کشف گونه جدید پتروسور با بال‌های ۵ متری در اردن، راز پرواز پرندگان باستانی را فاش می‌کند

مدت‌هاست که بحث‌های زیادی درباره توانایی پرواز بزرگ‌ترین پتروسورها وجود دارد. بااین‌حال، تجزیه‌و‌تحلیل فسیل‌های شگفت‌انگیز و نادر سه‌بعدی از دو گونه‌ی پتروسور بزرگ‌جثه از خانواده‌ی اژدرهاواران، باعث شده است که دانشمندان فرضیه‌ی دیگری را مطرح کنند: این غول‌ها نه‌ تنها قادر به پرواز بوده‌اند، بلکه سبک‌های پروازی متفاوتی نیز داشته‌اند.

مطالعه‌ای جدید که به سرپرستی متخصصانی از دانشگاه میشیگان آمریکا، سازمان منابع طبیعی اردن، دانشگاه یرموک اردن و سازمان زمین‌شناسی عربستان سعودی انجام شده، نشان می‌دهد که برخی گونه‌های پتروسورها مانند پرندگان امروزی بال می‌زدند و پرواز می‌کردند، در حالی که برخی دیگر مانند کرکس‌ها در هوا سر می‌خوردند.

محققان در مقاله توضیح می‌دهند فسیل‌ها که قدمتشان به اواخر دوره کرتاسه بازمی‌گردد، به شکلی بی‌نظیر در مرز خشکی آفریقای باستانی و شبه‌جزیره عربستان در اردن، به‌ صورت سه‌بعدی حفظ شده‌اند. شکل سه‌بعدی فسیل‌ها به دانشمندان امکان داد که چگونگی حرکت‌کردن این خزندگان بالدار غول‌پیکر را در زمانی حدود ۷۲ تا ۶۶ میلیون سال پیش، بررسی کنند.

یکی از دو پتروسور کشف‌شده‌، گونه‌ای تازه به نام اینابتنین العربیه (Inabtanin alarabia) است. گونه‌ی اینابتنین العربیه با بال‌هایی به طول پنج متر، به همراه گونه‌ی دیگری به نام آرامبورگیانیا فیلادلفی (Arambourgiania philadelphiae) که بال‌هایی ده متری دارد، در سال ۲۰۰۷، توسط پروفسور جف ویلسون مانتیلا، متصدی موزه دیرین‌شناسی میشیگان و دکتر ایاد زالموت از سازمان زمین‌شناسی عربستان، در دو پایگاه فسیلی مختلف در شمال و جنوب اردن کشف شدند.

گونه‌ی بی‌نظیر اینابتنین به عنوان یکی از کامل‌ترین پتروسورهای کشف‌شده در منطقه‌ی «آفروعربستان» شناخته می‌شود. همچنین، فسیل آرامبورگیانیا فیلادلفی نیز به شکل شگفت‌انگیزی سالم باقی مانده است. پایگاه‌‌های فسیلی محل کشف نمونه‌ها، در بقایای محوطه‌ای نزدیک به ساحل در حاشیه‌ی منطقه‌ی باستانی آفروعربستان قرار دارند که خشکی‌های باستانی آفریقا و شبه‌جزیره‌ی عربستان را شامل می‌شود.

یکی از جاذبه‌های جغرافیایی نزدیک به محل کشف اینابتنین، «تل عنب» نام دارد (به معنی تپه انگور) که تا حدودی الهام‌بخش نام‌گذاری گونه‌ی جدید بوده است. نام اینابتنین، ترکیبی از عنب و کلمه عربی «تَنّین» به معنی اژدها است که ویژگی رایجی در نام‌گذاری پتروسورها به شمار می‌رود. پسوند العربیه نیز به شبه‌جزیره عربستان اشاره دارد.

کشف گونه‌های جدید در دنیای علم همیشه هیجان‌انگیز است، اما دو گونه‌ی پتروسور به‌ طور ویژه به دلیل نحوه‌ی نادر فسیل‌شدنشان بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند و سرنخ‌هایی نوین از نحوه‌ی زندگی این حیوانات ارائه می‌دهند.

همچنین، ساختار استخوان‌های گونه‌ی اینابتنین العربیه با آرامبورگیانیا فیلادلفی بسیار متفاوت است و بیشتر به پرندگان امروزی شباهت دارد که بال می‌زنند، در حالی که استخوان‌های آرامبورگیانیا، مشابه کرکس‌ها بوده است.

ساختار استخوان‌های آرامبورگیانیا، شباهت زیادی به ساختارهای داخلی استخوان‌های بال کرکس‌ها دارد. فرض بر این است که برجستگی‌های مارپیچی به مقاومت در برابر نیروهای پیچشی مرتبط با پرواز طولانی (پروازی که نیاز به بلندشدن و بال‌زدن دارد) کمک می‌کرده است. کرکس‌ها به‌ طور ویژه به دلیل مهارت در پروازهای طولانی برای جستجوی لاشه، معروف هستند.

بر اساس یافته‌های مطالعه، برخی پتروسورها با بال‌زدن در سراسر چشم‌اندازهای دوره‌ی کرتاسه پرواز می‌کردند، اما برخی دیگر اوج می‌گرفتند و در هوا سر می‌خوردند. این نشان می‌دهد که سبک‌های پروازی آن‌ها بسیار متنوع‌تر از چیزی بوده که قبلاً تصور می‌شد. اما اینکه کدام سبک پرواز، یعنی بال‌زدن یا اوج‌گیری، زودتر تکامل یافته است، هنوز به‌ طور قطعی مشخص نیست.

حتی پرندگانی که اوج می‌گیرند یا سر می‌خورند، برای بلند‌شدن از زمین و حفظ پرواز به مقداری بال‌زدن نیاز دارند. به همین دلیل، بال‌زدن احتمالاً حالت پیش‌فرض پرواز بوده و رفتار اوج‌گیری احتمالاً بعدها به دلیل مفید‌بودن برای جمعیت پتروسورها در محیطی خاص، مثل محیط اقیانوس آزاد در نمونه‌ی کشف‌شده، تکامل یافته است.

مطالعه در مجله دیرین‌شناسی مهره‌داران منتشر شده است.