آیا امکان رویش مجدد اعضای از دست رفته بدن انسان وجود دارد؟
توانایی بازسازی اعضای بدن و رویاندن مجدد آن همواره یکی از آرزوهای نسل بشر بوده است؛ چه در جهان تخیل که «ولوِرین» می‌تواند بلافاصله اعضای بدن ازدست‌رفته‌ی خود را به دست بیاورد، چه مراکز علمی معتبر که این موضوع را محور تحقیق خود کرده‌اند. اما در طبیعت بسیاری از گونه‌ها می‌توانند بدن خود را بازسازی کنند. بندپایان (مانند عقرب) می‌توانند پاهای خود را دوباره رشد دهند. بعضی از کرم‌ها می‌توانند از بخش کوچکی از بدن خود برای بازسازی سایر بدن استفاده کنند. خارپوستان (مانند ستاره‌ی دریایی) نیز پاهای خود را قطع می‌کنند و آن را مجددا به دست می‌آورند. همچنین دوزیستانی مانند سمندر، در زمانی به کوتاهی یک ماه می‌توانند پاهای خود را بازسازی کنند.
در این میان کرم بلوط آبی که در صخره‌های مرجانی یا شن‌های ساحل خانه دارد و نزدیک‌ترین بی‌مهره به انسان به شمار می‌رود؛ می‌تواند تمامی اعضای بدن خود (از جمله سر و سیستم عصبی) را بازسازی کند. اگر کرم بلوط از میانه‌ی بدن آسیب ببیند و دو قسمت شود؛ هرکدام از این قسمت‌ها در عرض ۱۵ روز به کرم‌هایی جداگانه تبدیل خواهند شد. این گونه همچنین به شکل قابل توجهی از لحاظ ساختار بدنی به انسان شبیه است. شباهت ژنتیکی کرم بلوط به انسان‌ها، پژوهشگران را به این فکر فرو برده است که چرا انسان نتواند از توانایی‌هایی مشابه بهره‌مند باشد؟
بیلی سوالا، پروفسور بیولوژی دانشگاه واشنگتن، در مقاله‌ای به این موضوع اشاره کرده است:
من فکر می‌کنم انسان‌ها پتانسیل بازسازی بدن را در کدهای دی‌ان‌اِی خود دارند. اما عاملی وجود دارد که جلوی عملی شدن این توانایی را گرفته است. به اعتقاد من، از آنجا که انسان از بیشتر ژن‌های عامل بازسازی در کرم بلوط برخوردار است؛ اگر بتوانیم این ژن‌ها را فعال کنیم، نسل انسان می‌تواند اعضای بدن خود را بازسازی کند.
سوالا بخشی از تیم تحقیقاتی دانشگاه واشنگتن است که بر توانایی بازسازی اعضای بدن توسط بی‌مهرگان تمرکز دارند. با اینکه چنین ادعایی در نگاه اول چندان عملی به نظر نمی‌رسد؛ بسیاری از دانشمندان بر این باورند که بازسازی اعضای بدن انسان، واقعی و قابل دستیابی است. بدن ما تا همین‌جا نیز پوست، بخش‌هایی از ارگان‌ها و ناخن‌ها را بازسازی می‌کند. انسان‌ها همچنین از بسیاری از کدهای ژنتیکی ضروری برای این کار بهره‌مند هستند. شاون لترل، یکی دیگر از اعضای تیم تحقیقاتی دانشگاه واشنگتن، در این باره می‌گوید:
انسان اکثر ژن‌هایی لازم برای بازسازی بدن را در اختیار دارد. اگر ما بتوانیم فرآیند بازسازی سیستم عصبی کرم‌ها را به‌طور کامل مطالعه کنیم، شاید بتوان این توانایی را در انسان نیز فعال کرد.
کرم‌ها و مهندسی معکوس
دی‌ان‌ایِ انسان‌ها تا حد زیادی با یکدیگر مشترک است و در تمامی سلول‌های بدن یافت می‌شود. این کدها به احتمال زیاد دارای اطلاعاتی هستند که در بازسازی اعضای بدن قابل استفاده خواهند بود؛ هرچند استفاده از این اطلاعات (به هر دلیلی که به فرآیند تکامل انسان‌ها مرتبط است) امکان‌پذیر نیست. یکی از دلایل آن شاید میزان انرژی مورد نیاز برای بازسازی، در سیستمی به بزرگی و پیچیدگی بدن انسان باشد؛ یا اینکه سیستم دفاعی پیشرفته‌ی بدن این فرآیند را با پاسخ‌هایی مانند تولید زخم، متوقف می‌کند.
تیم دانشگاه واشنگتن به دنبال پیدا کردن الگویی از ژنتیک هستند که در بازسازی کرم‌های بلوط مؤثر است. روال بازسازی بدن در تمامی کرم‌ها مشابه است. پس دانشمندان احتمال می‌دهند که یک ژنِ مشترک وظیفه‌ی کنترل این فرآیند را به عهده دارد. اگر این ژن مسئولیت شروع فرآیند را نیز به عهده داشته باشد؛ می‌توان با استفاده از آن، چنین فرآیندی را در بدن انسان نیز آغاز کرد.
پژوهشگران همچنین به دنبال شناسایی سلول‌هایی هستند که به‌عنوان بلوک‌های ساختمانی در فرآیند بازسازی عمل می‌کنند. سلول‌های بنیادی یکی از محتمل‌ترین گزینه‌ها برای انجام این مأموریت هستند. هرچند ممکن است سلول‌هایی متفاوت برای این کار تغییر کاربری داده باشند. این گروه امیدوار است که بتواند به‌مرور با فعال کردن یا ویرایش ژن‌ها این فرآیند را در بدن سایر حیوانات، از جمله انسان، شبیه‌سازی کند.
در صورت دستیابی به این توانایی، جهانِ پزشکی به شکل گسترده‌ای تغییر پیدا خواهد کرد. قربانیان سوختگی می‌توانند پوست خود را بازسازی کنند. بیماران دیگر نیازی به انتظار برای پیوند عضو ندارند و در صورت از دست دادن عضوی از بدن، می‌توانند آن را به‌راحتی به دست آورند. هرچند دستیابی به این تکنولوژی به‌زودی ممکن نخواهد شد. چالش‌های رشد دادن اعضای بدن قرار بسیار پیچیده هستند و طراحی دوباره‌ی سیستم عصبی، مغز و ارگان‌های داخلی انسان کاری بسیار دشوار است. از لحاظ ژنتیکی، انسان‌ها در شرایط مناسبی قرار دارند و این مزیت می‌تواند به ما کمک کند که تا قرنِ آینده بتوانیم در فرآیندی پزشکی و معمول، اعضای بدن خود را به شکل طبیعی بازسازی کنیم.
نظرات