تنفس یوگایی: درمان کننده بیماری ها و اختلالات روحی روانی

اگر در ۱۰ تا ۲۰ سال اخیر به یک شهر بزرگ و مهم سفر کرده باشید، با ورزش باب روز یعنی یوگا آشنایی دارید. این تمرین حرکتی و معنوی، راه خود را از پیشینه‌ی هزارساله‌ی هندی به باشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و حتی مراکز مذهبی در سرتاسر جهان باز کرده است. به‌نظر می‌رسد که روند کاری مراکز جدید یوگا به‌صورت هفتگی است و این تمرین‌ها معرفی‌کننده‌ی سبک‌های جدید و ادعاهای تازه‌ای در زمینه‌ی سلامتی هستند. یوگا تنها یک فعالیت تفریحی نیست بلکه عمدتا شیوه‌ای برای افزایش سطح و حفظ سلامتی محسوب می‌شود؛ نظرسنجی‌های ملی نشان می‌دهند حدود ۳۱ میلیون فرد بزرگسال در ایالات متحده (یعنی بیش از ۱۳ درصد از کل جمعیت این ایالات) تمرین‌های یوگا را برای حفظ سلامتی انجام می‌دهند.

یوگا طی آزمایش‌های بالینی نشان داده که با کش دادن ماهیچه‌ها و تثبیت وضعیت ایستادن در بهبود احساس درد موثر است؛ همچنین با برقراری تعادل در دستگاه عصبی خودگردان، فشار خون را پایین می‌آورد و با تنظیم استرس مزمن باعث کاهش التهاب در بدن می‌شود. مزایای یوگا تنها به کاهش استرس و افزایش آمادگی جسمانی محدود نمی‌شود و هر روزه فواید جدیدتری از آن شناخته می‌شود؛ چنان‌چه اخیرا به پتانسیل این ورزش برای غلبه بر رنج‌های ذهنی اشاره شده است.

توانایی یوگا برای کنترل پرسه‌زنی‌های ناخواسته‌ی ذهن زمانی بسیار مطرح شد که هیلاری کلینتون از یک تکنیک تنفسی کلاسیک یوگایی با عنوان تنفس متناوب از بینی نام برد؛ به‌گفته‌ی کلینتون، این تکنیک به او کمک کرد تا باخت خود در انتخابات را بپذیرد و رویای همیشگی‌اش برای انتخاب شدن به‌عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده‌ی آمریکا را کنار نگذارد. جدای از شایعات و داستان‌های رایج بین مردم، توانایی یوگا در درمان علائم ذهنی دارای حقایق علمی و مکانیزم‌های واضحی است:

اختلال استرسی پس از ضایعه‌ی روانی (PTSD)، یک مشکل عمده‌ی سلامت عمومی است و ۶ درصد از جمعیت جهان به آن دچار هستند. PTSD از تجربه‌ی شدید ضایعه‌ی روانی ناشی می‌شود و در میان صدمه‌دیدگان و بازماندگان جنگی یا بلایای طبیعی و قربانیان خشونت بیشتر دیده می‌شود. این سندروم با تجدید تجربی، اجتناب و هیجانی شدن تعریف می‌شود. PTSD به یک ساختار مغزی به‌نام آمیگدال مربوط می‌شود که وظیفه‌ی آن، اتصال حافظه‌ی تجارب معینی با احساسات است. در PTSD، آمیگدال بیش از حد فعال می‌شود و درنتیجه به‌طور مداوم به بروز نشانه‌های ذکرشده می‌پردازد.

یوگا، جنبه‌های مختلف ذهن‌آگاهی را در بر می‌گیرد. ذهن‌آگاهی، یک توجه بدون‌قضاوت و ملاحظه‌ی ویژه‌ی احساسات و خاطرات خوشایند و حتی ناخوشایند است. ذهن‌آگاهی ممکن است به‌جای اجتناب از توجه ویژه، باعث افزایش کنترل احساسات شود. آگاهی ذهنی از ماهیت گذرای تجربه‌ی لحظه‌ای فیزیکی، احساسی و عاطفی فرد در طول انجام تمرینات یوگا منجر به تغییر ارزیابی شخصی و در نتیجه کاهش علائم PTSD می‌شود.

یوگا درمانی در یک بیمارستان نظامی آمریکایی

آزمایشات بالینی نیز در راستای این ذهنیات و نظریه‌ها نشان دادند که یوگا می‌تواند علائم PTSD را کاهش دهد. بررسی‌هایی در آمریکای جنوبی و شمالی و استرالیا روی صدمه‌دیدگان جنگی و افراد دیگر دارای تجربه‌ی ضایعه‌ی روانی انجام شده است؛ این افراد به‌صورت تصادفی یا در گروه‌های کنترل برای انجام مداخلات یوگا به‌مدت چند هفته تا چند ماه انتخاب شدند. افراد در گروه‌‌های کنترل، به‌طور کلی تحت درمان قرار نگرفتند یا مشاوره‌ی بهداشتی خاصی دریافت نکردند. پژوهشگر این مقاله به همراه همکاران خود در یک فراپژوهش (پژوهشی با گردهم‌آوری پژوهش‌های متعدد) از بررسی‌ها در این زمینه‌ها نشان دادند که نشانه‌های بالینی بیماری در شرکت‌کنندگانی که تمرینات یوگا را انجام داده بودند، بیشتر کاهش پیدا کرد؛ این نتیجه در حالی حاصل شد که تمرینات طی شده‌ی مربوطه حتی در تمامی موارد با سبکی که به این شرکت‌کنندگان معرفی شده بود نیز مطابقت کامل نداشت.

سایر بررسی‌ها به تاثیر یوگا در شاخه‌ی اختلالات اضطرابی پرداخته‌اند. اضطراب یک پاسخ طبیعی به موقعیت یا رویدادهای خاص است. بشر بدون تجربه‌ی اضطراب نمی‌توانست جان سالم به‌در ببرد. ترس بیش از حد یا اضطراب می‌تواند نشان‌دهنده‌ی اختلال اضطرابی باشد. برای مثال، سطح بالای اضطراب در ارتباط با نگرانی از وضعیت سلامتی، ارتباطات، کار و مسائل مالی در اختلال اضطراب عمومی (GAD) منجر به بروز طیف گسترده‌ای از علائم جسمی و تغییرات رفتاری می‌شود. تنها در ایالات متحده، بیش از ۴ درصد جمعیت از اختلال GAD رنج می‌برند.

جای تعجبی ندارد که تنفس یوگایی اغلب به‌عنوان اصلی‌ترین بخش تمرین یوگا در درمان اختلالات روحی به‌شمار می‌رود؛ در حالی‌که این وضعیت برای تمرین حرکات و موقعیت‌های قرارگیری بدن در این ورزش مطرح نیست. پژوهش‌های تاثیرات یوگا تابه‌حال بر روی چند اختلال اضطرابی از جمله اختلال اضطراب عمومی یا فوبیا انجام شده است. این تیم پژوهشی به تجزیه‌و‌تحلیل این بررسی‌ها در یک فراپژوهش دیگر پرداخته است. نتایج مثبت هستند اما اکثر این بررسی‌ها قدیمی هستند و مقتضیات علوم مدرن را برآورده نمی‌کنند؛ بنابراین نیاز به تکرار دوباره‌ی بررسی‌ها وجود دارد. واضح است که یوگا علائم اضطراب را در افراد سالم کاهش می‌دهد؛ ممکن است این اضطراب ناشی از ترس‌های معمول در زندگی روزمره، اضطراب امتحان یا در عملکرد کاری هنرمندان مختلف باشد.

هنوز مشخص نیست که تنفس متناوب از بینی حقیقتا قادر به بهبود مشکل روحی است یا خیر. موضوعی که مشخص است این است که یوگا قادر است علائم مربوط به تروما و اضطراب را کاهش دهد و تمرینات تنفسی، بخشی از مکانیزم اصلی این روند است. بیماران مبتلا به اختلالات روانی نباید به‌تنهایی تمرینات یوگا را انجام دهند؛ نیاز است که این افراد تنها پس از مشاوره با روان‌پزشک یا روان‌درمانگر خود در این مورد اقدام کنند. تکنیک‌های ساده‌ی تنفس یوگایی، روشی سودمند برای کاهش اضطراب‌های جزئی روزانه است.