بیابان امروز، جنگل دیروز؛ عربستان احتمالاً مقصد مهاجرت انسان‌تباران اولیه از آفریقا بوده است

عربستان امروزی بیابانی سوزان است؛ اما درطول ۸ میلیون سال گذشته چندین بار سرسبز و پرآب بوده؛ بدین معنا که حیوانات ساکن آفریقا، ازجمله خویشاوندان پرسه‌زن انسان اولیه که قبلاً تصور می‌شد در این قاره محبوس بوده‌اند، ممکن است به شبه‌جزیره عربستان وارد و ساکن آنجا شده باشند.

مایکل پترالیا، مدیر مرکز پژوهش‌های استرالیا در زمینه‌ی تکامل انسان در دانشگاه گریفیت استرالیا، به نیوساینتیست می‌گوید: «بیابان‌ها در طول زمان به‌طور دوره‌ای پدیدار و ناپدید می‌شوند. ما اسب‌‌های آبی را داریم که از آفریقا خارج شده‌اند؛ پس چرا انسان‌تبارها چنین کاری نکرده باشند؟»

پژوهش‌های قبلی نشان داده‌اند که عربستان درطول ۱٫۱ میلیون سال گذشته چندین دوره‌ی بارانی را تجربه کرده است. در این دوران‌های مرطوب، این شبه‌جزیره دارای رودخانه‌ها و دریاچه‌هایی بوده که از مراتع و جنگل‌ها حمایت می‌کرده‌اند. در همین زمان‌های مساعد بود که انسان‌های مدرن و دیگر انسان‌تباران ناشناس وارد شبه‌جزیره عربستان شدند.

پژوهشگران از دو روش برای تعیین قدمت نمونه‌ها استفاده کرد: روش اورانیوم-توریم و روش اورانیوم-سرب. پترالیا می‌گوید روش اورانیوم-سرب پیشرفتی بزرگ محسوب می‌شود؛ زیرا امکان بررسی سوابق اقلیمی موجود در خشکی را تا دوره‌های زمانی بسیار قدیمی‌تر فراهم می‌کند. طبق یافته‌ها، این غارها چهار دوره‌ی مرطوب را درطول ۸ میلیون سال گذشته تجربه کرده‌اند:

• از ۷٫۴۴ میلیون تا ۶٫۲۵ میلیون سال پیش
• از ۴٫۱۰ میلیون تا ۳٫۱۶ میلیون سال پیش
• از ۲٫۲۹ میلیون تا ۲٫۰۱ میلیون سال پیش
• و از ۱٫۳۷ میلیون تا ۸۶۰ هزار سال پیش

پترالیا می‌گوید: «ما هنوز فسیل‌هایی در دست نداریم که نشان بدهند در این دوره‌های مرطوب، اکوسیستم عربستان دقیقاً چگونه بوده است. اما اگر الگوی یک میلیون سال گذشته را در نظر بگیریم، می‌توانیم انتظار وجود مراتع و جنگل‌های انبوه را در اطراف رودخانه‌ها و دریاچه‌ها داشته باشیم.

آنیا کراکر از دانشگاه ساوت‌همپتون بریتانیا که در مطالعه حضور نداشته، می‌گوید: «ناگهان ما شروع به فهمیدن این موضوع کردیم که عربستان تا چه حد سکونت‌پذیر بوده است.» او می‌افزاید داده‌های غارها احتمالاً نمایانگر شرایط کلی عربستان هستند؛ زیرا بارندگی در این منطقه تحت کنترل جریان‌های موسمی بود که در مقیاس قاره‌ای عمل می‌کنند.

پترالیا همچنین اشاره می‌کند که ممکن است شرایط مرطوب عربستان تا صحرای بزرگ آفریقا در غرب نیز گسترش یافته باشد. اگر چنین باشد، احتمالاً مسیرهای سبز به صورت پراکنده شمال آفریقا و عربستان را به یکدیگر وصل می‌کرده‌اند. کراکر نیز شواهدی از دوره‌های مرطوب در صحرای آفریقا درطول ۱۱ میلیون سال گذشته یافته است و می‌گوید: «این چرخه‌های خشک و مرطوب، به‌طرز جالبی با یکدیگر هماهنگ به نظر می‌آیند.»

بازه‌ی زمانی ۸ میلیون ساله‌ی مطالعه، تمام دوره‌ی تکامل شناخته‌شده انسان‌تباران را دربرمی‌گیرد. اولین انسان‌تبارها مثل «ساهل‌آنتروپوس» و «آسترالوپیتکوس» فقط در آفریقا یافت شده‌اند. از میان کل انسان‌تباران، تنها کسانی که می‌دانیم در خارج از آفریقا زندگی کرده‌اند، اعضای سرده‌ی ما، یعنی انسان (هومو) هستند.

قدیمی‌ترین انسان شناخته‌شده در خارج از آفریقا، هوموارکتوس (انسان راست‌قامت) در شهر دمانیسی گرجستان است که قدمتش به ۱٫۸ میلیون سال پیش بازمی‌گردد. همچنین ابزارهایی سنگی در محوطه‌ی باستا‌ن‌شناسی شانگ‌چن چین یافت شده‌اند که ۲٫۱ میلیون سال عمر دارند؛ اما سازندگانشان ناشناس هستند.

اما مشکل اینجا است که بین ۵ میلیون تا ۵۰۰ هزار سال پیش، شکاف بزرگی در سوابق فسیلی در عربستان وجود دارد. کراکر می‌گوید: « تاکنون هیچ‌کس دنبال چنین مکان‌هایی نگشته یا چیزی پیدا نکرده است. [اما] من دلیلی نمی‌بینم که [انسان‌تباران اولیه] در صورت مرطوب‌بودن کافی اقلیم، قادر به مهاجرت نبوده باشند.»

دوره‌های مرطوب اخیر به انسان‌ها امکان دادند تا در مکان‌هایی زندگی کنند که امروزه بیابان‌های خشک و خالی از سکنه هستند. مطالعه‌ای که دوم آوریل امسال منتشر شد، DNA دو زن عصر سنگ را در لیبی امروزی توصیف کرده است. آن‌ها حدود ۷هزار سال پیش، یعنی در دوران مرطوب آفریقا در بین ۱۴٬۵۰۰ تا ۵هزار سال پیش زندگی می‌کردند؛ زمانی که صحرای بزرگ آفریقا منطقه‌ای سرسبز بود.

مطالعه ۹ آوریل در نشریه نیچر منتشر شد.