اینک، آخرالزمان ایکس‌باکس؟

سال ۱۹۹۹؛ سونی در حال آماده‌ شدن برای معرفی PS2 است. سگا و نینتندو که برای زمین‌ زدن رقیب جدید در تکاپو بودند، حالا با اضطراب به سونی نگاه می‌کنند. اما یک نفر دیگر هم در حال تماشای این رقابت است؛ مایکروسافت.

مایکروسافت که در بازار پی‌سی گیمینگ حضور پررنگی دارد، متوجه می‌شود که نباید محبوبیت فوق‌العاده‌ی کنسول‌های خانگی را نادیده بگیرد. وقتی کنسول ایکس‌باکس را رونمایی می‌کند، گیمرها آن را «پی‌سی درون باکس» می‌نامند و توجه زیادی به آن نمی‌کنند. این اولین‌بار است که شرکتی آمریکایی پس از فاجعه‌ی آتاری جگوار دست به عرضه‌ی کنسول زده و امید چندانی به موفقیت ایکس‌باکس نیست.

اما ایکس‌باکس به‌لطف بازی‌های خوش‌ساختی مثل Halo و تجربه‌ی بهتری از بازی‌های چند‌نفره آنلاین فروش قابل‌قبولی دارد؛ هرچند به گرد پای PS2 که کماکان موفق‌ترین کنسول تاریخ است، نمی‌رسد.

سال ۲۰۰۵؛ مایکروسافت یک سال زودتر از سونی کنسول نسل بعدی ایکس‌باکس ۳۶۰ را عرضه می‌کند. عرضه‌ای که البته با مشکلات متعددی همراه است، اما کماکان سرویس بازی آنلاین ایکس‌باکس لایو و بازی‌های انحصاری Gears of War و Halo 3 و Bioshock، ایکس‌باکس ۳۶۰ را از شکست کامل نجات می‌دهند.

پلی‌استیشن ۳ گران‌تر و با بازی‌های انحصاری کمتری از راه می‌رسد تا این بار نوبت سونی برای کم کردن فاصله با مایکروسافت باشد؛ اما سونی نسل پنجم کنسول را با عرضه‌ی بازی The Last of Us با قدرت تمام می‌کند.

سال ۲۰۱۳؛ ایکس‌ باکس وان برای رسیدن به کاتالوگ قدرتمند بازی‌های انحصاری پلی‌ استیشن ۴ ازجمله God of War و Uncharted 4 و Horizon: Zero Dawn به‌ دردسر می‌افتد، اما سعی می‌کند این کمبود را با سرویس اشتراکی گیم‌پس جبران کند. البته این تلاش کافی نیست. تا ماه می ۲۰۲۲، سونی ۱۱۷ میلیون کنسول PS4 فروخته بود، اما تعداد ایکس‌باکس‌ وان‌های فروخته‌شده فقط به ۵۸ میلیون رسید. از آن سو، نینتندو با فروش دست‌کم ۱۲۵ میلیون کنسول سوییچ، رقابت را برای مایکروسافت سخت‌تر از پیش کرد.

سال ۲۰۲۱؛ پلی‌ استیشن ۵ کماکان به سلطه‌ی خود در بازار کنسول‌ ادامه می‌دهد، هرچند تعداد بازی‌های انحصاری‌اش مثل قبل نیست. مایکروسافت بعد از تصاحب ZeniMax Media، مالک بتسدا و توسعه‌دهنده‌ی بازی‌هایی مثل The Elder Scrolls و Doom، سراغ بزرگ‌ترین تصاحب تاریخ بازی می‌رود؛ تصاحب ۶۹ میلیارد دلاری اکتیویژن بلیزارد که به‌عنوان نقطه‌ی عطفی در صنعت بازی دیده می‌شود.

سال ۲۰۲۴؛ زمزمه‌های خبری تکان‌دهنده در شبکه‌های اجتماعی می‌پیچد. گویا مایکروسافت می‌خواهد تولید ایکس‌باکس را برای همیشه متوقف کند. یکی از کاربران ایکس نوشت «این واقعاً آخرالزمان ایکس‌باکس است» و کاربر دیگری گفت «واقعاً ناراحتم که خواهرم را متقاعد کردم به‌جای PS5، ایکس‌باکس بخرد.»

واهمه‌ی سوپرفن‌های ایکس‌باکس و اینفلوئنسرها از پایان عمر کنسول محبوب خود به خبر انتشار بازی‌های انحصاری ایکس‌باکس برای PS5 و نینتندو سوییچ برمی‌گردد. در نگاه اول، این واهمه شاید اغراق‌آمیز به‌نظر برسد، اما بازی‌های انحصاری از مدت‌ها پیش روش تبلیغاتی اصلی شرکت‌ها برای فروش کنسولشان است. اگر مایکروسافت در میانه‌ی نسل کنونی کنسول بخواهد یک‌باره این روش تبلیغاتی را کنار بگذارد، کاربران ایکس‌باکس حق دارند آزرده‌خاطر و مضطرب شوند.

برای درک عمق فاجعه، بیایید یک دنیای خیالی را تصور کنیم. مثلاً اوایل سال ۲۰۲۰ است. مایکروسافت اعلام می‌کند به‌طور کامل ایده‌ی بازی‌های انحصاری را کنار می‌گذارد. البته عناوین تولیدی استودیوی ایکس‌باکس مثل Halo Infinite و Starfield برای سری ایکس/اس منتشر می‌شوند، اما این بازی‌ها در همان روز عرضه به PS5 و سوییچ هم می‌‌آیند. سونی اما برنامه‌ی مشابهی ندارد و بازی‌‌های بزرگی چون God of War و اسپایدرمن را در انحصار کامل PS5 نگه می‌دارد.

در این دنیای فرضی، متقاعد کردن افراد به خرید ایکس‌باکس دشوارتر می‌شود. از یک سمت، کنسول پلی‌استیشن را داریم که می‌تواند تمام بازی‌های بزرگ مایکروسافت و سونی را اجرا کند و از سمت دیگر، ایکس‌باکسی را داریم که به کاتالوگ بازی‌های سونی دسترسی ندارد.

بی‌دلیل نیست به بزرگ‌ترین عناوین انحصاری مثل زلدا برای سوییچ یا The Last of Us برای پلی‌استیشن، «System Seller» می‌گویند؛ چون بازی‌هایی هستند که بسیاری از گیمرها را متقاعد می‌کنند صدها دلار پول پای سخت‌افزاری بریزند که به آن‌ها امکان صرف هزینه‌ی بیشتر برای تجربه‌ی این عناوین را می‌دهد.

حالا فکر کنید که در این دنیای فرضی، مایکروسافت عملاً می‌خواهد ایکس‌باکس را بدون هیچ System Seller انحصاری بفروشد؛ آیا موفق می‌شود؟

البته هنوز با دنیای فرضی بالا فاصله‌ی زیادی داریم. مایکروسافت اعلام کرده که قرار است تنها چهار عنوان انحصاری را به PS5 و سوییچ بیاورد که هنوز اسمی از آن‌ها نبرده، اما به‌گفته‌ی منابع آگاه، ابتدا Hi-Fi Rush و Pentiment و به‌دنبالش، Sea of Thieves و Grounded برای کنسول‌های رقیب منتشر می‌شوند.

من همیشه بازخورد هوادارن سرسخت‌مان را بسیار جدی می‌گیرم. ما امروز می‌دانیم که علاقه‌ی گیمرها به پلتفرمی که در آن بازی می‌کنند، به‌همان‌اندازه که به‌خاطر بازی‌های انحصاری است، به جمع دوستان و کتابخانه‌ی بازی‌هایشان هم مربوط می‌شود. من می‌دانم این تصور اشتباه وجود دارد که بازی انحصاری باعث افزایش فروش پلتفرم می‌شود، اما صنعت بازی امروز واقعاً این شکلی نیست.

- فیل اسپنسر

مایکروسافت می‌گوید فعلاً می‌خواهد با این چهار بازی موقعیت را بسنجد و ببیند آیا مخاطب هدف علاقه‌ای به آن‌ها دارد یا نه. اگر آزمایش با شکست مواجه شد، آسیب چندانی نخواهد دید، اما اگر عنوانی چون Sea of Thieves در کنسول‌های دیگر محبوب شود، تصور اینکه مثلاً بازی‌های بتسدا هم به این برنامه بپیوندند، اصلاً عجیب نیست. به‌گفته‌ی اسپنسر، «فقط می‌خواهیم مطمئن شویم که این تصمیم در درازمدت برای سلامت ایکس‌باکس مناسب باشد.»

اما برخی شایعات خبر از بلندپروازی‌های بزرگ‌تر مایکروسافت، در حد آوردن Starfield و ایندیانا جونز به PS5 می‌دهند. اسپنسر تأیید کرد که این دو عنوان بخشی از چهار بازی اولیه نخواهند بود، اما احتمال اضافه شدن‌شان به PS5 در آینده را رد نکرد. او در مصاحبه‌ای به ورج گفت: «به‌نظرم صنعت بازی نباید هیچ‌وقت احتمال اضافه‌شدن عنوانی به پلتفرم‌های دیگر را رد کند.»

بااین‌حساب، قرار نیست تمام بازی‌های انحصاری ایکس‌باکس یک‌باره از کنسول‌های رقیب سر در بیاورند، اما مایکروسافت دارد به پتانسیل اضافه‌کردن بازی‌های بیشتر در آینده فکر می‌کند. ردموندی‌ها قبلاً خیال از انحصار خارج‌ کردن Gears of War و Flight Simulator و حتی عنوان بعدی Doom را در سر می‌پروراندند. وقتی از اسپنسر پرسیده شد درصورت موفقیت این چهار عنوان،‌ آیا مایکروسافت قصد دارد بازی‌های بیشتری را به کنسول‌های دیگر بیاورد، گفت:

بله، اما هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم. ما امروز به‌خاطر عناوین اکتیویژن بلیزارد و بتسدا یکی از بزرگ‌ترین منتشرکننده‌های بازی برای پلی‌استیشن و نینتندو هستیم. برای همین می‌دانیم عرضه‌ی بازی برای استیم، پلی‌استیشن، نینتندو و ایکس‌باکس به چه معنا است.

شاید بهتر است جواب این سؤال را با سوال دیگری داد؛ چرا دسترسی به پرفروش‌ترین بازی‌های خود را محدود کنیم، وقتی کاربران کنسول‌های دیگر حاضرند برای تجربه‌ی آن‌ها پول بپردازند؟ به‌عبارت دیگر، همان مدل کسب‌وکار سنتی با همان انگیزه‌ی سنتی: پول.

طبق تخمین شرکت آنالیز داده‌ی Ampere، در سال ۲۰۲۳ درمجموع حدود ۴۹٫۵ میلیون کنسول بازی فروخته شد که از این تعداد، تنها ۷٫۶ میلیون کنسول ایکس‌باکس بود. این یعنی نزدیک به ۳۹ میلیون گیمر به بازی‌های انحصاری ایکس‌باکس ازجمله Starfield دسترسی نداشتند. عجیب نیست مایکروسافت بخواهد بازی‌های انحصاری موفقش را در دسترس این جامعه‌ی پرجمعیت قرار دهد.

علاوه‌براین، در شرایطی که ساخت بازی به‌خودی‌خود کسب‌وکاری بسیار پرهزینه است، مایکروسافت مشغول بریزوبپاش‌های چند ده میلیارد دلاری برای تصاحب استودیوهای بازی‌سازی موفق بوده است.

در جریان تصاحب ۶۸ میلیارد دلاری اکتیویژن بلیزارد، یکی از مخالفت‌های اصلی سونی با نهایی‌ شدن این قرارداد این بود که بازی‌های فوق‌العاده محبوبی چون Call of Duty که در پلتفرم پلی‌استیشن میلیون‌ها گیمر دارد، ممکن است به انحصار ایکس‌باکس درآید. مایکروسافت برای اینکه بتواند تصاحب را نهایی کند، مجبور شد قول دهد دست‌کم تا ۱۰ سال این عناوین را انحصاری نکند.

شاید تلاش مایکروسافت به کاهش قدرت بازی‌های انحصاری در جنگ کنسولی نوعی حسن نیت پس از تصاحب اکتیویژن بلیزارد باشد. شاید هم مایکروسافت به این نتیجه رسیده که جنگ بازی‌های انحصاری را به سونی و نینتندو باخته است و برای ادامه‌ی حضور در بازار کنسول‌های خانگی، باید سراغ روش‌های دیگری برای افزایش درآمد برود.

داستان ایکس‌باکس تا جایی پیش رفت که شایعه شد مایکروسافت دارد برای رها کردن بازار سخت‌افزار کنسول آماده می‌شود. فیل اسپنسر در مصاحبه با ورج گفت: «ایکس‌باکس پلتفرم گیمینگ و کسب‌وکار محتوای ما است. درواقع، کسب‌وکار مصرف‌کننده‌محور شماره‌ یک ما است. اهمیت زیادی هم دارد، چون با تکنولوژی و خلاقیت جلو می‌رود.»

اسپنسر در یادداشتی به کارمندان مایکروسافت، استراتژی جدید بخش گیمینگ را اینگونه توضیح داد:

ما دیدگاه متفاوتی برای آینده‌ی بازی داریم؛ آینده‌ای که در آن گیمرها تجربه‌ی یک‌دست و واحدی در تمام پلتفرم‌ها دارند. آینده‌ای که در آن گیمرها به‌راحتی می‌توانند مجموعه‌‌ی وسیعی از بازی‌ها با طیف متنوعی از مدل‌های کسب‌وکار را کشف کنند. آینده‌ای که در آن سازندگان بیشتری می‌توانند دیدگاه خلاقانه‌ی خود را تحقق بخشند، به مخاطبان جهانی دست پیدا کنند، جوامع خود را متحد کنند و به موفقیت تجاری برسند. آینده‌ای که در آن هر صفحه‌نمایش یک ایکس‌باکس است.

تصور چنین آینده‌ای حداقل درحال‌حاضر بسیار جسورانه است، چون کلمه‌ی ایکس‌باکس تصویر کنسولی را در ذهن تداعی می‌کند که آن را زیر تلویزیون قرار می‌دهید. اگر ایکس‌باکس قرار است دستگاه فیزیکی نباشد، اصلاً می‌توان به آن ایکس‌باکس گفت؟

با تصاحب اکتیویژن بلیزارد و اضافه‌شدن عناوینی مثل کندی کراش و Call of Duty Mobile و همچنین احتمال توسعه‌ی اپ استور مایکروسافت برای موبایل، می‌توان گوشی‌های هوشمند را هم به این اکوسیستم اضافه کرد. حتی شاید در آینده کنسول دستی هم به این جمع بپیوندد. در این وضعیت و با موفقیت بازی‌های چندپلتفرمی قبلی به‌ویژه ماینکرفت، چندان دور از ذهن نیست که PS5 و نینتندو سوییچ هم حالا بخشی از کانسپت کلی ایکس‌باکس باشند.

مدل کسب‌وکار ما فقط به فروش سخت‌افزار یا بازی‌های انحصاری مربوط نمی‌شود، بلکه مدل چندوجهی است که به موفقیتی که امروز تجربه می‌کنیم، منجر شده است.

- فیل اسپنسر

با تمام این حرف‌ها، تحلیلگران انتظار ندارند مایکروسافت در میان‌‌مدت کسب‌وکار توسعه‌ی کنسول را کنار بگذارد، چون این اقدام شکاف بزرگی در درآمدهای مرتبط به فروش بازی این شرکت ایجاد خواهد کرد.

سارا باند، رئیس ایکس باکس، در پادکست چند روز پیش گفت او و اعضای تیمش قصد دارند در نسل بعد ایکس باکس «بزرگ‌ترین جهش فنی» را ارائه دهند. هنوز مشخص نیست این جهش فنی بزرگ دقیقاً به چه اشاره دارد، اما شایعات می‌گویند که احتمالاً پای کنسول دستی در میان است.

به‌هرروی، استراتژی مایکروسافت برای آینده‌ی ایکس‌باکس هر چه باشد، از سناریوی آخرالزمانی که در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود، فاصله‌ی زیادی دارد.

سؤال کلیدی این است که آیا استراتژی مایکروسافت برای آوردن بازی‌های انحصاری به کنسول‌های رقیب در نهایت موفق خواهد شد یا خیر. فعلاً برای پاسخ به این سؤال زود است، اما آنچه مسلم است این است که بالأخره یک چیزی در ساختار بخش گیمینگ مایکروسافت باید تغییر کند.

مایکروسافت سال‌ها است در بازار کنسول، جایگاه سوم را دارد و هم سونی و هم نینتندو سرسختانه معتقدند بازی‌های انحصاری عامل اصلی فروش کنسول‌هایشان محسوب می‌شود. البته سونی مدتی است به پتانسیل عرضه‌ی بازی‌های انحصاری برای پی‌سی پی برده و نینتندو سراغ افتتاح پارک موضوعی و تولید فیلم رفته است، اما استراتژی اصلی آن‌ها هنوز از آن مدل کسب وکار سنتی پیروی می‌کند.

اگر بازار کنسول‌ها شبیه پی‌سی بود که در آن گیمرها حول یک سیستم‌عامل واحد دور هم جمع شده‌اند، وضعیت همه‌ی ما بهتر بود؛ اما در بازار کنونی کنسول، تلاش برای فروش سیستمی بدون نرم‌افزار انحصاری نوعی خلع‌سلاح یک‌جانبه در جنگ دیرینه‌ی کنسول‌ها است. این تصمیمی است که ممکن است سخت‌افزار ایکس‌باکس را بیهوده جلوه دهد؛ حتی سگا برای عرضه‌ی بازی‌های خود برای کنسول‌های دیگر تا زمان خروجش از بازار کنسول در سال ۲۰۰۱ صبر کرد.

مایکروسافت با تمام منابعی که در اختیار دارد، هنوز نتوانسته رقبا را با مدل سنتی بازی‌های انحصاری کنار بزند؛ به‌همین‌خاطر، منطقی است که در آینده بخواهد کمی از سخت‌افزار ایکس‌باکس فاصله بگیرد و سراغ انتشار بازی‌های چندپلتفرمی برود. ازسوی‌دیگر، کاملا قابل‌درک است که این تصمیم باعث آزردگی گیمرهایی شود که در طول سال‌ها زمان، پول و توجه خود را پای کنسول ایکس‌باکس و بازی‌های انحصاری‌اش گذاشته‌اند.

با تمام این حرف‌ها، شاید دنیای بدون بازی‌های انحصاری ایکس‌باکس برای مایکروسافت گران تمام شود، اما دنیایی بدون بازی‌های انحصاری برای تمام پلتفرم‌ها در نهایت به‌نفع گیمرها خواهد بود.