فرهنگ انباشتی مختص انسان نیست؛ شامپانزه‌ها نیز دانش خود را به اشتراک می‌گذارند

شامپانزه‌ها در جوامع اجتماعی زندگی می‌کنند که قوانین سلسله‌مراتبی سختی بر آن‌ها حاکم است. ساختار اجتماعی به گونه‌ای است که شامپانزه‌های نر معمولاً تا پایان عمر در گروه خود باقی می‌مانند. اما شامپانزه‌های ماده برای جلوگیری از درون‌آمیزی، با رسیدن به بلوغ به گروه‌های دیگری مهاجرت می‌کنند. مهاجرت نه‌تنها ژن‌های تازه‌ای را به همراه دارد، بلکه دانش و مهارت‌های جدیدی را نیز برای گروه مقصد فراهم می‌سازد.

به‌گزارش ساینتیفیک‌امریکن، پژوهشگران در مطالعه‌ای جدید نتیجه گرفته‌اند که مهاجرت شامپانزه‌های ماده به گروه‌های تازه در طول هزاران سال، تأثیرات عمیقی بر توسعه‌ی فرهنگی شامپانزه‌ها داشته است. ماده‌ها، با انتقال رفتارهای نو به گروه‌های دیگر، موجب ترکیب این رفتارها با سنت‌های موجود می‌شوند. در نهایت، چنین فرآیندی به پیشبرد نو‌آوری‌ها و شکل‌گیری ابزارهای پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر منجر شده است.

کساندرا گوناسکارام، پژوهشگر دکترای زیست‌شناسی تکاملی در دانشگاه زوریخ و نویسنده اصلی مطالعه، توضیح می‌دهد: «یافته‌ها نشان می‌دهد که انسان‌ها تنها گونه‌ای نیستند که می‌توانند نوآوری‌های خود را در طول زمان بهبود بخشند.» او همچنین تأکید می‌کند که برقراری ارتباطات اجتماعی میان گروه‌های مختلف شامپانزه‌ها برای ایجاد پیچیدگی فرهنگی، ضروری است.

مطالعه روی شامپانزه‌ها به موضوعی متفاوت پرداخته است: مفهوم «فرهنگ انباشتی» یا تجمعی؛ یعنی دانشی که در طی نسل‌ها منتقل و به پیشرفت فناوری‌ها و ابزارهای پیچیده منجر می‌شود. پیشرفت، در نتیجه‌ی جمع‌آوری تدریجی ایده‌ها و همکاری ذهن‌های مختلف به‌دست می‌آید. محصولات فرهنگی انباشته معمولاً به‌قدری پیچیده هستند که خلق آن‌ها برای یک نفر عملاً امکان‌پذیر نیست. برای مثال، ساخت کامپیوتر مستلزم انباشته‌شدن دانش و خلاقیت بسیاری از دانشمندان در طول زمان است.

فرهنگ انباشتی، عموماً به‌عنوان ویژگی منحصربه‌فرد جوامع انسانی شناخته می‌شود. اما نتایج مطالعه‌ی جدید و پژوهش‌های مشابه نشان می‌دهد که شاید گونه‌هایی مانند شامپانزه‌ها نیز این توانایی را داشته باشند. آندریا میگلیانو، انسان‌شناس تکاملی و یکی از نویسندگان ارشد مطالعه، می‌گوید: «به نظر می‌رسد شامپانزه‌ها هم مثل انسان‌ها می‌توانند ایده‌ها را تبادل و ترکیب کنند.» با این وجود، او اشاره می‌کند که ظرفیت انباشت دانش فرهنگی آن‌ها به دلیل محدودیت‌های اجتماعی، مهاجرت‌های محدود میان گروه‌ها و فقدان زبان گفتاری، به اندازه‌ی انسان‌ها گسترده نیست.

میگلیانو، گوناسکارام و همکارانشان، برای انجام مطالعه به مجموعه داده‌ای که توسط برنامه بین‌المللی «پان‌آفریقا» درباره شامپانزه‌ها گردآوری شده بود، روی آوردند. پژوهشگران از داده‌های ژنتیکی ۲۴۰ شامپانزه‌ی منفرد از ۳۵ جامعه‌ی مختلف به نمایندگی از چهار زیرگونه‌ی شامپانزه‌ها، استفاده کردند تا برخوردهای قبلی بین حیوانات را ردیابی کنند. آن‌ها ابتدا با بررسی بخش‌هایی از دی‌ان‌ای که نشان‌دهنده‌ی روابط خویشاوندی بود، توانستند پنج هزار سال از تاریخ اجدادی گونه را بازسازی کنند. سپس با بررسی واریانت‌های ژنتیکی که در گروه‌های فردی وجود داشت، پیوندهای جمعیتی را تا ۱۵ هزار سال قبل ردیابی کردند.

همچنین، علاوه‌بر بررسی ژنتیکی، نقشه‌ای از ۱۵ رفتار مرتبط با جستجوی غذا در شامپانزه‌ها نیز تهیه شد. این رفتارها در سه دسته طبقه‌بندی شدند: رفتارهای ساده که نیازی به ابزار نداشتند، رفتارهای متوسط که با استفاده از یک ابزار انجام می‌شدند و رفتارهای پیچیده‌ای که به مجموعه‌ای از ابزارهای پیشرفته نیاز داشتند. برای نمونه، دسترسی به کندوی عسل درون درخت مستلزم استفاده از ابزارهای مختلفی برای باز‌کردن کندو و نفوذ به بخش داخلی و جمع‌آوری عسل بود.

در نهایت، پژوهشگران داده‌های مربوط به شباهت‌های ژنتیکی و ارتباطات فرهنگی را با هم مقایسه کردند. آن‌ها دریافتند که رفتارهای ساده‌تر، هیچ ربطی به تبادل ژنتیکی میان گروه‌ها نداشت. اما رفتارهای پیچیده‌تر به وضوح با مهاجرت شامپانزه‌های ماده مرتبط بود.

در نتیجه، یافته‌های مطالعه نشان می‌دهد که مهاجرت ماده‌ها به گروه‌های جدید، نقش عمده‌ای در پیشبرد نوآوری‌ها دارد و انتقال اجتماعی میان گروه‌ها، نه برای ابزارهای ساده، بلکه برای توسعه‌ی ابزارهای پیچیده ضروری است. میگلیانو توضیح می‌دهد: «اگر رفتاری پیچیده باشد، احتمالاً با مهاجرت مرتبط است و به‌ندرت از ابتدا ابداع می‌شود.»

تامس مورگان، انسان‌شناس فرگشتی از دانشگاه ایالتی آریزونا، می‌گوید: «این پژوهش تاکنون بهترین شواهدی را ارائه داده است که نشان می‌دهند سنت‌های شامپانزه‌ها واقعاً فرهنگی هستند و به‌صورت انباشتی تکامل یافته‌اند. در دهه‌های اخیر، تغییرات فرهنگی انباشتی به‌عنوان رمز موفقیت انسان‌ها مطرح بوده است، اما مطالعات اخیر، از جمله پژوهش اخیر در حال تغییر این دیدگاه هستند.»