوان مثال، به شیطان تاسمانی اشاره می‌کند. شیطان تاسمانی نیز نمونه‌ی مشابهی از گونه‌ای است که پس از انقراض جمعیت در سرزمین اصلی، در جزیره‌ای بزرگ منزوی شد و اکنون از تنوع ژنتیکی پایین رنج می‌برد. دالن می‌گوید تنوع ژنتیکی پایین به نوبه خود بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد. وقتی تنوع ژنتیکی کاهش می‌یابد، جمعیت در مواجهه با عوامل بیماری‌زای جدید، مانند بیماری تومور صورت که شیطان‌های تاسمانی را تحت‌تأثیر قرار داده است، مستعد کاهش می‌شود.

به نقل از آدرین لیستر از موزه تاریخ طبیعی لندن، به نظر می‌رسد که انتخاب طبیعی در حذف جهش‌های بالقوه‌ی کشنده، مؤثر عمل کرده است. اما جهش‌های دیگر با شدت کمتر، به تدریج افزایش یافتند. اینکه آیا انتخاب طبیعی در نهایت به انقراض ختم شده است یا خیر، نامشخص است. اما با در‌نظر‌گرفتن تغییرات محیطی، ممکن است علت انقراض همین باشد. لیستر می‌گوید در این مطالعه، درس‌هایی برای نظارت بر سلامت ژنتیکی گونه‌های در معرض خطر انقراض وجود دارد.

علت دقیق انقراض ماموت‌ها مشخص نیست، اما دسترسی آسان به دریاچه‌ها و رودخانه‌های آب شیرین در ورانگل، نشان می‌دهد که آن‌ها به طور بالقوه می‌توانستند برخلاف گروه مشابه جدا‌شده‌ای که ۵۶۰۰ سال پیش، دراثر خشکسالی منقرض شدند، برای مدت طولانی‌تری زنده بمانند.

دالن می‌گوید همه‌ی عوامل محتمل مانند بیماری‌ها، رویدادهای اقلیمی کوتاه‌مدت و آتش‌سوزی‌های تندرا، مواردی هستند که به عنوان رویدادهای تصادفی در نظر می‌گیریم. و از آنجایی که همه‌ی این رویدادها تصادفی هستند، هیچ نکته‌ی اجتناب‌ناپذیری در مورد وقوع آن‌ها وجود نداشت و بنابراین، اگر این رویدادها اتفاق نمی‌افتادند، شاید ماموت‌ها تا به امروز در ورانگل زنده می‌ماندند. البته، با این فرض که در نهایت به دست انسان‌ها کشته نمی‌شدند.

مطالعه در مجله Cell منتشر شده است.