فشار خون بالا: علائم، پیشگیری و درمان آن

وقتی قلب می‌تپد، خون را به سرتاسر بدن پمپاژ می‌کند تا انرژی و اکسیژن بافت‌های بدن تأمین شود. با حرکت خون، فشاری بر دیواره‌ی رگ‌های خونی وارد می‌شود. شدت این فشار همان فشار خون است.

فشار خون در تمام زمان‌ها یکسان نیست. زمانی‌ که فرد در حال ورزش است یا هیجان زده می‌شود، فشار خون بالا می‌رود. وقتی فرد درحال استراحت باشد، میزان فشار خون او پایین‌تر است. فشار خون همچنین می‌تواند درنتیجه‌ی افزایش سن، مصرف داروهای خاص و تغییر در وضعیت زندگی تغییر کند.

زمانی فشار خون بالا است که نیرویی که خون به دیواره سرخرگ ها وارد می‌کند، به‌طور پیوسته خیلی بالا باشد. این وضعیت به مرور زمان به سرخرگ‌ها آسیب وارد می‌کند و می‌تواند به عوارض جدی ازقبیل حمله قلبی و سکته مغزی منجر شود.

فشار خون بالا علامتی ندارد و در صورت عدم درمان می‌تواند خطرناک باشد. فشار خون بالا فرد را درمعرض خطر سکته، حمله قلبی و مشکلات دیگر قرار می‌دهد. تقریباً نیمی از بزرگسالان دچار فشار خون بالا از این موضوع که دچار پرفشاری خون هستند، خبر ندارند. تغییرات رژیمی، ورزش و داروها می‌توانند به مدیریت فشار خون کمک کنند.

فشار خون بالا به قاتل خاموش معروف است، زیرا معمولاً علامتی ندارد. بنابراین، شاید متوجه نشوید مشکلی وجود دارد، اما بدن شما متحمل آسیب‌های ناشی از آن شود. فشار خون برحسب میلی‌متر جیوه (mmHg) اندازه‌گیری می‌شود.

فشار خون سنجه‌ای از فشار یا نیرویی محسوب می‌شود که خون به دیواره‌ی عروق خونی وارد می‌کند و شامل دو عدد است:

• عدد بزرگ‌تر فشار خون سیستولیک است که فشار روی دیواره سرخرگ‌ را هنگامی که قلب منقبض شده یا می‌تپد، اندازه‌گیری می‌کند.
• عدد کوچک‌تر فشار خون دیاستولیک است که فشار وارده روی دیواره سرخرگ‌ را در فاصله بین ضربان‌های قلب یعنی زمانی که قلب در حال استراحت است، اندازه‌گیری می‌کند. عدد کوچک‌تر فشار خون دیاستولیک است که فشار وارده روی دیواره سرخرگ‌ را در فاصله بین ضربان‌های قلب یعنی زمانی که قلب در حال استراحت است، اندازه‌گیری می‌کند.

چک کردن فشار خون تنها راه برای پی بردن به این موضوع است که آیا فشار خونتان بالا است یا خیر. شاید فشار خونتان بالا باشد، اما احساس سلامتی کنید. بنابراین، اندازه‌گیری فشار خون طی مراجعه به مراکز درمانی مهم است. اگر فشار خون شما بالاتر از محدوده طبیعی باشد، پزشک تغییرات سبک زندگی یا داروها و یا ترکیبی از هر دو را توصیه خواهد کرد.

تعریف فشار خون در مناطق مختلف جهان تاحدودی متفاوت است. به‌نوشته‌ی وب‌سایت کلینیک کلیولند، در ایالات متحده فشار خون بالا به این صورت تعریف می‌شود:

• عدد بزرگ‌تر (فشار خون سیستولیک) حداقل ۱۳۰ میلی‌متر جیوه، هر دو با هم/ یا یکی از آن‌ها.
• عدد کوچک‌تر (فشار خون دیاستولیک) حداقل ۸۰ میلی‌متر جیوه

در اروپا، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی فشار خون را به شرح زیر تعریف می‌کنند:

• عدد بزرگ‌تر حداقل ۱۴۰ میلی‌متر جیوه، هر دو با هم/ یا یکی از آن‌ها.
• عدد کوچک‌تر حداقل ۹۰ میلی‌متر جیوه

طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی، در سراسر جهان بیش از ۱٫۲ میلیارد نفر در سنین ۳۰ تا ۷۹ سال فشار خون بالا دارند. از هر سه نفر از این افراد، تقریباً دو نفر در کشورهای با درآمد کم یا متوسط زندگی می‌کنند.

معمولاً فشار خون بالا علامت یا نشانه‌ای ندارد. ممکن است سال‌ها فشار خون بالا داشته باشید و از آن بی‌اطلاع باشید. سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند ۴۶ درصد از بزرگسالان دارای فشار خون بالا نمی‌دانند به این وضعیت دچار هستند.

وقتی فشار خون شما ۱۲۰/۱۸۰ میلی‌متر جیوه یا بالاتر باشد، ممکن است علائمی نظیر سردرد، تپش قلب یا خونریزی از بینی را تجربه کنید. فشار خون تا این حد بالا «بحران پرفشاری خون» نامیده می‌شود و به مراقبت پزشکی فوری نیاز دارد.

پزشک یکی از دو نوع فشار خون بالا را در بیمار تشخیص می‌دهد:

فشار خون اولیه: علل این نوع شایع‌تر فشار خون بالا شامل افزایش سن و عوامل سبک زندگی مانند ورزش نکردن است.

فشار خون ثانویه: علت این نوع فشار خون بالا مشکلات پزشکی مختلف یا داروهایی است که مصرف می‌کنید.

فشار خون  اولیه و ثانویه می‌توانند به‌طور همزمان وجود داشته باشند. برای مثال، علت ثانویه جدیدی می‌تواند فشار خون بالایی را که بیمار از قبل دچار آن بوده است، بیشتر کند.

همچنین پرفشاری خون ممکن است در شرایط خاصی ظاهر شده یا از بین برود که در این صورت، انواع مختلفی دارد:

فشار خون روپوش سفید: در این حالت فشار خون شما در منزل طبیعی است اما در محیط مراقبت‌های بهداشتی بالا می‌رود.

فشار خون مخفی: فشار خون شما در محیط مراقبت‌های بهداشتی طبیعی اما در منزل بالا است.

فشار خون بالا به صورت پایدار: فشار خون شما هم در مراکز بهداشتی و درمانی و هم در خانه بالا است.

فشار خون بالا در شب: فشار خون شما هنگام خواب بالا می‌رود.

فشار خون اولیه علت مشخص و واحدی ندارد و معمولاً عوامل زیادی دست به دست هم می‌دهند و موجب بروز آن می‌شوند. علت‌های شایع فشار خون اولیه عبارت‌اند از:

• الگوهای غذایی ناسالم (ازجمله رژیم غذایی سرشار از نمک)
• عدم تحرک
• مصرف زیاد نوشیدنی‌های حاوی الکل

فشار خون ثانویه حداقل یک علت مشخص دارد که پزشک می‌تواند آن را شناسایی کند. علل شایع فشار خون ثانویه عبارت‌اند از:

• برخی داروها، ازجمله سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و قرص‌های ضدبارداری
• بیماری کلیوی
• آپنه انسدادی خواب
• آلدسترونيسم اوليه  (سندرم کان)
• مصرف تفریحی مواد مخدر (از جمله آمفتامین‌ها و کوکائین)
• بیماری‌های عروق کلیوی که بر جریان خون در عروق خونی کلیه تأثیر می‌گذارند
• مصرف تنباکو (ازقبیل سیگار معمولی و الکترونیکی و استفاده از تنباکو بدون دود)

پژوهشگران بر این باورند که ژن‌ها در فشار خون بالا نقش دارند. اگر سابقه خانوادگی ابتلا به پرفشاری خون داشته باشید، خطر دچار شدن شما به این وضعیت بیشتر است.

• سابقه خانوادگی ابتلا به فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی یا دیابت
• سن بالای ۵۵ سال
• ابتلا به برخی از بیماری‌ها ازجمله بیماری مزمن کلیه، سندرم متابولیک، آپنه انسدادی خواب یا بیماری تیروئید
• داشتن اضافه‌وزن یا چاقی
• بی‌تحرکی
• خوردن غذاهای پرنمک
• استعمال دخانیات
• مصرف بیش از حد الکل

فشار خون درمان‌نشده ممکن است به مشکلات سلامتی جدی ازجمله موارد زیر منجر شود:

• بیماری عروق کرونر 
• سکته
• حمله قلبی
• بیماری شریان محیطی 
• بیماری کلیوی و نارسایی کلیه
• عوارض دوران بارداری
• آسیب چشم
• دمانس عروقی (زوال عقل عروقی)

ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی فشار خون بالا ازطریق اندازه‌گیری فشار خون با فشارسنج بازویی تشخیص می‌دهد. آن‌ها معمولاً فشار خون را در معاینه‌های سالانه و مراجعات دیگر اندازه‌گیری می‌کنند. اگر در دو یا چند بار مراجعه فشار خون شما بالا باشد، ممکن است پزشک بگوید فشار خون بالا دارید. پزشک درباره سابقه پزشکی و سبک زندگی شما برای شناسایی علل احتمالی فشار خون بالای شما سؤال خواهد کرد.

در سال ۲۰۱۷، کالج قلب و انجمن قلب آمریکا دستورالعمل‌های جدیدی را در رابطه با فشار خون منتشر کردند. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی در این کشور از موارد زیر در هنگام تشخیص و درمان فشار خون بالا استفاده می‌کنند.

دستورالعمل‌های مذکور فشار خون را به چهار دسته تقسیم می‌کنند که در نمودار زیر فهرست شده‌اند.  اگر در وضعیت پرفشاری مرحله اول یا دوم قرار گیرید، فشار خون بالا دارید.

درمان فشار خون بالا شامل تغییرات سبک زندگی و داروها می‌شود. پزشکان براساس میزان فشار خون، علت بالا بودن فشار خون و مشکلات سلامتی فرد، درمان مناسب او را تجویز می‌کنند.

در برخی موارد، کاهش فشار خون بدون استفاده از دارو امکان‌پذیر است. برای مثال، در صورتی که دچار پرفشاری خون مرحله یک باشید، پزشک ممکن است توصیه کند با تغییر سبک زندگی شروع کنید.

چندین راه اثبات‌شده برای کاهش فشار خون به‌صورت طبیعی عبارت‌اند از:

• وزن سالم خود را حفظ کنید: پزشک می‌تواند محدوده وزن سالم برای شما را مشخص کند.
• از رژیم غذایی سالم پیروی کنید: رژیم غذایی مانند دش که سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات چرب است از رژیم‌های غذایی برای کاهش فشار خون است.
• مصرف نمک را کاهش دهید: در حالت ایدئال مصرف نمک را به حداکثر ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز محدود کنید. اگر در آغاز انجام چنین کاری برایتان سخت است، به تدریج از مصرف نمک کم کنید.
• پتاسیم کافی دریافت کنید. سعی کنید ۳۵۰۰ تا ۵۰۰۰ میلی‌گرم پتاسیم در روز مصرف کنید. به جای تکیه بر مکمل‌ها غذاهای سرشار از پتاسیم مانند موز، آووکادو و سیب‌زمینی (با پوست) مصرف کنید.
• ورزش کنید. برای شروع رژیم ورزش از پزشک خود مشورت بخواهید. به‌طور کلی ورزش را به‌تدریج شروع کنید و به ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی در هفته برسانید. تمرینات مقاومتی مانند بلند کردن وزنه‌های سبک نیز مفید است.
• الکل مصرف نکنید. مصرف زیاد الکل با فشار خون بالا ارتباط دارد.

هنگام شروع درمان فشار خون بالا، عمدتاً چهار دسته از داروهای فشار خون تجویز می‌شوند:

مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین: این داروها تولید هورمون آنژیوتانسین دو را که بدن به‌طور طبیعی از آن برای مدیریت فشار خون استفاده می‌کند، مهار می‌کنند. وقتی این دارو آنژیوتانسین دو را مهار می‌کند، عروق خونی شما باریک نمی‌شوند.

داروهای مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین دو: این داروها دو مانع از اتصال این هورمون به گیرنده‌های درون عروق خونی می‌شود. داروهای مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین دو نیز مانند گروه قبلی عمل می‌کنند و موجب گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شوند.

مسدودکننده های کانال کلسیم: این داروها از ورود کلسیم به سلول‌های عضلانی قلب و عروق خونی جلوگیری می‌کنند و به این عروق اجازه‌ی استراحت می‌دهند.

دیورتیک‌ها (داروهای ادرارآور): دیورتیک‌ها سدیم اضافی را از بدن خارج می‌کنند و مقدار مایع درون خون را کاهش می‌دهند. اغلب این داروها همراه با سایر داروهای ضدفشار خون و گاهی اوقات در قالب قرص ترکیبی مصرف می‌شوند.

پزشک ممکن است برای مدیریت بهتر فشار خون بالای بیمار داروهای دیگری را با این داروها ترکیب کند. در مورد عوارض جانبی احتمالی داروهای تجویزشده با پزشک خود مشورت کنید. چنانچه دچار عوارض جانبی نگران کننده‌ای شدید، به پزشک مراجعه کنید. او ممکن است مقدار داروی شما را تغییر دهد یا به شما بگوید داروی دیگری را امتحان کنید. بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع نکنید.

برای پیشگیری از دچار شدن به فشار خون بالا موارد زیر را درنظر بگیرید:

• رژیم غذایی سالم را دنبال کنید که سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل است.
• مصرف نمک را محدود کنید.
• تحرک داشته باشید.
• از استعمال دخانیات پرهیز کنید.
• از مصرف الکل پرهیز کنید.
• استرس خود را مدیریت کنید.
• به حد کافی بخوابید.
• وزن خود را در محدوده‌ی سالم حفظ کنید.

فشار خون بالا که به «قاتل خاموش» معروف است، از عوامل اصلی مرگ‌و‌میر در جوامع مختلف است. این بیماری بدون علائم ظاهری مشخص، می‌تواند به آسیب‌های جدی در سیستم عروقی و قلبی منجر شود.

تنها راه برای فهمیدن اینکه آیا فرد فشار خون بالا دارد، اندازه‌گیری منظم فشار خون است. فشار خون بالا معمولاً بدون علامت است و بسیاری از افراد مبتلا از وضعیت خود اطلاع ندارند.

عواملی مانند سابقه خانوادگی، سن بالای ۵۵ سال، بیماری‌های مزمن، چاقی، عدم تحرک، رژیم غذایی ناسالم، مصرف دخانیات و الکل می‌توانند خطر ابتلا به فشار خون بالا را افزایش دهند.

درمان پرفشاری خون شامل تغییرات سبک زندگی (مانند رژیم غذایی سالم و ورزش) و در صورت نیاز استفاده از داروهای کاهنده‌ی فشار خون است. برای پیشگیری از فشار خون بالا، پیروی از رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف نمک، افزایش فعالیت بدنی، عدم استعمال دخانیات و مدیریت استرس توصیه می‌شود.