نئاندرتال‌ها و انسان‌های امروزی در کوه‌های زاگرس ایران با یکدیگر آمیزش کردند

شواهد ژنتیکی حاکی از آن است که انسان‌های مدرن و نئاندرتال‌ها به‌وضوح با یکدیگر زادولد داشتند؛ اما اینکه آمیزش بین آن‌ها دقیقا کِی و کجا اتفاق افتاد، نامعلوم باقی مانده است. اکنون مطالعه‌ای جدید، مکان یکی از برخوردهای بین نئاندرتال‌ها و اجداد ما را مشخص کرده است: کوه‌های زاگرس در ایران.

سامان حیدری گوران، نویسنده اصلی مطالعه و پژوهشگر در موسسه باستان‌شناسی پیشاتاریخی در دانشگاه کلن آلمان در ایمیلی به لایوساینس نوشت: «جغرافیای فلات ایران تقریبا در محل تقاطع مهاجرت‌های انسانی قرار داشته است. این منطقه ناحیه‌ی اتصالی بود که در آن اکوسیستم‌های گرم‌تر که برای انسان‌های مدرن اولیه مناسب بودند به اقلیم سردتری تبدیل می‌شد که برای نئاندرتال‌ها مناسب بود.»

نئاندرتال‌ها حدود ۴۰۰ هزار سال پیش ظاهر شدند و در اروپا و آسیا زندگی می‌کردند، درحالی‌که اجداد انسان‌های مدرن در حدود ۳۰۰ هزار سال پیش در آفریقا تکامل پیدا کردند و به سراسر جهان گسترش یافتند.

شواهد ژنتیکی نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها و انسان‌های خردمند بارها با یکدیگر آمیزش داشتند: احتمالا حدود ۲۵۰ هزار تا ۲۰۰ هزار سال پیش و سپس بین ۱۲۰ هزار تا ۱۰۰ هزار سال پیش و درنهایت در حدود ۵۰ هزار سال پیش، قبل از آنکه نئاندرتال‌ها به‌عنوان جمعیتی متمایز ناپدید شوند.

با توجه به مکان‌ محوطه‌های باستان‌شناسی با آثار برجای‌مانده از انسان‌های مدرن اولیه یا نئاندرتال‌ها، محتمل‌ترین مکان برای آمیزش دو گروه جایی در خاورمیانه بود؛ اما به علت کمبود استخوان‌های برجای مانده از نئاندرتال‌ها و انسان‌های باستانی در این مکان، درحال‌حاضر نمی‌توان ازطریق جمجمه‌های هیبرید یا دی‌ان‌ای، تولیدمثل آن‌ها با یکدیگر را شناسایی کرد.

تیم پژوهشی برای جبران کمبود اطلاعات، یک مدل بوم‌شناختی ترکیب‌شده با داده‌های جغرافیایی را ایجاد کرد که محوطه‌های باستان‌شناسی نئاندرتال و انسان‌ها را مشخص می‌کرد تا مکان‌های احتمالی آمیزش دو گروه را بازسازی کنند. آن‌ها دریافتند که انسان‌های امروزی و نئاندرتال‌ها ۱۲۰ هزار تا ۸۰ هزار سال پیش در کوه‌های زاگرس با هم ملاقات و احتمالا اقدام به آمیزش کردند.

رشته‌کوه زاگرس ۱۶۰۰ کیلومتر طول دارد و بیشتر آن در ایران قرار دارد. این رشته‌کوه بخشی از فلات ایران محسوب می‌شود و به‌تازگی مشخص شد که در حدود ۷۰ هزار سال پیش، سکونتگاهی برای انسان‌های خردمند بوده است. اما مطالعه‌ی جدید همچنین نشان داد زاگرس دارای اکوسیستم‌های متعددی بوده است که می‌توانستند از اجداد ما و خویشاوندان منقرض‌شده‌مان حمایت کند.

یکی از مهم‌ترین محوطه‌های نئاندرتال کشف‌شده، یعنی غار شانه‌در در رشته‌کوه زاگرس قرار دارد. تاکنون ده اسکلت در این غار پیدا شده است که تعدادی از آن نشانه‌هایی از جراحت را نشان می‌دهند. همچنین برخی شواهد قوی حاکی از آن است که نئاندرتال‌ها مردگان خود را دفن می‌کردند. بااین‌حال بیشتر منطقه‌ی زاگرس مورد بررسی قرار نگرفته است.

به‌گفته‌ی حیدری گوران، داده‌های باستان‌شناسی موجود از منطقه‌ی زاگرس بسیار ضعیف است؛ اما پژوهشگران برنامه‌هایی برای دستیابی به شواهد بهتر دارند. در حالت ایده‌آل، بازیابی بقایای فیزیکی انسان‌ها از کاوش‌های باستان‌شناسی و کشف ابزارهای سنگی و گاه‌نگاری بهتر، کمک زیادی در این زمینه می‌کنند.

مدل اکولوژیکی پژوهشگران که متغیرهای محیطی مانند دما و بارندگی را درنظر می‌گیرد، مکمل شواهد باستان‌شناسی و ژنتیکی زمان و مکان آمیزش نئاندرتال‌ها و انسان‌های اولیه است.

لئوناردو والینی، انسان‌شناس مولکولی در دانشگاه یوهانس گوتنبرگ آلمان که در مطالعه شرکت نداشت، در ایمیلی به لایوساینس نوشت: «همپوشانی بوم‌شناسی با نئاندرتال‌ها در کوه‌های زاگرس نشان می‌دهد این منطقه می‌توانسته نقش مهمی در گسترش انسان‌های خردمند به اوراسیا داشته باشد.»

پژوهشگران در مطالعه‌ی خود پیشنهاد می‌کنند که مدل‌های مشابه مدل آن‌ها می‌تواند به باستان‌شناسان کمک کند بهترین مکان‌ها برای کاوش‌های آینده را شناسایی کنند. آن‌ها نوشتند: «ما باستان‌شناسان ایرانی را تشویق می‌کنیم تا در این منطقه که احتمالا محل آمیزش میان انسان‌های مدرن و نئاندرتال‌ها بوده است، کاوش‌های میدانی انجام دهند و در انتظار اکتشافات هیجان‌انگیزی بسیاری می‌مانیم که تکامل و پراکندگی انسان را آشکار می‌کنند.»

پژوهشگران یافته‌هایشان را در مجله‌ی Scientific Reports منتشر کرده‌اند.