BIOS و UEFI چه تفاوت‌هایی دارند؟ هرآنچه باید بدانید

زمانی که کامپیوتر رومیزی یا لپ‌تاپ خود را روشن می‌کنید؛ پیش از هر چیزی، UEFI یا BIOS وارد عمل می‌شوند تا تست‌هایی را روی سخت‌افزار سیستم شما انجام دهند و از سلامت تک تک قطعات اطمینان پیدا کنند و در نهایت، سیستم وارد مرحله‌ی لود شدن سیستم‌عامل شود.

UEFI و BIOS، هر دو روی مادربرد سیستم نصب شده‌اند و نه تنها در بررسی سلامت قطعات سخت‌افزاری سیستم نقش دارند؛ بلکه به شما امکان تغییر روند راه‌اندازی سیستم یا تغییر برخی از ویژگی‌های سخت‌افزاری کامپیوترتان را می‌دهند. از این رو، هر دو اهمیت بسیار زیادی دارند و آشنایی با آن‌ها، حتی برای نصب ویندوز یا هر سیستم‌عامل دیگر نیز، می‌تواند ضروری باشد و شما را از مشکلاتی که در برخی مواقع، تنها با تغییر تنظیمات این دو نرم‌افزار حل می‌شوند، رهایی بخشد. علی‌رغم شباهت کارایی UEFI و BIOS، این دو نرم‌افزار تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که یکی را بر دیگری برتری می‌دهد. در ادامه، همراه زومیت باشید تا با UEFI و BIOS بهتر آشنا شویم.

بایوس یا BIOS (مخفف Basic Input Output System) اولین رابطی است که در هنگام روشن کردن کامپیوتر شما اجرا می‌شود. بایوس وظیفه‌ی اجرای اجرای روند POST (مخفف Power On Self Test) را برعهده دارد.

در این روند، تمام قطعات سخت‌افزاری سیستم تک به تک تست می‌شوند. اگر هر قطعه مشکلی نداشته باشد، بایوس به سراغ بررسی قطعه‌ی بعدی می‌رود؛ اما در صورتی که در طی بررسی خود متوجه مشکلی در یک قطعه شود، در قالب هشدار‌هایی با بوق‌های کوتاه، بلند یا ممتد، مشکل قطعه را به شما اطلاع می‌دهد و از لود شدن سیستم‌عامل جلوگیری می‌کند.

BIOS علاوه بر این وظیفه، گزینه‌های مختلفی را در اختیار شما قرار می‌دهد که با استفاده از آن‌ها می‌توانید ترتیب راه‌اندازی هارد دیسک، تاریخ و زمان سیستم، تنظیمات برق، ولتاژ پاور، سرعت فن و غیره را تغییر دهید.

از آنجا که بایوس به‌صورت ثابت روی مادربرد سیستم شما نصب شده است، پس می‌توان آن را در دسته‌ی فرم‌ور‌ها (Firmware) یا ثابت‌افزار‌ها در نظر گرفت. تمام تغییراتی که از طریق گزینه‌ها و قابلیت‌های بایوس انجام می‌دهید، روی مادربرد ذخیره می‌شود و تا زمانی که دوباره آن‌ها را تغییر ندهید، در هر بار روشن شدن کامپیوتر شما اجرا می‌شوند.

روند ورود به بایوس در انواع کامپیوتر و لپ تاپ چندان سخت نیست. در حالت کلی و برای اغلب مادربرد‌ها در کامپیوتر‌های رومیزی، فشردن یکی از کلید‌های Esc، F۱، F۲، F۱۰، F۱۱، F۱۲ یا Delete بلافاصله پس از روشن کردن سیستم، شما را به تنظیمات بایوس هدایت می‌کند؛ اما در انواع لپ تاپ لنوو، ایسوس یا مدل‌های دیگر، ممکن است بر اساس نوع مادربرد لپ تاپ این روند کمی متفاوت باشد.

اگرچه هنوز هم بسیاری از کامپیوتر‌های قدیمی از فرم‌ور بایوس استفاده می‌کنند؛ اما باید فرم‌ور جدیدتری جایگزین آن می‌شد که محدودیت‌های بایوس را نداشته باشد. UEFI (مخفف Unified Extensible Firmware Interface)، فرم‌ور جدیدی است که در مقایسه با بایوس، قابلیت‌های بیشتری را به کاربر ارائه می‌دهد.

UEFI به‌جای استاندارد قدیمی MBR، از استاندارد پارتیشن‌بندی GPT استفاده می‌کند؛ از این رو می‌تواند از هارد دیسک‌هایی با ظرفیت بیش از دو ترابایت بوت شود و محدودیت بایوس را ندارد.

روند کار UEFI مشابه بایوس است؛ اما برخلاف بایوس، امکان کنترل بیشتری را روی سخت‌افزار سیستم به شما می‌دهد تا جایی که حتی در برخی موارد می‌توانید این فرم‌ور را به‌صورت آنلاین و بدون نیاز به اتصال فلش به درگاه USB سیستم خود، به‌روزرسانی کنید.

اگرچه کارایی UEFI و BIOS مشابه است و هر دو به‌عنوان یک فرم‌ور ناظر عمل می‌کنند؛ اما بین عملکرد این دو تفاوت‌هایی وجود دارد که برخی در سطح ظاهری و برخی دیگر نیز، مربوط به قابلیت‌هایی هستند که آن‌ها در اختیار کاربران قرار می‌دهند.

تفاوت ظاهری

محیط BIOS تقریباً هیچ زیبایی بصری یا رابط گرافیکی پیچیده‌ای ندارد و صرفاً نوشته‌هایی سفیدرنگ در پس‌زمینه‌ی آبی یا بالعکس به شما نمایش داده می‌شوند؛ در مقابل، UEFI از رابط گرافیکی‌تری استفاده می‌کند که علاوه بر ظاهر زیباتر، باعث می‌شود تا کارکردن با بخش‌های مختلف آن برای کاربر راحت‌تر و دلچسب‌تر باشد.

قابلیت پشتیبانی از شبکه

یکی از برتری‌های بسیار مهم UEFI نسبت به بایوس، قابلیت پشتیبانی از شبکه در این فرم‌ور است. به لطف این قابلیت، نه‌تنها شما می‌توانید فرم‌ور UEFI را به‌روزرسانی کنید، بلکه امکان عیب‌یابی کامپیوتر خود را از راه دور دارید.

امکان استفاده‌ی همزمان از ماوس و کیبورد

در BIOS، شما تنها به واسطه‌ی استفاده از دکمه‌های روی کیبورد می‌توانید بین گزینه‌های مختلف منو حرکت کنید. این روند، سرعت شما را در کار با کامپیوتر می‌گیرد و حضور در محیط بایوس را آزاردهنده می‌کند. چنین مشکلی در UEFI وجود ندارد؛ زیرا فرم‌ور مذکور از ماوس نیز پشتیبانی می‌کند و می‌توانید راحت‌تر و البته سریع‌تر گزینه یا بخش دلخواه خود را در منو انتخاب کنید.

پشتیبانی از معماری‌های متفاوت پردازنده

اغلب کامپیوترها و لپ‌تاپ‌های امروزی، از پردازنده‌های ۳۲ یا ۶۴ بیتی پشتیبانی می‌کنند. فرم‌ور UEFI در راستای هماهنگی با سیستم‌ها و مادربردهای جدید، روی هر دو حالت ۳۲ و ۶۴ بیتی اجرا می‌شود. این در حالی است که سیستم‌های قدیمی مجهز به بایوس، محدودیت اجرا روی حالت ۱۶ بیتی را دارند که بوت سیستم را کندتر از زمانی می‌کند که روی یکی از دو حالت ۳۲ یا ۶۴ بیتی اجرا شود.

پشتیبانی از دو سیستم پارتیشن‌بندی متفاوت

BIOS و UEFI از دو فرمت پارتیشن‌بندی متفاوت استفاده می‌کنند. بایوس از فرمت MBR (مخفف Master Boot Record) پشتیبانی می‌کند. این فرمت، یکی از فرمت‌های قدیمی پارتیشن‌بندی انواع فضای ذخیره‌سازی SSD و HDD است صرفاً که از چهار پارتیشن اصلی پشتیبانی می‌کند. ازاین‌رو، شما نمی‌توانید با استفاده از MBR، بیش از چهار درایو اصلی در کامپیوتر خود داشته باشید و در صورت تمایل برای دورزدن محدودیت، باید از ترفندهای نه‌چندان ساده‌ای استفاده کنید.

در مقابل، فرم‌ور UEFI از فرمت پارتیشن‌بندی GPT (مخفف GUID Partition Table) استفاده می‌کند. این فرمت، محدودیت‌های MBR را ندارد و به‌دلیل پراکنده کردن داده‌ها در سراسر فضای دیسک، بازیابی اطلاعات آن نیز آسان‌تر است.

این یک واقعیت است که توانایی‌های UEFI و نداشتن محدودیت‌های BIOS، فرم‌ور دوم را به‌زودی از چرخه‌ی حضور در مادربردهای مختلف حذف می‌کند. UEFI در مقایسه با بایوس، عملکرد بهتر و بیشتری دارد؛ از طرفی، رابط گرافیکی جذاب‌تر و امکان شخصی‌سازی این فرم‌ور برای هر برند، UEFI را در جایگاه محبوب‌تری نسبت به بایوس قرار می‌دهد. ازاین‌رو، نتیجه‌گیری‌هایی که می‌گویند مادربردهای دارای UEFI بسیار بهتر از BIOS عمل می‌کنند، چندان غیرمنطقی نیستند.