نئاندرتال‌ها و انسان‌های خردمند اولیه آیین‌های متفاوتی برای دفن مردگان داشتند
در میان انسان‌تباران، گروهی که شامل انسان‌ها و گونه‌های منقرض‌شده‌ی خویشاوند ما است، نئاندرتال‌ها و انسان‌های خردمند تنها کسانی هستند که می‌دانیم مردگان خود را به خاک می‌سپردند. اما اکنون شواهد به‌دست‌آمده از مطالعه‌ای تازه نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها مردگان خود را متفاوت با اجداد اولیه‌ی ما دفن می‌کردند.
الا بین، دیرین‌انسان‌شناس در دانشگاه تل‌آویو و نویسنده‌ی ارشد مطالعه ، به لایوساینس می‌گوید: «ما می‌دانیم که سایر گونه‌های انسان‌تبار نیز آداب و رسوم خود را در مواجهه با مردگانشان داشتند؛ اما هیچ‌کدام مانند نئاندرتال‌ها و ما، اجساد را در گودال دفن نمی‌کردند و روی آن‌ها را نمی‌پوشاندند.»
فقط نئاندرتال‌ها و انسان‌های خردمند مردگان را به خاک می‌سپردند
برای درک بهتر شباهت‌ها و تفاوت‌ها در آیین‌های تدفین، الا بین و همکارش عمری بارزیلای، باستان‌شناس از دانشگاه حیفا، ۱۷ نمونه‌ی تدفین از نئاندرتال‌ها و ۱۵ نمونه‌ی تدفین از انسان‌های خردمند اولیه را بررسی کردند. نمونه‌های تدفین که بین ۳۵ هزار تا ۱۲۰ هزار سال قدمت داشتند، از غرب آسیا، منطقه‌ای که هر دو گروه در آن هم‌زیستی داشتند، جمع‌آوری شده بود.
پژوهشگران دریافتند که هر دو گروه، از مردگانشان مراقبت می‌کردند و اجساد زنان، مردان، کودکان و سالمندان را به خاک می‌سپردند. آن‌ها همچنین اشیایی را با اجساد دفن می‌کردند. در قبرهای نئاندرتال‌ها، اشیایی مانند شاخ بز کوهی، آرواره گوزن و لاک لاک‌پشت پیدا شد. به‌طور مشابه، در محل دفن انسان خردمند، شاخ گوزن، آرواره گراز، صدف‌های دریایی و کانی قرمز اخرا قرار داشت.
بااین‌حال، تفاوت‌های عمده‌ای نیز در شیوه‌های تدفین وجود داشت. به گفته‌ی بین، «نئاندرتال‌ها اجساد را درون غار دفن می‌کردند، اما انسان‌های خردمند اولیه آن‌ها را نه زیر سقف غار، بلکه بیرون از غار یا در نزدیکی ورودی غار به خاک می‌سپردند.» همچنین، انسان‌های اولیه اجساد را عمدتاً در حالت جنینی دفن می‌کردند، به شکلی که سر به سمت قفسه سینه خم شده باشد. اما اجساد نئاندرتال در حالت‌های متنوعی به خاک سپرده می‌شدند.
تفاوت در شیوه‌های تدفین برای پژوهشگران شگفت‌انگیز بود؛ زیرا انتظار نمی‌رفت که گروه‌های کوچک و پراکنده در بازه‌های زمانی و مکانی طولانی، چنین الگوهای پایداری را در شیوه‌ی دفن مردگان داشته باشند. جان هاکس، دیرین‌انسان‌شناس از دانشگاه ویسکانسین، می‌گوید: «داده‌ها محدود، اما نمونه‌ها چشمگیر هستند. یافته‌ها نشان می‌دهد که شیوه‌های تدفین مشخصی وجود داشته که نئاندرتال‌ها و انسان‌های اولیه را از هم متمایز می‌کرده است.»
آیین‌های تدفین هر دو گروه برای نخستین بار در منطقه شام شکل گرفت
مطالعه همچنین نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها و انسان خردمند، در زمانی حدود ۹۰ تا ۱۲۰ هزار سال پیش و تقریباً هم‌زمان با یکدیگر، دفن مردگان را آغاز کردند. جالب‌تر این است که آیین‌های تدفین احتمالاً برای نخستین بار در منطقه‌ی شام در مدیترانه شرقی شکل گرفت. شام که شامل بخش‌هایی از فلسطین، اردن، لبنان و سوریه امروزی است، در زمانی حدود ۲۵۰ هزار تا ۵۰ هزار سال پیش، محل زندگی و ارتباط انسان‌های خردمند اولیه و نئاندرتال‌ها و همچنین، یکی از مسیرهای اصلی مهاجرت انسان‌ها از آفریقا بود.
به گفته‌ی بین، شگفت‌انگیزترین نکته این است که دفن اجساد ابتدا در شام انجام شد و دیگر آیین‌های تدفین در آفریقا و اروپا، بعدها به وجود آمد.
شواهد دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد نئاندرتال‌ها و انسان‌های اولیه در شام، دانش خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذاشتند. بین توضیح می‌دهد: «اگر فقط مصنوعات کشف‌شده در شام را بررسی کنید و استخوانی در دسترس نباشند، نمی‌توانید تشخیص دهید که این منطقه متعلق به نئاندرتال‌ها یا انسان‌های خردمند است.»
- انسان از چه زمانی دفن مردگان را آغاز کرد؟4 آبان 02مطالعه '3
- قدیمی‌ترین گورستان جهان احتمالا توسط گونه ما ساخته نشده است18 خرداد 02مطالعه '5
اما علاوه بر تبادل دانش، پشت دفن اجساد نیز ممکن است دلایل عملی وجود داشته باشد. به گفته‌ی بین، «وقتی گروه‌های زیادی در یک منطقه زندگی می‌کردند و بر سر منابع با یکدیگر رقابت داشتند، دفن مردگان می‌توانست به آن‌ها کمک کند که حق مالکیت خود را بر غارها اثبات کنند.»
بااین‌حال، هاکس معتقد است که با توجه به پراکندگی هر دو گروه در سراسر جهان، تعداد مکان‌های بررسی‌شده هنوز برای نتیجه‌گیری قطعی کافی نیست. او می‌گوید: «سؤال این است که آیا این آیین‌ها از منبعی واحد به بقیه منتقل شده‌اند؟ داده‌های فعلی برای پاسخ‌دادن به این سؤال کافی نیست.»
بین با نظر هاکس موافق است و می‌گوید باید کاوش‌های بیشتری انجام شود: «ما باید حفاری‌های بیشتری انجام دهیم. شاید در آینده، ۳، ۳۰ یا ۳۰۰ سال دیگر، با پیدا‌شدن نمونه‌های تدفین جدید، دیدگاه ما نیز تغییر کند.»
یافته‌های مطالعه در مجله‌ی L'Anthropologie منتشر شده است.