موهای به دام‌افتاده در دندان شیرها، گذشته شیرهای آدم‌خوار کنیا را آشکار می‌کند

شیرها اگر فرصتی پیدا کنند، از خوردن گهگاه انسان‌هایی که ممکن است بی‌توجه وارد قلمرو آن‌ها شوند، باکی ندارند. خوشبختانه تعداد کمی از این گربه‌های بزرگ آفریقایی عادت دارند به شکل منظم انسان‌ها را به‌عنوان طعمه خود مورد هدف قرار دهند.

استثناهایی هم وجود دارد. یکی از مشهورترین موارد در سال ۱۸۹۸ در منطقه ساوو در کنیا اتفاق افتاد که در آن دو شیر نر ماه‌ها کارگرانی را که مشغول ساخت پل راه‌آهن روی رودخانه ساوو بودند، به وحشت انداخته بودند.

دندان‌های صدساله این شیرها که به شیرهای انسان‌خوار معروف بودند، اسرار جدیدی را فاش می‌کنند و نه تنها نشان می‌دهند که آن‌ها انسان‌ها را طعمه‌ی خود قرار می‌دادند، بلکه علت این کار را نیز آشکار می‌کنند.

به‌گزارش ساینس‌آلرت، گروهی از پژوهشگران از ایالات متحده و کنیا با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته توالی‌یابی و تجزیه‌و‌تحلیل دی‌ان‌ای قدیمی و تخریب‌شده، موهای حیواناتی را که در دندان شیرها گیر کرده بود، بررسی کردند. آن‌ها یافته‌هایشان را که به توصیف طعمه‌های شیرها می‌پردازد، در مطالعه جدیدی گزارش کردنده‌اند.

اطلاعات ارائه‌شده در پژوهش جدید می‌تواند به ما کمک کند که نه‌تنها به حقیقت چنین داستان‌هایی پی ببریم، بلکه بهتر درک کنیم علت رفتار غیرعادی شکارچیان وحشی چه می‌تواند باشد.

اولین گزارش‌ها از حمله شیرها در مارس ۱۸۹۸، مدت کوتاهی پس از ورود جان هنری پترسون، افسر ارتش بریتانیا و مهندس ناظر بر پروژه‌ی اتصال مناطق داخلی کنیا و اوگاندا به راه‌آهن، آغاز شد.

انگلیسی‌ها هزاران کارگر را برای ساختن پل آورده بودند که بیشترشان هندی بودند و در اردوگاه‌های وسیعی سکونت داشتند. پترسون در ابتدا به گزارش‌های مربوط به ربوده‌شدن دو کارگر توسط شیرها شک داشت، اما چند هفته بعد وقتی اونگان سینگ، افسر نظامی هندی که او را همراهی می‌کرد، به همان سرنوشت دچار شد، اطمینان پیدا کرد که شیرها مقصر هستند.

پترسون  آن شب را در درختی سپری کرد و قول داد اگر شیر برگشت به او شلیک کند. او در آن شب غرش‌های وحشتناک و سپس هیاهوی بزرگ و فریادهای دیوانه‌واری را از اردوگاهی دیگر شنید که حدود یک کیلومتر دورتر بود. او صبح روز بعد متوجه شد شیر به قسمت دیگری از اردوگاه حمله کرده است.

بدین ترتیب تلاش طولانی پترسون و دیگران برای کشتن متهمان شروع شد: دو شیر نر بزرگ بدون یال. نرهای بدون یال در برخی مناطق ازجمله ساوو فراوان‌تر هستند و علت آن می‌تواند شرایط اقلیمی محلی یا پوشش گیاهی باشد.

پترسون خاطرنشان می‌کند یک بار حملات برای چند ماه متوقف شد، اما گاهی خبرهایی از حملات آن‌ها در مناطق دیگر می‌شنیدیم. وقتی شیرها بالاخره برگشتند، جسورتر به‌نظر می‌رسیدند. این بار آن‌ها به جای حملات انفرادی گذشته، اغلب با هم وارد اردوگاه می‌شدند. پترسون دسامبر همان سال هر دو شیر را کشت.

تعداد نهایی قربانیان شیرها مشخص نیست. برخی تخمین‌ها تا ۱۳۵ نفر را شامل می‌شود، اما مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۱ پیشنهاد کرد این عدد احتمالا به ۳۰ نزدیک‌تر است که گرچه بسیار کوچک‌تر است، به هیچ عنوان بی‌اهمیت نیست.

پترسون بقایای شیرها را نگه داشت و درنهایت در سال ۱۹۲۵ آنها را به موزه تاریخ طبیعی فیلد در شیکاگو فروخت. ده‌ها سال بعد، توماس نوسکه، بوم‌شناس و مدیر مجموعه‌های موزه، جمجمه شیرها را در انبار پیدا کرد و متوجه تکه موهایی شد که در حفره‌های دندانی آن‌ها گیر کرده بود.

برخی دانشمندان حدس می‌زنند شیرها انسان‌ها را به این دلیل شکار کرده بودند که دندان‌های آسیب‌دیده‌ای داشتند که شکار طعمه‌های بزرگ‌تر را دشوار می‌کرد. در هر صورت، به‌نظر می‌رسید آسیب‌های دندانی سرنخ‌هایی را درمورد رژیم غذایی شیرها در خود جای داده است. نوسکه و همکارانش تجزیه‌و‌تحلیل‌های میکروسکوپی و ژنومی از موها انجام داده‌اند.

آلیدا دی فلامینگ، یکی از نویسندگان مقاله از دانشگاه  ایلینوی اربانا-شمپین توضیح می‌دهد که پژوهشگران ابتدا باید سن موها را تایید می‌کردند. دی فلامینگ می‌گوید: «به دنبال این بودیم که ببینیم آیا دی‌ان‌ای استخراج شده از موها دارای الگوهایی است که معمولا در دی‌ان‌ای باستانی یافت می‌شود یا خیر.»

وقتی نمونه‌ها تایید شد، پژوهشگران دی‌ان‌ای میتوکندریایی را بررسی کردند. مو می‌تواند دی‌ان‌ای میتوکندریایی را در خود حفظ کند و آلودگی آن کمتر است. این ویژگی‌ها برای مطالعه‌ی نمونه‌های قدیمی مفید است. دی فلامینگ می‌افزاید: «ازآن‌جایی که ژنوم باکتریایی بسیار کوچک‌تر از ژنوم هسته‌ای است، بازسازی آن در گونه‌هایی که امکان دارد طعمه شیرها بوده باشند، راحت‌تر انجام می‌شود.»

شرایط موها عالی نبود، با‌این‌حال، دی‌ان‌ای میتوکندریایی کاربردی از آن‌ها استخراج شد. برخی از موها به خود شیرها تعلق داشت. بقیه ترکیب غیرمنتظره‌ای از سم‌داران محلی و همچنین موی انسان بود. پژوهشگران می‌نویسند: «در تجزیه‌و‌تحلیل دی‌ان‌ای، علاوه بر موهای خود شیرها، موی زرافه، انسان، تیزشاخ، کل آبدوست، کل یالدار و گورخر شناسایی شد.»

تجزیه‌و‌تحلیل نشان می‌دهد شیرها برادر بودند و حداقل دو زرافه و و یک گورخر محلی را خورده بودند.

تیم همچنین پایگاه داده‌ای از پروفایل‌های دی‌ان‌ای میتوکندریایی برای گونه‌های طعمه احتمالی که در سال ۱۸۹۸ در زیستگاه شیرها زندگی می‌کردند، ایجاد کردند. آن‌ها خاطرنشان کردند که یافتن دی‌ان‌ای میتوکندریایی کل یالدار عجیب بود، زیرا در آن زمان، نزدیک‌ترین کل‌های یالدار در حدود ۸۰ کیلومتری شیرها زندگی می‌کردند. اما وقتی پترسون از وقفه‌ای طولانی در حملات شیرها خبر داد، شاید در آن زمان شیرها به دنبال شکار این کل‌ها رفته بودند.

نویسندگان فقط یک موی بوفالو پیدا کردند و دی‌ان‌ای میتوکندریایی بوفالو به دست نیاوردند. این درحالی است که امروزه بوفالوها شکار ترجیحی شیرها در منطقه ساوو هستند. این امر می‌تواند نشان دهد که چرا این شیرها انسان را شکار می‌کردند. جولیان کربیس پترهانس، دیرینه‌انسان‌شناس از دانشگاه روزولت و موزه فیلد می‌گوید: «پترسون در طول مدتی که در ساوو به سر می‌برد، وقایع را ثبت می‌کرد. او هرگز در دفتر یادداشتش مشاهده‌ی بوفالو یا گاوهای بومی را ثبت نکرد.»

طاعون گاوی بیماری ویروسی سم‌داران سال‌ها قبل از هند به آفریقا وارد شده بود. در دهه ۱۸۹۰ این ویروس بوفالوها و گاوها را در کل منطقه از بین برد و احتمالا برخی از شیرها را وادار کرد به دنبال طعمه‌های جدید باشند. پژوهشگران در این مطالعه تصمیم گرفتند به دلایل اخلاقی از انجام تجزیه‌و‌تحلیل بیشتر روی موها برای شناسایی قربانیان احتمالی خودداری کنند؛ زیرا به‌گفته‌ی آن‌ها ممکن است بازماندگان آن افراد هنوز در منطقه ساکن باشند.

مطالعه در مجله‌ی  Current Biology منتشر شده است.