بیماری های خودایمنی در بدن انسان چگونه شروع می‌شوند

دانشمندان یک واکنش زنجیره‌ای را شناسایی کرده‌اند که توضیح می‌دهد بدن ما به چه شکلی می‌تواند در مقابل سلول‌های سالم مقاومت کند. یافته‌ی اخیر احتمالا نوع نگرش ما به بیماری‌های خودایمنی و شیوه‌ی درمان آن‌ها را تغییر خواهد داد. این مطالعه روی سلول‌های B (گروهی از گلبول‌های سفید خون که عضو لنفوسیت‌ها هستند) منحرف‌شده از حالت طبیعی انجام شده است. به‌طور معمول این سلول‌ها پادتن تولید می‌کنند و سلول‌های ایمنی را برای حمله به آنتی‌ژن‌های ناخواسته (یا اجسام خارجی) برنامه‌ریزی می‌کنند؛ اما پژوهشگران در سلول‌های B موش‌ها کلیدی را یافته‌اند که موجب بر هم خوردن این رفتار و موجب آغاز حمله‌های خودایمنی می‌شود. پاسخ ایمنی علیه پروتئین‌های خود بدن یا آنتی‌ژن‌ها دقیقا شبیه حالتی است که بدن در مقابل یک عامل بیماری‌زای خارجی پاسخ می‌دهد.

سلول‌های منحرف‌شده‌ی B توجیه پدیده‌ای زیستی هستند که با نام انتشار  اپی‌توپ از آن یاد می‌شود. در این پدیده، بدن ما شروع به شکار آنتی‌ژن‌های مختلفی می‌کند که به‌طور طبیعی نباید در لیست مولکول‌هایی باشد که سیستم ایمنی به آن‌ها حمله می‌کند ( اپی‌توپ بخشی از یک آنتی‌ژن‌ است که توسط سیستم ایمنی شناسایی می‌شود).

انتشار اپی‌توپ برای مدت طولانی در آزمایشگاه دیده شده است؛ اما دانشمندان در مورد اینکه این حالت به چه نحوی اتفاق می‌افتد و اینکه چرا بیماری‌های خودایمنی طی زمان تکامل می‌یابند تا به تعداد زیادی از بافت‌ها و ارگان‌های سالم حمله کنند، چیزی نمی‌دانستند. در این مورد روی یک موش با بیماری خودایمنی لوپوس بررسی انجام شد. لوپوس به‌عنوان یک نمونه‌ی اولیه یا کلاسیک از بیماری‌های خودایمنی قلمداد می‌شود و بسیاری از بیماری‌های دیگر هم مبتنی بر آن هستند. سورن دگان، یکی از پژوهشگران این گروه از بیمارستان کودکان بوستون و دانشگاه آرهوس در دانمارک، می‌گوید:

لوپوس به‌عنوان یک مقلد بزرگ به‌شمار می‌رود؛ زیرا می‌تواند چنان علایم بالینی مختلف و زیادی داشته باشد که شبیه دیگر بیماری‌های رایج به چشم می‌آید. این بیماری، چند ارگان را درگیر می‌کند و اهداف آنتی‌ژنیک و بافت‌های درگیر زیادی دارد.

با استفاده از تکنیک confetti آنتی‌بادی‌های مختلف به رنگ‌های متفاوت دیده می‌شوند.

گروه پژوهشی در تصویربرداری خود از تکنیک confetti استفاده کردند که در آن از پروتئین‌های فلورسنت به‌عنوان مارکر (حاجب) برای ردیابی سلول‌های B مختلف در بدن استفاده شد. زمانی که سلول‌های B یک جسم خارجی را شناسایی می‌کنند (یا هر چیز سالمی که به نظر می‌رسد جسم خارجی باشد)، در خوشه‌هایی تجمع می‌یابند که به آن‌ها مراکز ژرمینال گفته می‌شود. این مراکز علت تورم گره‌های لنفاوی هستند؛ زمانی که مثلا شما سرما می‌خورید. گروه‌های مختلف سلول‌های B به همدیگر حمله می‌کنند؛ بنابراین بدن می‌تواند تعیین کند که کدام پادتن برای مبارزه در برابر آن تهدید، مناسب‌ترین سلول است و این ماده در مطالعه‌ی اخیر توسط رنگ قابل تخشیص است: یعنی می‌توانیم ببینیم کدام رنگ از پروتئین بر دیگر رنگ‌ها پیروز شده است. مشکل زمانی پیش می‌آید که بدن یک پروتئین طبیعی را به‌عنوان تهدید در نظر بگیرد. زمانی که این اتفاق می‌افتد، در نتیجه‌ی فرآیند انتخاب سلول‌های B، مولکول‌هایی تولید می‌شود که خودپادتن نامیده می‌شوند و به‌صورت بسیار مؤثری قادر به ضربه زدن به بدن هستند.

سلول‌های B که در ابتدا خودپاتن‌های پیروز را تولید می‌کنند، در طول زمان و به‌تدریج سلول‌های B دیگر را نیز به کار می‌گیرند تا بتوانند مقدار بیشتری خودپادتن زیان‌بار تولید کنند؛ درست مثل زمانی که با انداختن یک سنگریزه در آب، امواج گسترش می‌یایند.

این موضوع تاکنون تنها در موش‌ها آزمایش شده است، اما پژوهشگران قصد دارند از مدل confetti برای بررسی اینکه چگونه تولید سلول‌های B از خودپادتن‌ها تنظیم و تسریع می‌شود، استفاده کنند. بلاک کردن مراکز ژرمینال راهی است برای شکستن این چرخه‌ی حاصل از بیماری‌های خودایمنی. این استراتژی می‌تواند به‌طور مؤثری حافظه‌ی کوتاه‌مدت سیستم ایمنی را متوقف کند؛ ولی اینکه چه نوع درمانی می‌تواند این کار را انجام دهد، هنوز معلوم نیست. میشل کارول، یکی دیگر از اعضای این تیم علمی، می‌گوید:

یافته‌ها شگفت‌انگیز بودند. یافته‌های اخیر نه‌تنها به ما نشان می‌دهند که سلول‌های B خودفعال با همدیگر برای ایجاد پادتن در داخل مراکز ژرمینال رقابت می‌کنند؛ بلکه پس از آن پاسخ ایمنی در جهت حمله به بافت‌های دیگر بدن گسترش می‌یابد و منجر به پخش اپی‌توپ‌ها در بدن با سرعت زیادی می‌شود.

جزئیات این پژوهش در ژورنال Cell منتشر شده است. در سال ۲۰۱۷ هم مطالعه‌ای مشابه در این زمینه منتشر شد.