تبار ناشناخته‌ای از انسان‌ها هفت هزار سال پیش در صحرای سبز زندگی می‌کرد

پژوهشگران دی‌ان‌ای باستانی دو مومیایی از مکانی را که امروزه لیبی است، تجزیه‌و‌تحلیل کردند تا بینش‌هایی درباره مردمی به دست آورند که هفت هزار سال پیش در صحرای سبز زندگی می‌کردند.

مومیایی‌ها بقایای زنانی هستند که زمانی در صحرای سبز (دوره مرطوب آفریقا) زندگی می‌کردند. بین ۱۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش، صحرای آفریقا ساوانایی مرطوب و سرسبز بود و انسان‌ها در کنار دریاچه‌ها و رودخانه‌ها می‌زیستند، شکار می‌کردند و بعدها به دامداری پرداختند.

دی‌ان‌ای دو مومیایی نشان داد تبار ناشناخته شمال آفریقا از جمعیت‌های ساکن جنوب صحرای آفریقا در همان دوره، متفاوت و از آن‌ها جدا بوده است. یافته‌ها که دوم آوریل در مجله نیچر گزارش شد، نشان می‌دهد در طول این دوره تبادل ژنتیکی کمی بین جمعیت‌ها صورت می‌گرفت، گرچه برخی رسوم فرهنگی ممکن است در منطقه گسترش پیدا کرده باشد.

در فاصله‌ی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶، باستان‌شناسان بقایای ۱۵ فرد را در پناهگاه سنگی تاکارکوری در نزدیکی میانه صحرای آفریقا در جایی که اکنون جنوب غربی لیبی است، کشف کردند. در این محوطه شواهدی از سکونت انسان و دامداری (یا چوپانی) پیدا شده که به بیش از هشت هزار سال پیش برمی‌گردد. از میان ۱۵ فردی که کشف شدند (که بیشترشان زن و کودک بودند)، دو نفر به‌طور طبیعی مومیایی شده بودند و همین امر باعث شده بود دی‌ان‌ای آن‌ها بهتر حفظ شود.

نادا سالم یکی از نویسندگان مطالعه و متخصص ژنتیک باستانی از مؤسسه ماکس پلانک آلمان، گفت: «خوش‌شانس بودیم که نمونه‌ها به این خوبی حفظ شده بودند.» او توضیح داد دمای بالای این منطقه معمولاً باعث تجزیه سریع دی‌ان‌ای در بقایای انسانی می‌شود و به همین دلیل نمونه‌های دی‌ان‌ای باستانی در این ناحیه بسیار کمیاب هستند.

مطالعه‌ای از سال ۲۰۱۹، دی‌ان‌ای میتوکندریایی مربوط به همان بقایای انسانی را مورد بررسی قرار داده بود. با‌این‌حال، دی‌ان‌ای میتوکندریایی که تنها ازطریق مادر به نسل بعد منتقل می‌شود، اطلاعات محدودی درخصوص پویایی‌های جمعیتی ارائه می‌دهد. درمقابل، دی‌ان‌ای کروموزومی که از هر دو والد به ارث می‌رسد، امکان تجزیه‌‌وتحلیل جامع‌تری از جمعیت ارائه می‌دهد.

پژوهشگران برای به‌دست آوردن داده‌های ژنومی جامع، دی‌ان‌ای حفظ‌شده در بقایای مومیایی‌شده را استخراج و آن را با دی‌ان‌ای حدود ۸۰۰ فرد امروزی از مناطق مختلفی همچون آفریقا، خاور نزدیک و جنوب اروپا، همچنین با ۱۱۷ ژنوم باستانی از همان مناطق، مقایسه کردند.

افراد تاکارکوری دارای نشانگرهای ژنتیکی متفاوت از جمعیت‌های جنوب صحرای آفریقا بودند. همین امر نشان می‌دهد آن‌ها متعلق به تبار ناشناخته‌ای بودند که حدود ۵۰ هزار  سال پیش از جمعیت‌های آفریقای جنوب صحرا جدا شدند. افراد تاکارکوری دارای اجدادی از منطقه شام نیز بودند.

دی‌ان‌ای افراد تاکارکوری نشون می‌دهد آن‌ها تبار نئاندرتالی نیز داشتند که از خارج از آفریقا به دست آورده بودند، چون نئاندرتال‌ها در منطقه اوراسیا زندگی می‌کردند. با‌این‌حال، مقدار دی‌ان‌ای نئاندرتالی در ژنوم این مومیایی‌ها ده برابر کمتر از دی‌ان‌ای نئاندرتالی در ژنوم افرادی است که امروزه خارج از آفریقا زندگی می‌کنند.

طبق یافته‌ها، صحرای سبز آفریقا مسیر مهاجرتی میان آفریقای جنوبی و شمال آفریقا نبوده است. با‌این‌حال، شواهد باستان شناسی نشان می‌دهند تبادلات فرهنگی بین  دو منطقه وجود داشته است. ساوینو دی لرنیا، نویسنده مقاله از دانشگاه ساپینزا رم می‌گوید: «اکنون می‌دانیم این افراد ازنظر ژنتیکی از جمعیت‌های دیگر جدا بودند، اما ازنظر فرهنگی تعاملاتی داشتند. سفال‌هایی که از آفریقای جنوب صحرایی و دره نیل به‌دست آمده‌اند، نشان‌دهنده تبادل فرهنگی بین این مناطق است.»

پژوهشگران فکر می‌کنند رشد دامداری در صحرای آفریقا به احتمال زیاد به دلیل تعامل و ارتباط با گروه‌های دیگری بوده است که در همان زمان به پرورش حیوانات اهلی مشغول بودند، نه اینکه حاصل مهاجرت‌های وسیع و جابه‌جایی جمعیت‌ها بوده باشد.

تباری که به تازگی شناسایی شده است، امروزه به شکل اصلی خود وجود ندارد. اما در طول زمان، افرادی از این تبار با دیگر گروه‌ها و جمعیت‌ها تلاقی پیدا کردند. به همین دلیل، برخی از افرادی که امروز در شمال آفریقا زندگی می‌کنند، بخش‌هایی از این میراث ژنتیکی را به ارث برده‌اند. دی لرنیا می‌گوید هدف از مطالعاتشان این است که تاریخ گذشته صحرای آفریقا را بهتر بشناسیم تا بتوانیم اطلاعات بیشتری در مورد مهاجرت‌های انسانی، نحوه سازگاری انسان‌ها با محیط‌های مختلف و تکامل فرهنگ‌ها در این منطقه مهم به‌دست آوریم.