بیماری پوکی استخوان: علایم و شیوع تا درمان

پوکی استخوان (osteoporosis) ساختار و استحکام استخوان‌ها را تحت تاثیر قرار داده و احتمال شکستگی را به‌ویژه در ستون فقرات، استخوان لگن و مچ افزایش می‌دهد. این بیماری بیشتر در زنان پس از یائسگی رواج دارد؛ اما سیگار کشیدن و رژیم غذای ضعیف هم خطر ابتلا را افزایش می‌دهند. معمولا نشانه‌ی ظاهری آشکاری ندارد؛ اما ضعیف‌شدن ستون فقرات ممکن است منجر به خمیدگی شده و آن جا درد استخوانی هم احساس شود. از یک اسکن اشعه‌ی ایکس باعنوان DEXA، برای تشخیص این مشکل استفاده می‌شود. درمان این بیماری شامل داروهایی برای جلوگیری یا کاهش میزان از دست رفتن تراکم استخوان و تنظیمات غذایی شامل مصرف کلسیم، منیزیوم و ویتامین D بیشتر است.

در سراسر جهان، پوکی استخوان سالیانه موجب بیش از ۸/۹ میلیون شکستگی می‌شود. برآورد شده‌ است که در کل جهان چیزی حدود ۲۰۰ میلیون زن دچار پوکی استخوان هستند. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ در مقایسه با سال ۱۹۹۰، میزان شکستگی در استخوان لگن در اثر پوکی استخوان ۳۱۰ درصد در مردان و ۲۴۰ درصد در زنان افزایش پیدا کند. در ایران در سال ۲۰۱۰ تعداد ۵۰ هزار مورد شکستگی لگن گزارش شد و پیش‌بینی شده‌ است این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۶۲ هزار برسد. پوکی استخوان و استئوپنی از مشکلات رایج در میان ایرانیان دارای سن بیش از ۳۰ سال است. افزایش روند این بیماری در سال‌های اخیر نشان‌دهنده‌ی بروز یک مشکل سلامتی بحرانی در مردم ایران در آینده‌ای نزیک است. اگرچه به‌علت عدم هماهنگی بین نتایج مطالعات مختلف، برآورد میزان دقیق شیوع این بیماری در جمعیت ایران ممکن نیست. استئوپنی چیزی شبیه مرحله میانی استخوان‌های سالم و استخوان‌های دچار پوکی استخوان یا همان مرحله‌ی پیشگام پوکی استخوان است. در وضعیت استئوپنی استخوان‌ها از حالت طبیعی ضعیف‌تر هستند؛ ولی هنوز به حدی نرسیده‌اند که مثل حالت پوکی استخوان به راحتی دچار شکستگی شوند.

پوکی استخوان زمانی اتفاق می‌افتد که تراکم استخوان کاهش پیدا می‌کند و بدن به اندازه‌ای که قبلا استخوان تولید می‌کرد، دیگر استخوان تولید نکند. این مشکل می‌تواند هم مردان و هم زنان را تحت تاثیر قرار دهد؛ ولی احتمال بروز آن در زنان بعد از یائسگی به‌علت کاهش ناگهانی در هورمون استروژن، هورمونی که به‌طور طبیعی در برابر پوکی استخوان محافظت می‌کند، بیشتر است. با ضعیف‌تر شدن استخوان‌ها، احتمال شکستگی آن‌ها در نتیجه‌ی افتادن یا حتی یک ضربه‌ی کوچک بیشتر می‌شود.

پوکی استخوان، ضعیف شدن تدریجی استخوان‌ها است

پوکی استخوان به‌معنای استخوان‌ متخلخل است؛ استخوان‌ها ضعیف‌تر می‌شوند و خطر شکستگی به ویژه در استخوان لگن، ستون فقرات و مچ‌ها بیشتر می‌شود. بافت استخوانی به طور پیوسته در حال بازسازی است و استخوان‌های جدید، جایگزین استخوان‌های قدیمی و آسیب‌دیده می‌شوند. از این راه بدن ساختار و تراکم استخوان را حفظ می‌کند. تراکم استخوان در حدود ۲۵ تا ۳۰ سالگی در بیشترین حد خود است. بعد از حدود ۳۵ سالگی، استخوان‌ها شروع به ضعیف‌تر شدن می‌کنند. با افزایش سن، میزان تجزیه استخوان‌ها بیش از ساخت آن‌ها اتفاق می‌افتد و اگر این فرایند بیش از اندازه وجود داشته باشد، حاصل آن بروز پوکی استخوان است.

حرکت بافت استخوان به سمت پوکی استخوان، آهسته است. اغلب نشانه‌ی ظاهری وجود نداشته و یک فرد ممکن است اصلا متوجه نشود که دارای این مشکل است تا زمانی که پس از یک تصادف کوچک یا افتادن یا حتی یک عطسه یا سرفه دچار شکستگی شود. شکستگی در ستون فقرات می‌تواند منجر به تغییراتی در حالت استقرار و ایجاد انحنا در ستون فقرات شود.

تعدادی از عوامل خطرساز برای پوکی استخوان شناسایی شده‌اند. برخی از آن‌ها قابل اصلاح‌اند ولی از برخی از آن‌ها نمی‌توان اجتناب کرد.

سن: خطر پوکی استخوان بعد از ۳۵ سالگی افزایش می‌یابد، به ویژه پس از یائسگی

کاهش هورمون‌های جنسی: به نظر می‌رسد که کاهش سطوح هورمون استروژن، تکثیر استخوان را با مشکل رو‌به‌رو می‌کند. در طول زندگی، تعادل هورمونی موضوع مهمی در ارتباط با ساخت استخوان‌ها در سنین رشد و خفظ استحکام استخوان‌ها در هنگام بزرگسالی است. برای مثال دوره‌های عادت ماهیانه منظم برای دختران و زنان جوان برای رسیدن به پتانیسل ژنتیکی رسیدن به حداکثر توده‌ی استخوانی مورد نیاز است. زنان دارای دوره‌های نامنظم (به استثنای زمان بارداری یا شیردهی ) باید با پزشک مشورت کنند. هر چه اقدامات سریع‌تری انجام شود، تاثیر آن روی کاهش خطر پوکی استخوان بیشتر است.

قومیت: سفیدپوستان و آسیایی‌ها بیش از دیگر افراد، به پوکی استخوان حساس هستند.

ساختار استخوان: میزان خطر در استخوان‌های بلند و یا باریک بیشتر است.

سابقه‌ی شکستگی: فردی که قبلا یک شکستگی را تجربه کرده‌است، احتمال بیشتری دارد که به‌ویژه پس از ۵۰ سالگی دچار مشکل پوکی استخوان شود.

اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی

مصرف بیش از حد الکل

سطوح پایین مصرف کلسیم، منیزیوم و ویتامین D در نتیجه‌ی عوامل مربوط به رژیم غذایی، مشکلات جذب و یا استفاده از برخی داروها

عوامل ژنتیکی: داشتن عضوی از خانواده که دچار شکستگی و پوکی استخوان است به معنای احتمال بیشتر ابتلا به پوکی استخوان در فرد است. اگر والدین فرد بیش از دو و نیم سانتی‌متر از قد خود را از دست بدهد یا حالت خمیده پیدا کنند، این می‌تواند نشانه‌ای از وجود استعداد ژنتیکی پوکی استخوان در آن خانواده باشد. داشتن سابقه‌ی خانوادگی شکستگی استخوان در لگن یا ستون فقرات نیز عامل دیگری است. برخی از افراد دارای گرایش ژنتیکی بالایی برای ابتلا به پوکی استخوان هستند. احتمالا چندین ژن وجود دارند که احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهند. گرایش ژنتیکی برای ابتلا به پوکی استخوان از والدین به فرزندان انتقال پیدا می‌کند. بالاترین میزان تراکم استخوان توسط ژنتیک فرد تعیین می‌شود. اگر فرد دارای گرایش ژنتیکی بالایی برای ابتلا به پوکی استخوان باشد، این اوج تراکم استخوان در آن فرد ممکن است از حد میانگین پایین‌تر باشد. از طرف دیگر اگر فرد دارای والدینی با استخوان‌های محکم باشد، این عامل مهمی است که تعیین کننده‌ی شانس فرد برای داشتن استخوان‌های محکم است. البته اگر فردی دارای زمینه‌ی ژنتیکی پوکی استخوان باشد، امکان کاهش دادن خطر ابتلا یا کاهش شدت بیماری از طریق راهکارهایی وجود دارد.

داروها و مشکلات سلامتی: برخی داروها یا بیماری‌ها موجب تغییراتی در سطوح هورمونی شده و برخی نیز موجب کاهش توده‌ی استخوانی می‌شوند. مثال‌هایی از بیماری‌هایی که روی سطوح هورمونی اثر می‌گذارند، پرکاری تیروئید، پرکاری پاراتیروئید و بیماری کوشینگ هستند.

بیماری‌هایی که موجب افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان می‌شوند، عبارتند از: سرطان، بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) و بیماری مزمن کلیوی، برخی از بیماری‌های خودایمنی نظیر روماتیسم مفصلی و روماتیسم ستون فقرات و کورتیکواستروئیدها شامل پردنیزون و پردنیزولون

برخی از مهم‌ترین داروها و ترکیباتی که در پوکی استخوان نقش دارند، عبارتند از:

• هورمون تیروئید
• داروهای ضد انعقاد خون و رقیق‌کننده خون شامل هپارین و وارفارین
• مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) و دیگر ضد اسیدهایی که بر وضعیت معدنی بدن اثر می‌گذراند
• برخی از داروهای ضد افسردگی
• برخی از داروهای خانواده‌ی ویتامین A (رتینوئید)
• ادرارآورهای تیازیدی
• تیازولیدین‌دیون‌ها که برای درمان دیابت نوع دو استفاده می‌شوند زیرا موجب کاهش تشکیل استخوان می‌شوند.
• برخی عوامل سرکوب کننده سیستم ایمنی مانند سیکلوسپورین
• مهارکننده‌های آروماتاز و دیگر درمان‌هایی که موجب از بین رفتن هورمون‌های جنسی می‌شوند مانند آناستروزول یا آریمیدکس
• برخی عوامل شیمی درمانی از جمله فمارا که برای درمان سرطان سینه استفاده می‌شود و لوپرون که برای سرطان پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پوکی استخوان حاصل از مصرف گلوکوکورتیکوئیدها شایع‌ترین نوع پوکی استخوان در نتیجه‌ی مصرف دارو است

سیگار: بسیاری از مشکلات سلامتی ناشی از کشیدن سیگار به خوبی شناخته شده‌است. مرکز پیشگیری و کنترل بیماری گزارش کرده‌است که هزینه‌های مربوط به بیماری‌های مرتبط با سیگار در میان آمریکایی‌ها هر ساله به بیش از ۷۵ میلیارد دلار می‌رسد. سیگار کشیدن موجب بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و مری و بیماری‌های مزمن ریه می‌شود. علاوه بر این چندین مطالعه سیگار را به عنوان یک عامل خطر در زمینه‌ی شکستگی استخوان و پوکی استخوان معرفی کرده‌اند. نقش سیگار به عنوان یک عامل خطر در ابتلا به پوکی استخوان بیش از ۲۰ سال است که مطرح شده‌است. مطالعات اخیر هم ارتباط مستقیمی بین مصرف تنباکو و کاهش تراکم استخوان نشان داده‌اند. البته تجزیه‌و‌تحلیل تاثیر کشیدن سیگار روی سلامتی استخوان پیچیده‌ است. دشوار است که مشخص شود که آیا کاهش در تراکم استخوان ناشی از خود سیگار کشیدن است یا اینکه مربوط به عوامل خطر دیگری است که بین افراد سیگاری مشترک است.

برای مثال در بسیاری از موارد افراد سیگاری لاغرتر از بقیه هستند، گرایش به مصرف الکل در بین آن‌ها بیشتر است، دارای فعالیت فیزیکی کمتری هستند و معمولا رژیم‌های غذایی فقیرتری دارند. زنانی که سیگاری هستند، زودتر از زنانی که سیگار نمی‌کشند، یائسه می‌شوند. این عوامل بسیاری از سیگاری‌ها را در خطر ابتلای به پوکی استخوان قرار می‌دهد، جدای تنباکویی که مصرف می‌کنند. علاوه بر این، بیشتر مطالعات در مورد اثرات سیگار نشان می‌دهند که سیگار کشیدن خطر شکستگی استخوان را افزایش می‌دهد. البته تمام مطالعات تایید کننده‌ی این مطلب نیستند ولی شواهدی موجود است برای مثال:

تمام پزشکان در این زمینه به تاریخچه‌ی خانوادگی و عوامل خطرساز بیمار توجه خواهند کرد. اگر آن‌ها مشکوک به پوکی استخوان باشند، درخواست انجام یک اسکن را خواهند دارد تا تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) مشخص شود. در روش اسکن تراکم استخوان، از نوعی از تکنولوژی اشعه‌ی ایکس با نام DEXA (یا DXA)، استفاده می‌شود. در ترکیب با اطلاعات مربوط به عوامل خطرساز بیمار، DEXA می‌تواند احتمال وقوع شکستگی در اثر پوکی استخوان را نشان دهد. این تکنولوژی همچنین امکان نظارت بر روند درمان بیماران را مهیا می‌کند.

در اسکن تراکم استخوان، از تراکم استخوان یک فرد طبیعی و سالم به عنوان خط پایه در مقیاس T، استفاده می‌شود

دو نوع دستگاه وجود دارند که اسکن DEXA را انجام می‌دهند:

دستگاه اسکن مرکزی: دستگاه اسکنی در بیمارستان که تراکم مواد معدنی استخوان لگن و ستون فقرات بیمار را در حالیکه او روی میزی دراز کشیده‌است، اندازه‌گیری می‌کند.

یک اسکن DEXA در حدود بیست دقیقه زمان می‌برد و بدون درد است. این دستگاه اساسا یک تولید‌کننده‌ی اشعه‌ی ایکس است که مقدار کلسیم و دیگر مواد معدنی استخوانی را در یک قطعه از استخوان مشخص می‌کند. تراکم مواد معدنی استخوان بر این اساس که چقدر اشعه‌ی ایکس از آن استخوان می‌گذرد، تعیین می‌شود.

دستگاه اسکن جانبی: یک دستگاه متحرک که استخوان‌های مچ، پاشنه یا انگشت را مورد آزمایش قرار می‌دهد. این نوع از دستگاه اغلب در داروخانه‌ها موجود است ولی اندازه‌گیری دقیقی از تراکم استخوان ارائه نمی‌دهد، با این حال اگر نتیجه‌ی آزمایش با آن مثبت بود لازم است برای انجام آزمایش‌های بیشتر به پزشک مراجعه کرد.

نتایج این آزمایش به صورت یک امتیاز T و یک امتیاز Z بیان می‌شود. در امتیاز T، توده‌ی استخوانی بیمار با حداکثر توده‌ی استخوان موجود در یک فرد جوان مقایسه می‌شود:

• امتیازهای ۱- به بالا طبیعی هستند.
• امتیاز ۱- تا ۲/۵- نشان دهنده‌ی کاهش خفیف در تراکم استخوان هستند.
• امتیاز پایین‌تر از ۲/۵-، نشان دهنده‌ی پوکی استخوان هستند.

در امتیاز Z، توده‌ی استخوانی بیمار با توده استخوانی افراد دیگر با همان ساختار و سن مورد مقایسه قرار می‌گیرد. یک امتیاز Z برابر ۲/۵- یا کمتر می‌تواند نشان‌دهنده‌ی خطری در ارتباط با پوکی استخوان باشد.

یک آزمایش ارزیابی مهره‌ای جانبی (LVA) ممکن است برای بیماران سالخوره‌ای که دچار کوتاهی قد (مثلا در اثر شکستگی مهره) شده‌اند یا کسانی که دارای درد کمری هستند که مربوط به دیگر بیماری‌ها نیست، توصیه شود. اسکن اولتراسوند استخوان پاشنه، راه دیگری برای ارزیابی پوکی استخوان است. این روش نسبت به DEXA عمومیت کمتری دارد و اعداد آن قابل قیاس با امتیازهای T نیستند.

• کاهش یا پیشگیری از پیشرفت پوکی استخوان
• حفظ تراکم مناسب مواد معدنی و توده استخوان
• درمان پوکی استخوان
• پیشگیری از شکستگی
• کاهش درد
• حداکثر کردن توانایی فراد برای ادامه دادن زندگی روزمره

• بیسفوسفونات‌ها: داروهایی هستند که روند کاهش تراکم استخوان را کم می‌کنند و خطر شکستگی را کاهش می‌دهند.
• آگونیست‌های استروژن (SERMS)، مثل اویستا: این‌ها می‌توانند خطر شکستگی ستون فقرات را در زنان پس از یائسگی کاهش دهند.
• کالسی‌تونین: این دارو به جلوگیری از شکستگی ستون فقرات در زنان یائسه کمک می‌کند و می‌تواند در صورت شکستگی درد را کنترل کند.
• هورمون پاراتیروئید (مانند فورتئو): برای افرادی که دارای خطر بالای شکستگی هستند، تجویز می‌شود. این دارو موجب تحریک تشکیل استخوان می‌شود.
• مهارکننده‌های لیگاند RANKL (مانند دنوزوماب): این دارو یک داروی ایمنی است و درمان جدیدی برای پوکی استخوان محسوب می‌شود.
• دیگر انواع استروژن و هورمون تراپی هم می‌توانند کمک‌کننده باشند.

برخی تغییرات در شیوه‌ی زندگی می‌تواند موجب کاهش خطر ابتلای به پوکی استخوان شود.

مصرف کلسیم و ویتامین D: کلسیم برای سلامت استخوان‌ها ضروری است و مصرف مقدار کافی از کلسیم بسیار مهم است. افراد بالغ ۱۹ سال به بالا باید در هر روز هزار میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند. زنان دارای سن بیش از ۵۱ و تمام افراد بزرگسال ۷۱ سال به بالا باید دارای مصرف ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز کلسیم باشند.

برخی از منابع غذایی دارای کلسیم عبارتند از:

• محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست
• سبزیجاتی مانند کلم بروکلی
• ماهی‌های دارای استخوان‌های نرم نظیر قزل‌آلا و ماهی تن

اگر مصرف کلسیم یک فرد از طریق رژیم غذایی کافی نباشد، می تواند از مکمل‌ها استفاده کند.

ویتامین D هم در سلامت استخوان ها دارای نقش است، زیرا به بدن کمک می‌کند که کلسیم را جذب کند. منابع رژیمی شامل ماهی‌های آب شور، جگر و غذاهای غنی شده با این ویتامین هستند. با این حال بیشتر ویتامین D از غذا نمی‌آید بلکه از قرار گرفتن در معرض نور خورشید در بدن ساخته می‌شود، بنابراین توصیه می‌شود که فرد در حد اعتدال زیر نور آفتاب قرار گیرد. مصرف روزانه‌ی ۸۰۰-۶۰۰ واحد ویتامین D برای افزایش توده‌ی استخوانی برای درمان نیاز است. پیشگیری از پوکی استخوان با سطوح پایین‌تر ۴۰۰-۲۰۰ واحد در روز ممکن است. بسیاری از مولتی‌ویتامین‌ها یا مکمل‌های کلسیم نیز دارای ویتامین D هستند.

متوسط مصرف کلسیم در آسیا (میلی‌گرم در روز)

تداخلات تغذیه‌ای یا دارویی:

برخی از مکمل‌های کلسیم از معده بهتر جذب می‌شوند در حالیکه میزان جذب برخی از آن‌ها کم‌تر است. برخی از غذاها مانند اسفناج، ریواس و غلات کامل، ممکن است با کلسیم پیوند برقرار کرده و موجب کاهش جذب کلسیم شوند. کلسیم ممکن است که با برخی از ترکیبات دارویی خوراکی نیز پیوند برقرار کرده و مانع از جذب آن‌ها در معده شود. برای پرهیز از این مشکل باید یک تا دو ساعت قبل و یا دو تا چهار ساعت پس از مصرف داروهایی نظیر سوکرالفیت، تتراسایکلین، سیپروفلوکساسین و موکسی فلوکساسین، از مصرف مکمل کلسیم خودداری کرد. ادرارآورهای تیازیدی همچون هیدروکلروتیازید نیز ممکن است موجب افزایش سطح کلسیم و مسمومیت شوند.

عوارض جانبی مصرف کلسیم و ویتامین D

کلسیم ممکن است موجب یبوست، حالت تهوع یا استفراغ شود. افرادی که دارای سنگ کلیه هستند باید سطح کلسیم را در ادرار خود بررسی کنند تا اگر افزایش مصرف کلسیم منجر به تشکیل سنگ کلیه شود، مشخص شود. از مقادیر توصیه شده‌ی ویتامین D هم نباید فراتر رفت. مصرف مقادیر بالای ویتامین D برای مدت طولانی منجر به مسمومیت و ایجاد علایمی نظیر ضعف، سردرد، خواب‌آلودگی، درد ماهیچه، درد استخوان و افزایش سطح آنزیم‌های کبدی می‌شود. افرادی که دارای هر کدام از مشکلات زیر باشند نباید از مکمل‌های کلسیم یا ویتامین D استفاده کنند:

• آلرژی به ترکیبات مکمل‌ها
• مسمومیت ویتامین D
• غلظت افزایش یافته‌ی کلسیم در خون

استروژن به صورت قرص‌ها یا کپسول‌های خوراکی یا به صورت برچسب‌های پوستی در دسترس است. استروژن بخشی از درمان جایگزینی با هورمون (HRT) پس از یائسگی به شمار می‌رود. پس از عمل برداشت تخمدان، از استروژن به تنهایی استفاده می‌شود. برای زنان دارای رحم، پروژسترون نیز به استروژن اضافه می‌شود تا احتمال ابتلای به سرطان دیواره‌ی رحم کاهش پیدا کند. زنان مبتلا به سرطان سینه یا دارای سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به بیماری سرطان سینه، نباید از استروژن استفاده کنند. گزینه‌های موثر دیگری نیز در راستای پیشگیری و درمان پوکی استخوان وجود دارد و برای پیشگیری از خطرات مرتبط با استفاده از هورمون‌ها در حال توسعه هستند. دوره‌ی درمانی HRT که زنان پس از یائسگی باید در آن قرار گیرند به علت افزایش خطر ابتلا به سرطان، سکته و حمله قلبی جای سوال دارد.

نحوه‌ی عمل استروژن به چه صورتی است؟ این ماده سرعت از دست رفتن استخوان را کم می‌کند و وقتی پس از یائسگی مورد مصرف قرار گیرد، از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.

افرادی که دارای شرایط زیر هستند، نباید از استروژن استفاده کنند:

حساسیت به استروژن، سرطان‌های مرتبط با استروژن مثلا سرطان سینه، هنگام بارداری، اختلالات انعقاد خون، خون‌ریزی غیر معمول واژینال که توسط پزشک بررسی نشده‌باشد

دستورالعمل‌های کلی در استفاده از استروژن

مقدار استروژن مورد استفاده با یا بدون پروژسترون باید حداقل اندازه‌ی موثر مطابق با اهداف درمانی در مدت زمان درمان باشد. قرص‌های خوراکی معمولا به صورت روزانه مصرف می‌شوند؛ برای آن‌هایی که نیاز به پروژسترون هم دارند ممکن است به صورت یک ترکیب یا در زمان‌های مختلف در ماه تجویز شود. برچسب‌های پوستی روی شکم، لگن یا باسن استفاده می‌شوند. برنامه‌ی زمانی عوض کردن برچسب‌ها بستگی به نوع برچسبی دارد که استفاده می‌شود. برخی باید هفتگی عوض شوند (مانند کلیمارا) و برخی به صورت دو بار در هفته عوض می‌شوند (مانند ویول).

اثرات جانبی استروژن‌درمانی

استروژن ممکن است که میزان تاثیر عوامل ضدانعقادی نظیر وارفارین را کاهش دهد. پژوهش انجام‌شده توسط موسسه‌ی WHI، افزایش خطر حمله قلبی، سکته، سرطان سینه، آمبولی ریه (لخته‌های خون در ریه‌ها) و ترومبوز سیاهرگی عمقی (لخته خون در پاها) را در زنان یائسه ۷۹-۵۰ سالی که طی پنج سال تحت درمان با ترکیبات استروژن و پروژسترون قرار گرفته بودند، گزارش کرده‌است. استروژن ممکن است موجب حساسیت سینه، افزایش وزن، حبس مایعات، بیماری‌های کسیه صفرا و خون‌ریزی‌های واژینالی همراه با افزایش خطر سرطان‌های سینه و دیواره‌ی رحم شود. استروژن همچنین خطر ایجاد لخته‌های خونی را افزایش می‌دهد و ممکن است سبب مشکلات مرتبط با لخته خون نظیر سکته، حمله قلبی یا ترومبوفلبیت (التهاب سیاهرگ) شود. در صورت مشاهده‌ی هر کدام از عوارض جانبی زیر باید به پزشک مراجعه کرد:

خارش، کهیر، تورم در صورت یا دست‌ها، مشکلات تنفسی یا دیگر واکنش‌های آلرژیک، توده‌های سینه‌ای، احساس فشار در قسمت بالا و سمت راست معده، استفراغ، تب یا درد، تغییر در دید، سردرد شدید، سرفه خونی، درد در ناحیه سینه یا پایین پا

• عدم مصرف سیگار
• محدود کردن مصرف الکل
• انجام منظم ورزش‌هایی نظیر پیاده‌روی زیرا این ورزش‌ها موجب سلامت استخوان و قوی شدن ماهیچه‌ها می‌شود.
• انجام تمریناتی در جهت انعطاف‌پذیری و تعادل نظیر یوگا زیرا این فعالیت‌ها خطر افتادن و شکستگی را کاهش می‌دهند.
• برای افرادی که دچار پوکی استخوان هستند، تغذیه، ورزش و ممانعت از افتادن نقش مهمی در کاهش خطرات مرتبط با پوکی استخوان دارد.

در آینده درمان‌ها ممکن است شامل درمان‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی باشد. در سال ۲۰۱۶ پژوهشگران دریافتند که تزریق نوع خاصی از سلول‌های بنیادی به موش موجب معکوس‌شدن فرایند پوکی استخوان و از دست رفتن استخوان در موش‌ها می‌شد، به شیوه‌ای که گمان می‌رود در مورد انسان‌ها هم مفید باشد. یافته‌های منتشر شده در سال ۲۰۱۵ نشان می‌دهند که هورمون رشد به همراه مکمل‌های کلسیم و ویتامین D می‌تواند خطر شکستگی را در بلندمدت کاهش دهد. همچنین در سال ۲۰۱۵، پژوهشگران انگلیسی شواهدی پیدا کردند که رژیم غذایی دارای پروتئین سویا و ایزوفلاون‌ها ممکن است بتواند از زنان یائسه در برابر از دست رفتن استخوان و پوکی استخوان محافظت کند. دانشمندان معتقدند که تا ۷۵ درصد از تراکم معدنی استخوان یک فرد توسط عوامل ژنتیکی تعیین می‌شود. پژوهشگران در حال بررسی این موضوع هستند که چه ژن‌هایی مسئول تشکیل و از دست رفتن استخوان‌ها هستند، با این امید که شاید بتوانند راه‌های جدیدی برای پیشگیری از پوکی استخوان در آینده پیدا کنند.

با ضعیف‌تر شدن استخوان‌ها، شکستگی‌ها بیشتر شده و با افزایش سن، بهبودی به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت. این امر می‌تواند موجب درد مداوم و ایجاد خمیدگی در اثر فروپاشی ستون فقرات شود. بهبود یافتن یک لگن شکسته دشوار بوده و فرد دچار شکستگی ممکن است دیگر نتواند به طور مستقل زندگی کند بنابراین این مهم است که از افتادن افراد مبتلا به پوکی استخوان پیشگیری شود.