ربات صنعتی، تهدیدی برای موقعیت نیروی انسانی

در بسیاری از گزارش‌های خبری مربوط به ربات‌ها، کمی وضعیت طنزآمیز وجود دارد. اینکه ربات‌ها‌ی سرکش در آینده به ما نیازی نداشته باشند و یک آخرالزمان رباتی اتفاق بیفتد، شاید مضحک به نظر برسد. از سویی دیگر، بسیاری از مردم دغدغه‌های واقعی‌تری در مورد ربات‌ها دارند. مردم نگران این موضوع هستند که در آینده شاید کار خود را از دست بدهند و ربات‌ها شغل آنها را تصاحب کنند. باید اعتراف کرد که تکنولوژی در حوزه‌ی ماشین‌های خودران و ربات‌های خط تولید، پیشرفت‌های چشمگیری داشته است، اما فکر کردن به این موضوع که آنها ممکن است جای انسان‌ها را در شغل‌های مختلف بگیرند، کمی دور از انتظار به نظر می‌رسد. البته باید توجه کرد که با موضوع تازه‌ای سر و کار نداریم، اتوماسیون کارخانجات در سال‌های گذشته باعث شده که افراد زیادی شغل خود را از دست بدهند. بنابرین نگرانی جامعه‌شناسان در مورد اثرات اتوماسیون کاملا منطقی و توجیه‌پذیر است. پرسشی که شاید مطرح شود این است، اکنون که به عصر جدیدی از اتوماسیون وارد می‌شویم، جایگاه انسان در جهان آینده چه خواهد بود؟

در دهه‌ی گذشته تکنولوژی رباتیک پیشرفت بسیاری به خود دیده است. ربات‌های ابتدایی به سختی می‌توانستند تعادل خود را حفظ کنند یا یک شی را بردارند. اما اکنون ربات‌هایی داریم که تقریبا نمی‌توان آنها را سرنگون کرد یا ربات‌هایی ساخته شده‌اند که می‌توانند با سرعت باور‌نکردنی، اشیا کوچک را جابه‌جا کنند. کافی است نگاهی به پیشرفت‌های شرکت فاکس‌کان (Foxconn) بیندازیم تا ببینیم که ربات‌ها به چه شکلی می‌توانند کارهای تکراری را با سرعت بالا انجام دهند.

سال گذشته شرکت فاکس‌کان اذعان کرد که نیروی انسانی را جایگزین بازوهای رباتیک خواهد کرد. آنطور که گفته شد این ربات‌ها دقت کافی در سرهم کردن گوشی‌های اپل را ندارند. اما تنها چند ماه بعد، این شرکت اعلام کرد که نسخه‌ی جدیدی از ربات‌های خود به نام فاکس ‌بت (Foxbot) را طراحی و تولید کرده است. این ربات‌ها جایگزین ۶۰ هزار نیروی انسانی در کارخانجات فاکس‌کان شده‌اند، دلیل آن هم واضح است، چون ربات‌ها، کارهای تکراری را با دقت و سرعت بیشتری انجام می‌دهند و در ضمن نیاز به استراحت و حقوق ندارند.

در همین ارتباط شرکت آمازون که دارای شبکه‌ی وسیعی از انبارها در سرتاسر جهان است، اعلام کرده که استفاده از ربات‌ها را شروع کرده است. هنوز نیروی انسانی زیادی در انبارهای شرکت آمازون مشغول به کار هستند، اما این شرکت در پی افزایش اتوماسیون است و آنها قصد دارند تا در آینده کار‌های بیشتری را به ربات‌ها محول کنند. گفتنی است که ربات‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرند، در یکی از شرکت‌های تابعه آمازون به نام کیوا (Kiva) تولید می‌شوند. این ربات‌ها در داخل انبارها به پرواز در می‌آیند و قفسه‌ها و اشیای سنگین را بلند کرده و به مکان‌های از پیش تعیین شده منتقل می‌کنند. به این ترتیب کارکنان با سهولت بیشتری به اشیا و وسایل مورد نیاز دسترسی پیدا خواهند کرد. شرکت آمازون بر این موضوع پافشاری می‌کند که این نوع از اتوماسیون، هیچ نوع فرصت شغلی را حذف نخواهد کرد، اما واقعیت این است که تلاش‌های آمازون در زمینه‌ی اتوماسیون خلاف آن را بیان می‌کنند. این شرکت مسابقات رباتیک مختلفی برگزار می‌کند تا مهندسان را تشویق کند که ربات‌ها و سیستم‌های تصویری رایانه‌ای جدیدتری طراحی کنند. آنها به دنبال ربات‌هایی هستند که بتوانند محصولات را تشخیص داده و آنها را از قفسه‌ها بردارند، یعنی تنها کاری که نیروهای انسانی در حال حاضر در انبارهای آمازون انجام می‌دهند.

از طرف دیگر، ماشین‌های خود‌ران را داریم که البته هنوز به مرحله‌ی عملیاتی نرسیده‌اند، اما اگر روزی ماشین‌ها‌ی خودران وارد خیابان‌ها شوند، نحوه‌ی کار و زندگی انسان‌ها را به شدت تحت تاثیر قرار خواهند داد. گوگل از جمله شرکت‌های پیشرو در این زمینه از تکنولوژی است و سال‌هاست که روی این نوع از خودرو‌ها آزمایشات مختلفی انجام می‌دهد. کمپانی گوگل اعلام کرده که در طول هزاران مایلی که خودروهای خودران‌ این کمپانی طی کرده‌اند، تقریبا هیچ تصادفی اتفاق نیفتاده است. تصادف‌هایی هم که اتفاق افتاده ناشی از اشتباهات انسانی است که رانندگان خودرو‌های دیگر داشته‌اند. اخیرا شرکت اوبر(Uber) نیز اعلام کرده است که در حال انجام تحقیقات روی ماشین‌ها‌ی خودرانی است که ضرورت حضور انسان در خودرو را حذف می‌کنند.

اما باید توجه داشت که تکنولوژی مربوط به خودروهای خودران در حال حاضر در مراحل اولیه‌ی خود قرار دارد. در حال حاضر، ماشین‌های خودران فقط در شرایط آب و هوایی خوب آزمایش شده‌اند و هنوز برای استفاده در دیگر شرایط جوی آماده نیستند. همچنین این خودران‌ها در خیابان‌های تعریف شده و منظم کار می‌کنند. با این حال، چنین مشکلاتی در آینده‌ی نزدیک حل شده و خودران‌ها تبدیل به سیستم‌های دقیق و قابل اطمینان خواهند شد. عملیاتی شدن خودروهای خودران، ضربه‌ی بزرگی به اقتصاد وارد خواهد کرد. در ایالات متحده ۳.۵ میلیون راننده‌ی کامیون وجود دارد که می‌توانند شغل خود را در مدت زمان کوتاهی از دست بدهند.

البته همه‌ی ما می‌دانیم که ربات‌ها نمی‌توانند به طور مشخص چیزی را مطالبه ‌کنند، اما صاحبان شرکت‌ها و تاجران می‌خواهند که ربات‌ها جایگزین نیروی انسانی شوند. اتوماسیون باعث کاهش هزینه‌ی تولید می‌شود، به همین دلیل است که شرکت‌های بزرگ روی تکنولوژی ربات و هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی کرده‌اند. اما برخی بر این باور هستند که افزایش استفاده از تکنولوژی، به طبقه متوسط جامعه آسیب‌های جدی خواهد زد. آنها معتقدند که تکنولوژی پیشرفته‌ی امروزی، قابلیت‌های زیادی دارد و به تبع آن تاثیرات بی‌سابقه و اجتناب‌ناپذیری را نیز روی جوامع خواهد گذاشت.

با ظهور اتوماسیون در جوامع پیشرفته و به کار گرفته شدن آن در خطوط تولید، سال‌ها است که صنایع تولیدی دیگر منشا ایجاد فرصت‌های شغلی به شمار نمی‌آیند. همین اتفاق برای کشاورزی هم رخ داده است. صد سال پیش وقتی استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی رایج شد، بسیاری از کشاورزان شغل خود را دست دادند. درصد زیادی از کسانی که بیکار شدند بسوی مشاغل سرویس‌محور سوق داده شدند، اما همان مشاغل نیز امروزه توسط ربات‌ها و هوش مصنوعی تهدید می‌شوند. بعضی از اقتصاد‌دانان معتقند که «تکنولوژی بیشتر از اینکه فرصت‌های شغلی تولید کند، آنها را حذف می‌کند.». با توسعه‌ی علوم رباتیک، بینایی رایانه‌ای (computer vision) و هوش مصنوعی، به نظر می‌رسد که در آینده‌ی نزدیک کارهای بیشتری به ربات‌ها سپرده شود.

زمانی یک متفکر اقتصادی هشدار داده بود که استفاده از ماشین‌آلات باعث نابودی تمام نیروی کار انسانی در آینده‌ی نزدیک خواهد شد. هزاران انسانی که در آستانه‌ی از دست دادن شغل‌هایشان بودند چه کاری می‌توانستند انجام دهند؟

این نوع طرز فکر برای ما غریب نیست. چون همان‌طور که چند سطر بالاتر اشاره کردیم، در دنیای امروز ما افرادی نگران این موضوع هستند و همان استدلال را به کار می‌گیرند. اما نکته‌ی قابل توجهی که وجود دارد این است که سخن فوق از زبان یک اقتصاد‌دان عصر جدید بیان نشده است. فردی به نام توماس مورتیمر (Thomas Mortimer)، نویسنده و اقتصاد‌دان انگلیسی این نگرانی را در سال ۱۷۷۲ در کتاب خود با عنوان «اصول تجارت» اظهار کرده است.

از ابتدای ظهور اتوماسیون و تولید ربات‌هایی که می‌توانستند کارهای تکراری را با کارآمدی بیشتری نسبت به انسان انجام دهند، این نگرانی بنیادین وجود داشته است که نیروی انسانی کاربرد گذشته را ندارد و به‌درد‌نخور و منسوخ شده به شمار می‌روند: و به راستی نیز اتوماسیون صنعتی در ادامه، استفاده از نیروی انسانی را به تدریج از صنایع حذف کرد.

وقتی در مورد نوآوری‌های جدید در حوزه‌ی‌ رباتیک صحبت می‌شود، همیشه این نگرانی وجود دارد که در چه زمینه‌ای استفاده از نیروی‌ انسانی کنار گذاشته خواهد شد. باید به این موضوع اذعان داشته باشیم که وقتی دانشمندی ربات انسان‌نمای جدیدتر و پیشرفته‌تری می‌سازد که قابلیت وارد شدن به زندگی روزمره انسان‌ها را دارد، همه هیجان‌زده می‌شوند. جهان امروز حول محور انسان بنا شده‌است، بنابرین تولید ربات انسان‌نما کاری غیر‌منطقی به نظر نمی‌رسد. نباید این‌طور فکر کرد که پیشرفت‌های توقف‌ناپذیر تکنولوژی از روی بدخواهی و در راستای اهداف پلید هستند.

وقتی به تاریخ اتوماسیون نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که هیچ یک از پیش‌بینی‌های آخرالزمانی درست از آب درنیامدند. اتوماسیون هیچگاه باعث ظهور بیکاری فراگیر و طولانی‌مدت نشده است. از دست دادن شغل با تولید ربات‌های جدید غیر‌ قابل ‌اجتناب است و این حقیقت تلخ بر همگان روشن است. هیچ‌کس از بیکاری دیگران خوشحال نمی‌شود، ولی باید این را در نظر بگیریم که اتوماسیون باعث شده تا انسان‌ها دیگر مجبور به انجام کارهای دستی و طاقت‌فرسا نباشند. کارهایی که هیچ کس با رضایت‌خاطر انجام نمی‌دهد. این که اجازه بدهیم ربات‌ها کارهای تکراری را انجام بدهند در طولانی مدت باعث بالا رفتن کیفیت زندگی مردم و ظهور صنایع جدید و موقعیت‌های شغلی جدید خواهد شد. شرکت‌ها بر اساس منافع خود عمل می‌کنند و اگر شغلی باشد که استفاده از نیروی کار انسانی به‌صرفه‌تر باشد، مطمئن باشید که شرکت‌ها سراغ آن خواهند رفت.

واقعیت این است که ما هنوز در حالت گذار قرار داریم. گذشتن از این مرحله به همکاری انسان‌ها احتیاج دارد، یعنی دقیقا همان چیزی که نمی‌توانیم به خوبی انجام دهیم. بعضی از مردم بر این عقیده‌اند که جامعه به مرحله‌ای خواهد رسید که دیگر نیاز نخواهد بود تا تمام افراد جامعه کار کنند. اگر این اتفاق بیفتد، در آن صورت چه مشوقی برای داوطلبان و کارآفرینان باید در نظر گرفت؟ آیا وضع یک حقوق پایه‌ در سطح بین‌الملل می‌تواند راه حل این مسئله باشد؟ شاید روزی برسد که یک ربات شغل شما را تصاحب کند، اما این موضوع در نهایت به نفع شما تمام خواهد شد. هنوز نمی‌دانیم چطور ممکن است این اتفاق رخ دهد، ولی شاید پاسخ این سوال را در سال‌های پیش‌رو بیابیم.