فراموشی، احتمالا عملکردی حیاتی برای مغز است

عصب‌‌شناسان کانادایی در مطالعه‌ای که اخیرا انجام شده است، نگاه تازه‌ای به مغز و نحوه‌ی ذخیره‌سازی اطلاعات آن ارائه کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند فراموشی، راهکاری است که مغز برای اولویت‌بندی اطلاعات به کار می‌برد. به‌عنوان مثال اطلاعاتی که مغز شما از محیط پیرامون خود جمع‌آوری می‌کند، لازم نیست شامل تمامی جزئیاتِ آن محیط باشد؛ چرا که مغز نه برای انتقال دقیق داده‌ها به‌مانند حافظه‌ی ذخیره‌سازی در رایانه، که به جهت نگه‌داری اطلاعات اساسی و حیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عبارتی تنها اطلاعاتی که می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های آینده مثمر ثمر واقع شود، برای مغز ارجحیت دارد و طبیعتا بقای ما نیز به این اطلاعات اساسی وابسته است. پرفسور بلیک ریچاردز، یکی از پژوهشگران این تحقیق، می‌گوید:

مهم است که مغز، اطلاعات غیر مرتبط را فراموش کند و در عوض بر چیزهایی تمرکز داشته باشد که قرار است در تصمیم‌گیری در جهان پیرامون کمک کنند.

ما شواهد زیادی از تحقیق اخیر به دست آوردیم که از وجود مکانیسم‌هایی برای کمک به فراموشی خبر می‌دهد؛ این سازوکار، با آن‌هایی که در ذخیره‌سازی اطلاعات دخیل‌ هستند، متفاوت‌اند.

فراموشی از مغز انرژی می‌گیرد

به‌مانند هر تلاش دیگری، زحمت فراموش کردن اطلاعات برای مغز هزینه در بر دارد و انرژی مصرف می‌کند. ممکن است این سؤال پیش بیاید که دلیل اینکه مغز انرژی را صرف از بین بردن اطلاعات می‌کند چیست؟ پژوهشگران دو دلیل عمده را برای این موضوع عنوان کردند:

اولین دلیل، تلاش مغز برای وفق دادن ما با محیط جدید و تصمیم‌گیری بر اساس شرایط و موقعیت‌های نو است. به یادآوردن اطلاعات از مکانی که تغییر کرده است و دیگر به‌مانند گذشته نیست، نه‌تنها به درد ما نمی‌خورد؛ بلکه ممکن است به خاطر تناقض با اطلاعات جدید، ما را گیج و سردرگم کند.

دومین موردی که پژوهشگران به آن اشاره کرده‌اند، تعمیم دادن اتفاقات گذشته برای تصمیم‌گیری در آینده است. فراموشی در این زمینه نیز ما را یاری می‌دهد. به این کار در «هوش مصنوعی» به‌اصطلاح منظم‌سازی (Regularisation) می‌گویند. یک برداشت کلی از کافی‌شاپی که هفته‌ی پیش رفتید، برای شما کفایت می‌کند که به‌مانند بار اول، برای پیدا کردن مکان آن و نحوه‌ی سفارش سردرگم نشوید. ولی جزئیات اضافه‌ چیزی نیست که اهمیت خاصی برای شما و شرایطی که در آن قرار دارید داشته باشد. به عبارت ساده‌تر آن چیزی که برای ما اهمیت دارد، توسط مغز دریافت و بقیه فراموش می‌شود تا اطلاعات مفید ذخیره‌شده، برای تصمیم‌گیری در آینده مورد استفاده قرار بگیرد. ریچاردز می‌گوید:

اگر قرار باشد که دور دنیا را بگردید و مغز شما به‌صورت دائم خاطرات متعددی را که باهم تناقض دارند، بازآوری کند، تصمیم‌گیری آگاهانه در آینده برایتان سخت خواهد شد.

برای بررسی این موضوع، تحقیقی روی موش‌های آزمایشگاهی در پیدا کردن مسیر خروج از ماز انجام شد. بعد از اولین مرحله، به گروهی از موش‌ها دارویی برای فراموش کردن مسیر خورانده شد. بعد از جابجا کردن مکان ماز، به نظر می‌رسید این موش‌ها از امتیاز ویژه‌ای برخوردار بودند؛ چراکه مسیر جدید را سریع‌تر پیدا می‌کردند.

فراموشی جزئی از عملکرد حافظه است. این گزاره به نظر کنایه‌ای خنده‌دار می‌رسد؛ با این حال واقعیت دارد. در هوش مصنوعی، اضافه شدن بدون توقف اطلاعات، باعث به وجود آمدن پدیده‌ای به اسم Over-fitting می‌شود. به عبارتی اطلاعات ذخیره‌شده در دستگاه آن‌قدر زیاد می‌شود که توانایی تصمیم‌گیری هوشمندانه را از آن می‌گیرد. پروفسور ریچاردز که روی هوش مصنوعی هم کار می‌کند، امیدوار است با الهام گرفتن از سازوکار مغز در امر فراموشی بتواند دستگاه‌هایی طراحی کند که قابلیت تعامل با دنیا واقعی داشته باشند.

به عبارتی ریچاردز در پی آن است که تصمیم‌گیری در این دستگاه‌ها به‌مانند انسان صورت پذیرد. شاید بتوان با درک ریزه‌کاری‌های مغز انسان‌ در زمینه‌ی حافظه، نوعی هوش مصنوعی طراحی کرد که بین اطلاعات غیر ضروری و حیاتی تمایز قائل شود و بتواند تصمیم‌های زیرکانه بر اساس آن‌ها بگیرد.

سخن آخر

فراموش کردن اطلاعات، گاهی آزاردهنده است و حتی در پاره‌ای از موارد می‌تواند نشانه‌ای از بیماری جدی تلقی شود؛ بااین‌حال نیاز نیست که با هر فراموشی نگران این موضوع شوید. بار بعدی که فراموش کردید کلید خانه را کجا گذاشتید، به این فکر نکنید که دچار بیماری زوال عقل شده‌اید؛ بلکه آن را به‌عنوان عملکردی صحیح و البته اساسی تلقی کنید و نفس راحت و عمیقی بکشید.

این ویژگی مغز ما می‌تواند به کمک متخصصان در زمینه‌ی هوش مصنوعی نیز بیاید. به بیان دیگر این تحقیقات، افق روشنی برای هوش مصنوعی و توانایی تمیز دادن اطلاعات حیاتی و غیر ضروری برای تصمیم‌گیری هوشمندانه هویدا کرده‌اند.