فراتر از نوبل؛ ۹ جایزه علمی معتبر که به دانشمندان رشته‌های مختلف اهدا می‌شود

هر ساله در ماه اکتبر، دانشمندان مشتاقانه منتظر اعلام جوایز نوبل در رشته‌های فیزیک، شیمی و پزشکی هستند. اما بسیاری از پژوهشگران خارج از این حوزه‌ها ممکن است فرصت به دست‌آوردن جایزه نوبل، معتبرترین جایزه در علم را نداشته باشند.

رشته‌های علمی از زمان تاسیس جایزه نوبل در سال ۱۹۰۰ گسترش زیادی پیدا کرده است، بنابراین بسیاری پیشنهاد افزایش دسته‌بندی‌های جوایز نوبل را پیشنهاد کرده‌اند، اما این امر هنوز رخ نداده است. در همین حین، جوایزی برای گرامیداشت رشته‌های مختلف علمی ظاهر شده است تا دانشمندانی که ممکن است هرگز جایزه نوبل دریافت نکنند، شانس دریافت آن‌ها را داشته باشند.

جایزه آبل که سال ۲۰۰۲ تاسیس شد، سالانه حدود ۷۰۰ هزار دلار را به ریاضیدانانی اهدا می‌کند که به دستاوردهای علمی پیشگامانه دست پیدا کرده باشند. نام این جایزه از نام نیلس هنریک آبل، ریاضیدان نروژی گرفته شده است.

آکادمی علوم و ادبیات نروژ، جایزه آبل امسال را به میشل تالگران از مرکز ملی تحقیقات علمی در فرانسه به پاس تلاشش در درک تصادفی بودن در طبیعت، اهدا کرد. تاکنون فقط یک زن برنده جایزه آبل شده است: کرن اولنبک، ریاضیدان از دانشگاه تگزاس که در سال ۲۰۱۹ به خاطر کارش در زمینه‌ی تجزیه‌وتحلیل هندسی، برنده این جایزه شد.

جایزه معتبر دیگر در ریاضی، مدال  فیلدز  است که هر چهار سال یک بار اهدا می‌شود اما برخلاف جوایز آبل و نوبل این جایزه فقط به ریاضیدانان زیر ۴۰ سال اعطا می‌شود.

هر دو سال یک بار، آکادمی فناوری فنلاند، جایزه فناوری هزاره را به خاطر نوآوری‌هایی که از کیفیت زندگی پایدارتر کمک می‌کنند، اهدا می‌کند. این جایزه اولین بار در سال ۲۰۰۴ اعطا شد و اختراعات مختلف از سلول‌های خورشیدی ارزان‌قیمت گرفته تا توالی‌یابی دی‌ان‌ای نسل بعدی، این جایزه را دریافت کرده‌اند. برنده ۱٫۱ میلیون دلار به‌دست می‌آورد.

انجمن ماشین‌های محاسباتی جایزه یک میلیون دلاری تورینگ را به افتخار آلن تورینگ ریاضیدان بریتانیایی که برخی او را پدر علم رایانه مدرن می‌نامند، بنیان‌گذاری کرد.  این جایزه از سال ۱۹۶۶ هر ساله برای کمک به محاسبات، ازجمله رمزنگاری و هوش مصنوعی اعطا می‌شود. از سال ۲۰۱۴، گوگل از این جایزه حمایت مالی کرده است.

آوی ویگدرسون، دانشمند کامپیوتر در موسسه مطالعات پیشرفته در نیوجرسی اخیرا جایزه تورینگ را به خاطر توصیف نقش تصادفی‌بودن در محاسبات دریافت کرد. دکتر ویگدرسون همچنین برنده جایزه آبل سال ۲۰۲۱ به خاطر پیشرفت در سرعت و کارآیی الگوریتم‌های محاسباتی ازجمله اثبات ریاضی مورد استفاده در فناوری ارزهای دیجیتال شد.

جایزه دراپر به مهندسانی تعلق می‌گیرد که اختراعات آن‌ها کیفیت زندگی را به‌طور درخورتوجهی بهبود داده است. این جایزه از سال ۱۹۸۹ دو سال یک بار توسط آکادمی ملی مهندسی به برندگان اعطا می‌شود.

جایزه ۵۰۰ هزار دلاری دراپر با الهام از چارلز استارک دراپر، مهندس آمریکایی، بدین نام خوانده می‌شود. او نوعی تکنیک ناوبری اختراع کرد که به‌وسیله‌ی آن هواپیماها، زیردریایی‌ها و فضاپیماها می‌توانند بدون مرجع خارجی موقعیت و سرعت خود را تعیین کنند.

دستاوردهای برنده جایزه دراپر شامل اختراع موتور توربوجت، ماهواره‌های ارتباطی، اینترنت، جی‌پی‌اس و باتری‌های لیتیوم-یون قابل شارژ است.

در سال ۲۰۲۴، سوارت پارکین فیزیکدان موسسه فیزیک ریزساختار ماکس پلانک آلمان، به خاطر ساخت ابزارهای اسپینترونیک که امکان ذخیره‌سازی حجم عظیمی از داده‌های دیجیتال را فراهم می‌کند، برنده این جایزه شد. دکتر پارکین همچنین در سال ۲۰۱۴ برنده جایزه فناوری هزاره شد.

جایزه تایلر که اغلب جایزه نوبل محیط زیست خوانده می‌شود، به دانشمندان، بوم‌شناسان، اقتصاددانان، سیاست‌گذاران یا سازمان‌هایی اعطا می‌شود که برای حفظ و ارتقای محیط‌زیست تلاش می‌کنند. این جایزه‌ی بین‌المللی سالانه و ۲۵۰ هزار دلاری در سال ۱۹۷۳ توسط جان تایلر، بنیان‌گذار گروه بیمه کشاورزان و آلیس تایلر تاسیس شد.

دانیل پائولی و رشید سومیلا، کارشناسان شیلات اقیانوس در دانشگاه بریتیش کلمبیا در کانادا، جایزه تایلر را در سال ۲۰۲۳ به پاس انجام پژوهش‌ درزمینه‌ی آسیب‌های زیست‌محیطی و اقتصادی صید بی‌رویه در دریاهای آزاد دریافت کردند.

جایزه وتلسن در سال ۱۹۵۹ برای تجلیل از پژوهشگران حوزه علوم زمین که موفق به دریافت جایزه نوبل نشدند، پایه‌گذاری شد. این جایزه که به افتخار گئورگ اونگر وتلسن، کشتی‌ساز و بشردوست آمریکایی-نروژی نامگذاری شده است، هر سه سال یک بار اعطا می‌شود و برندگان ۲۵۰ هزار دلار دریافت می‌کنند.

برندگان پیشین به پاس یافتن شواهد مبنی بر نابودی دایناسورها براثر اصابت شهاب‌سنگ به زمین در حدود ۶۵ میلیون سال پیش و همچنین به دلیل ارائه نظریه‌ی تکتونیک صفحه‌ای و نیز به پاس بهبود روش‌های پیش‌بینی زمان‌ احتمالی فوران آتشفشان‌های مرگبار، جایزه وتلسن را دریافت کرده‌اند.

دیوید کولشتت از دانشگاه مینه‌سوتا آخرین دریافت‌کننده جایزه وتلسن بوده که سال ۲۰۲۳ به پاس پژوهشی که در آزمایشگاه دما، فشار و شرایط شیمیایی گوشته زمین را بازسازی می‌کرد، جایزه را از آن خود کرد. این پژوهش به کشفیات مهمی درمورد مکانیک زیربنایی زمین کمک کرد.

هر سال بنیاد ولف چهار جایزه را برای پژوهش‌هایی که به پیشرفت در فیزیک، پزشکی، ریاضی، شیمی و کشاورزی منجر شده است، اعطا می‌کند. یک جایزه نیز به یک هنرمند تعلق می‌گیرد (در سال ۲۰۱۸، پل مک‌کارتنی این جایزه را دریافت کرد). هر جایزه شامل ۱۰۰ هزار دلار می‌شود.

درحالی‌که جایزه ولف اغلب مقدمه‌ای برای بردن جایزه نوبل درنظر گرفته می‌شود، دانشمندان حوزه‌هایی فراتر از رشته‌های نوبل را نیز شامل می‌شود. دانشمندانی که امسال برنده جایزه شدند، روی موضوعاتی مانند بهبود عملکرد محصولات کشاورزی، ژن‌درمانی برای بازیابی بینایی و رمزنگاری ریاضی کار کرده بودند.

جایزه کیوتو در سال ۱۹۸۴ توسط کازوئو ایناموری، کارآفرین ژاپنی به‌منظور قدردانی از دستاوردها در زمینه‌هایی که توسط جایزه نوبل پوشش داده نمی‌شود، تاسیس شد. این جایزه دارای سه دسته «فناوری‌های پیشرفته»، «علوم پایه»، «هنر و فلسفه» است. هر سال، بنیاد ایناموری به یک نفر در هر دسته جایزه‌ای به ارزش حدود ۶۷۰ هزار دلار اعطا می‌کند.

برندگان جایزه کیوتو ۲۰۲۴ در ماه ژوئن معرفی شدند. جان پندری، فیزیکدان کالج سلطنتی لندن جایزه فناوری‌های پیشرفته را به پاس مطالعه‌ی مواد دارای خواص الکترومغناطیسی که در طبیعت مشاهده نشده‌اند، دریافت کرد. در رده علوم پایه، پل اف. هافمن، زمین‌شناس هاروارد، برای مطالعه روی این موضوع که چگونه شرایط اولیه زمین راه را برای تنوع زیستی فعلی طبیعت هموار کرد، برنده جایزه کیوتو شد.

جایزه ایگ‌نوبل برای دستاوردهای غیرمتعارف توسط توسط مارک آبراهامز، سردبیر مجله Annals of Improbable Research در سال ۱۹۹۱ تاسیس شد. این جایزه به پژوهش‌هایی تعلق می‌گیرد که ابتدا باعث خنده و سپس به فکر فرورفتن مردم می‌شود. به دریافت‌کنندگان این جایزه، مبلغ نقدی ناچیز و جام کاغذی داده می‌شود. جایزه امسال به پژوهشی که نشان می‌داد بسیاری از پستانداران می‌توانند ازطریق مقعد تنفس کنند و همچنین به مطالعه‌ای که تفاوت در الگوی تاب‌خوردن موی سر در مردم نیم‌کره شمالی و جنوبی را تجزیه‌وتحلیل کرده بود، تعلق گرفت.

برخلاف مراسم رسمی اعطای جوایز نوبل در استکهلم، جوایز ایگ نوبل در موسسه فناوری ماساچوست طی رویدادی اعطا می‌شود که شامل پرتاب هواپیمای کاغذی، اجرای اپرا و سخنرانی‌های ۲۴ ثانیه‌ای است. در مراسم ایگ‌نوبل، جوایز معمولاً توسط برندگان پیشین جایزه نوبل واقعی اهدا می‌شود.