مصریان باستان با مصرف بی‌رویه مس، نواحی مجاور اهرام را آلوده کرده بودند

در یک روز گرم بهاری در سال ۲۰۱۹، پژوهشگرها به‌سختی مشغول نفوذ به زیر خیابان‌های شهر قاهره بودند. تنها در فاصله‌ی یک کیلومتری، هرم بزرگ جیزه در افق می‌درخشید. ۴۶۰۰ سال پیش، کارگران هرم بزرگ را در نقطه‌ی حفاری که در بستر شنی بندر خوفو قرار دارد، ساختند.

پژوهشگرها در بندر باستانی خوفو که قدیمی‌ترین بندر شناخته‌شده‌ی جهان است، نمونه‌ی مهمی از آلودگی فلزی با عاملیت انسانی را شناسایی کردند. گرچه قبرستان جیزه به‌خاطر هرم‌ها و مومیایی‌هایش شناخته می‌شود، پژوهش جدیدی که در مجله ژئولوژی منتشر شده، شواهد بی‌سابقه‌ای از جنبه‌ای نادیده از تمدن مصر باستان را آشکار می‌کند: فلزکاری دیرینه و ماندگار با قدمت چند قرن.

کشف یادشده جنبه‌هایی از زندگی غیرفرعونی و غیراشرافی مصر باستان را نمایش می‌دهد. به گفته‌ی آلن ورون، ژئوشیمیدان، با این یافته تقریبا ۹۵ درصد از مردم مصر را می‌شناسیم. این سخن ورون بازتابی از افکار کریستوف مورهانج، زمین‌باستان‌شناسی است که بر اهمیت سوابق رسوبی در بازسازی روایت‌های تاریخی تأکید دارد. او بر این باور است که رسوب‌ها به اندازه‌ی آثار تاریخی اهمیت دارند.

پژوهشگرها از ردیاب‌های ژئوشیمیایی برای بررسی فعالیت‌های فلزکاری در اطراف بندر باستانی خوفو استفاده کردند. این بندر که در راستای شاخه‌ای از نیل که امروز از بین رفته در نزدیکی فلات جیزه قرار دارد، یکی از مکان‌های حیاتی برای انتقال مواد و منبع برای صنعت ابزارسازی مسی بود. این ابزارها که برخی از آن‌ها با آرسنیک برای دوام بیشتر ترکیب می‌شدند، عبارت‌اند از: شمشیرها، اسکنه‌ها و مته‌هایی برای کار با موادی مثل آهک، چوب و پارچه.

پژوهشگرها از روش طیف‌سنجی جرمی پلاسمای جفت‌شده القایی (ICP-MS) برای اندازه‌گیری سطوح مس و آرسنیک و همچنین آلومینیوم، آهن و تیتانیوم به‌همراه تاریخ‌گذاری کربن ۱۴ استفاده کردند تا یک چارچوب زمانی ایجاد کنند.

پژوهش فوق به شروع آلودگی فلزی در حوالی ۳۲۶۵ پیش از میلاد، یعنی بسیار زودتر از پیش‌بینی پژوهشگرها اشاره دارد. آلودگی در طول این دوره‌ی پیش‌سلسله‌ای نشان‌ می‌دهد که اشتغال و فلزکاری انسان در اطراف جیزه بیش از ۲۰۰ سال زودتر از مستندات پیشین، آغاز شده بود.

گرچه پژوهشگرها به شواهد مستقیمی از تمدن‌های پیش‌سلسله‌ای در ۱۳ گورستان شمال جیزه دست یافته‌اند، به باور مورهانج، شواهد زمین باستان‌شناسی سرنخ‌های بیشتری را ارائه می‌دهند. با تمرکز بیشتر بر هرم‌ها و مقبره‌های دیگر می‌توان گفت پژوهش‌های پیشین شواهد اشتغال در این منطقه را نادیده گرفته بودند.

بر اساس یافته‌ها، آلودگی فلزی در طول دوره‌ی ساخت‌وساز پسین اهرام، یعنی ۲۵۰۰ پیش از میلاد به اوج رسید و تا ۱۰۰۰ پیش از میلاد باقی ماند. در واقع پژوهشگرها به قدیمی‌ترین سوابق آلودگی فلزی منطقه‌ای در جهان دست یافته‌اند. سطح مس در این دوره ۵ الی ۶ برابر بیشتر از پس‌زمینه‌ی طبیعی بود.

پژوهش جدید دیدگاه‌های بیشتری را درباره‌ی سازگاری مصریان باستان با چالش‌های محیطی فراهم می‌کند. با پس‌روی رود نیل و نشست بندر خوفو، فلزکاری‌ها ادامه یافت. با رسیدن نیل به پائین‌ترین سطح خود در حوالی سال ۲۲۰۰ پیش از میلاد، دوره‌ای که با عنوان آشوب مدنی از آن یاد می‌شود و همچنین شایعه‌هایی از همنوع‌خواری، آلودگی همچنان بالا باقی ماند که نشان‌دهنده‌ی زیرساخت و نیروی کار منعطف است.

ورن توضیح می‌دهد که پس‌روی رود نیل در ابتدا فرصت‌هایی را برای جوامع محلی فراهم کرد. پژوهش پالینولوژیک (بررسی دانه‌های گرده) نشان‌دهنده‌ی افزایش فعالیت‌های کشاورزی با وجود نشست رود نیل است. حتی با توقف ساخت و ساز هرم‌های جیزه، به نظر می‌رسد فلزکاری به شغل روستاییان تبدیل شده بود.