درمان ایدز با استفاده از دستکاری ژن‌ ها

شاید با شنیدن نام ایدز یا HIV، ترس وجودتان را می‌گیرد. ویروسی که از راه‌های مختلف وارد بدن شده و حتی می‌تواند مدت‌های طولانی بدون هیچ گونه‌ علائمی رشد کند. تا کنون میلیون‌ها نفر از سراسر دنیا بر اثر ابتلا به ایدز جان خود را از دست داده‌اند. این بیماری مستقیما روی سیستم ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد.

دانشمندان طی سال‌های اخیر برای درمان این بیماری تلاش زیادی کرده‌اند. به تازگی گروهی از محققان دانشگاه تِمپِل موفق شده‌اند روشی پیشرفته برای درمان ایدز توسعه دهند که می‌تواند درمان این بیماری یا دیگر بیماری‌های ویروسی را با تحولی شگرف روبرو کند. در این روش از ابزار دستکاری ژن به نام CRISPR/Cas9 استفاده می‌شود که به کمک آن می‌توان ویروس HIV را از سلول‌های ایمنی بدن جدا کرد.

CRISPR/Cas9 به عنوان ابزاری برای دستکاری ژن‌ها، توسط تیمی از دانشمندان دانشگاه California Berkeley در سال ۲۰۱۲ توسعه یافته است. این ابزار به دلیل کاربرد ساده، کارایی بالا و قابلیت تغییر، به عنوان ابزار اصلی زیست‌شناسان مولکولی مورد استفاده قرار می‌گیرد. CRISPR در واقع توالی طبیعی DNA است که در ژنوم باکتری تکرار می‌شود. دانشمندان کشف کرده‌اند که این تکرار باعث سازگاری DNA ویروس‌ها شده و توسط باکتری برای مقابله با آلودگی ویروسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. محققان همچنین گروهی از آنزیم‌ها به نام Cas (پروتئین‌های CRISPR) را کشف کرده‌اند که غالبا با توالی‌های CRISPR ارتباط دارد و می‌تواند باعث تقسیم دی‌اِن‌اِی شود.

CRISPR و Cas در کنار یکدیگر می‌توانند به گونه‌ای بسیار رفتارپذیر DNA را جایگزین کنند که به کمک آن دانشمندان بتوانند ژن‌های مورد نظر را حذف یا دستکاری کنند. در مورد HIV، تیم محققان دانشگاه تمپل سلول‌های T را از بدن بیمار خارج کرده و با استفاده از CRISPR/Cas9 دستکاری شده موفق به حذف HIV-1 DNA شدند. این روش درمانی روی سلول‌های T کشت شده در ظرف مخصوص کشت میکروب و هم روی سلول‌های خارج شده از بدن بیمار مبتلا به ایدز موثر بوده است. بعد از انجام این کار، هیچ‌گونه HIV DNA روی سلول‌های مورد درمان مشاهده نشده و این روش به خوبی توانسته آنها را از آلودگی پاک کند.

نه تنها این سیستم بدون آسیب رساندن به سلول‌های هدف می‌تواند به طور کامل DNA ویروسی را از بین ببرد بلکه این روش تقریبا دائمی بوده و شانس ابتلای مجدد را به حداقل می‌رساند. روش CRISPR/Cas9 نسبت به روش‌های درمانی ضد ویروس که تنها تا زمان مصرف دارو توسط بیمار موثر هستند، عملکرد به مراتب بهتری دارد. در روش‌های دیگر به دنبال توقف مصرف دارو توسط بیمار، دوباره حملات ویروس HIV روی سیستم ایمنی بدن آغاز می‌شود.

در حالی که روش جدید آینده‌ی خوبی را برای درمان ایدز و دیگر بیماری‌های ویروسی نشان می‌دهد، محققان نسبت به کاربرد درمانی و بالینی آن بسیار خوش‌بین هستند. روش دستکاری ژن‌ها همچنان نیاز به اصلاحات دارد تا نسبت به ایمنی و اثرگذاری آن روی بیماران مختلف اطمینان حاصل شود.