بیماری فلج اطفال با شکلی جدید بازگشته‌ است

مرکز کنترل بیماری‌ها (CDC)، مشاهده‌ی ۶۲ مورد از نوعی بیماری شبیه فلج اطفال یا اختلال عصبی ای.اف.ام (AFM) را در سراسر کشور آمریکا تایید کرده‌ است. سه بیمار در بیمارستان کودکان در مرکز پزشکی دانشگاه پیتسبورگ (که در آن یوناس سالک برای اولین بار واکسن فلج‌اطفال را توسعه داد)، تحت درمان قرار گرفته‌اند‌.

ای.اف.ام یک بیماری عفونی است که عامل بروز آن در بیشتر موارد هنوز ناشناخته است. عده‌ای این بیماری را گونه‌ای توسعه‌یافته از عفونت‌های ویروسی نظیر ویروس فلج‌اطفال یا ویروس نیل غربی طبقه‌‌بندی می‌‌کنند که پیش‌‌تر از طریق واکسیناسیون قابل‌ پیشگیری بودند. ۹۰ درصد از موارد ای.اف.ام در کودکان دیده شده و میانگین سن بیماران مبتلا به این بیماری، حدود چهار سال گزارش شده است. این بیماری با ضعف در بازوها و پاها و نیز از دست دادن تونوس ماهیچه‌ای شروع می‌شود و می‌تواند منجر به فلج شدن کامل و حتی مرگ شود.

خوشبختانه تاکنون هیچ‌‌گونه تلفاتی برای این بیماری گزارش نشده است. با این حال، مرکز کنترل بیماری‌ها برآورد می‌‌کند که احتمالا ۶۵ مورد دیگر از این بیماری در سراسر کشور وجود دارد؛ که در این صورت، خود رکوردی بی‌‌سابقه برای این بیماری در سال جاری ثبت خواهد شد.

بیماری ای.اف.ام ماده‌‌ی خاکستری درون ستون فقرات را آلوده می‌کند؛ ماده‌‌ای که متشکل از نورون‌های حرکتی و حسی است و مسئولیت کنترل حرکت و واکنش را به عهده دارد. از علایم دیگر این بیماری می‌‌توان به افتادگی صورت، مشکل در بلع و لکنت زبان اشاره کرد.

اگرچه هنوز دلیلی برای نگرانی از شیوع یک بیماری همه‌گیر وجود ندارد، اما رفتار بیماری ای.اف.ام شباهت عجیبی به اپیدمی فلج‌اطفال در اوایل قرن بیستم دارد.

اولین اپیدمی فلج‌ اطفال در ایالات‌متحده در سال ۱۸۹۴ و در ایالت ورمونت از این کشور روی داد و ویروس آن از طریق محیط پارک‌های عمومی و استخرها، به‌‌سرعت منتشر شد. در اوایل دهه ۱۹۰۰، هزاران نفر بیمار شدند و در دستگاه‌‌های مخوفی به‌‌ نام «شش آهنین» تحت قرنطینه قرار گرفتند؛ این دستگاه نوعی تابوت فلزی رایج در آن زمان بود که وقتی ماهیچه‌های بیمار، توانایی خود را از دست می‌دادند، به حرکت هوا به داخل و خارج از ریه‌ها کمک کرد.

مانند ای.اف.ام، فلج‌ اطفال نیز در اکثر موارد کودکان را هدف قرار می‌دهد (گروهی که ایمنی کمتری دارند و همان‌‌طور که تمامی والدین می‌‌دانند، اصرار عجیبی دارند دست‌های کثیف خود را وارد دهان کنند). فلج‌ اطفال در تابستان که کودکان در فضای بیرون منزل به‌‌سر می‌‌برند، شیوع یافت؛ مشابه رفتاری که بیماری ای.اف.ام نیز طی سال‌‌های گذشته از خود نشان داده است.

باز هم مانند بیماری ای.اف.ام، فلج‌اطفال نیز برای مدتی طولانی تا دهه‌ی ۱۹۵۰ به‌‌عنوان ویروسی ناشناس باقی ماند؛ تا زمانی که سالک و دیگر دانشمندان، بالاخره آن را تحت کنترل درآورند.

تصویری از دستگاه موسوم به «شش آهنی»

در سال ۱۹۵۲ بیماری همه‌گیر فلج‌ اطفال مشاهده شد، ۵۸ هزار مورد جدید تشخیص داده شد که حدود ۳۰۰۰ مورد از آن‌ها فوت کردند. با این حال، این سال دورانی نویدبخش نیز بود، چرا که تیم سالک در دانشگاه پیتسبورگ، برای اولین بار شاهد پیشرفت در نتایج آزمایش‌ واکسن تازه روی میمون‌‌ها بودند.

با این حال، این درمان طی یک روز یا حتی یک سال به‌‌دست نیامده است.

بخشی از این سرمایه‌، در اختیار یوناس سالک قرار گرفت؛ که در آن زمان یک سازنده‌‌ی واکسن آنفولانزا و رئیس آزمایشگاه دانشگاه پیتسبورگ در سال ۱۹۴۷ بود. برای هفت سال متمادی، او و تیمش طی ۷ روز در هفته و برای ۱۶ ساعت در هر روز، روی این واکسن کار کردند.

سالک از تکنیک «ویروس‌‌های مرده» استفاده کرد که قبلا برای بیماری آنفولانزا آزمایش شده بود و حالا امیدوار بود بتواند واکسنی تولید کند که حاوی مقادیر کافی از ویروس مرده باشد تا بتواند واکنش ایمنی را در بدن تحریک کند. به‌منظور ایجاد تعداد کافی از این ویروس (از آنجایی که ویروس مرده در بدن تکثیر نمی‌شود)، تیم سالک در شرایطی سخت، مجبور به کشت و برداشت مقادیر زیادی از ویروس فلج‌ اطفال در آزمایشگاه شد.

پس از اینکه واکسن در پیش‌گیری از فلج‌اطفال در میمون‌ها موثر واقع شد، سالک نسبت به انجام آزمایش‌های مقدماتی روی کودکان مبتلا به فلج‌ اطفال و نیز خود و فرزندانش مبادرت ورزید.

هنگامی که در سال ۱۹۵۳، سالک اعلام کرد که واکسن کاملا بی‌خطر است، مؤسسه مارچ آو دایم، بلافاصله حمایت مالی لازم را برای اجرای برنامه‌‌ی آزمایشی در دو میلیون مدرسه در سراسر کشور به عهده گرفت. یک سال بعد، مشخص شد که این واکسن هم بی‌خطر و هم کاملا مؤثر بوده‌ است. سالک با چشم‌‌پوشی از سودی ۷ میلیارد دلاری، تصمیم گرفت با عدم ثبت حق امتیاز این کشف، راه را برای ارزان و قابل‌‌دسترس شدن این واکسن برای همگان هموار کند.

طی سال‌های بعد، آلبرت سابین، ساخت یک واکسن دهانی را تکمیل کرد که در آن از ویروس زنده‌‌ی ضعیف (غیرفعال) استفاده شد و موجب توسعه و ارائه آسان‌تر واکسن گردید. فلج‌ اطفال از آن زمان در همه جا به‌جز پاکستان، افغانستان و نیجریه ریشه‌کن شده‌ است. این واکسن همه‌ی ما را از فلج‌ اطفال نجات داد و به‌‌خوبی می‌تواند خطر گسترش بیماری ای.اف.ام را نیز کاهش دهد.

هر دو واکسن شامل نوع زنده و مرده به‌طور کامل آزمون خود را پس داده‌‌اند و هیچ خطری برای بیماران اوتیسم به‌‌همراه ندارند. طرح یک سری اتهامات دروغین ممکن است زمینه را برای شیوع مجدد یک بیماری ریشه‌‌کن‌‌شده، فراهم سازد؛ اتهاماتی که در پشت‌‌ پرده آن ممکن است کسانی باشند که خود در ظهور بیماری‌‌هایی نظیر ای.اف.ام در معرض اتهام هستند.

دکتر جوناس ادوارد سالک

امروزه، در همان شهر که روزی سالک یکی از خطرناک‌ترین ویروس‌ها را در طول تاریخ درمان کرد، سه کودک با بیماری ترسناک ای.اف.ام بیمار شده‌‌اند.

در همان خیابان‌ها و در همان ساختمان‌هایی که زمانی سالک در آن کار می‌کرد، پژوهشگران و پزشکان قلب و روح خود را در راه کشف سازوکار مولکولی فعال در دل بسیاری از بیماری‌های عفونی و مزمن نظیر ای.اف.ام گذاشته‌‌اند.

ما فقط می‌توانیم امیدوار باشیم که این بیماری جدید فلج‌اطفال مانند اجداد پیشین خود، آنچنان تلفاتی در بر نداشته باشد. به‌لطف واکسن‌‌ها و پژوهش‌‌های زیست‌‌پزشکی، ما از زمان شیوع فلج‌اطفال تاکنون راه زیادی را پشت سر گذاشته‌‌ایم.