یک نگاه علمی: چرا اعتقاد به ارواح برای برخی افراد سودمند است

تعریف کردن داستان‌ غول‌ها و ارواح می‌تواند با تشویق مردم به تغییر شیوه‌ی رفتارشان، مفید باشد. هالووین زمانی است که اشباح و دکورهای ترسناک‌ به‌صورت عمومی به نمایش در می‌آید تا دنیای مردگان را تداعی کند. اما آیا می‌دانستید، این آئین‌ها و مراسم‌ها در واقع می‌توانند درس‌های مهم اخلاقی برای ما داشته باشند؟

ریشه‌ی جشن هالووین که امروز در کشورهای مختلف جهان [از جمله به‌طور غیر رسمی در ایران] برگزار می‌شود، به جشنواره سلتی «سمهین» باز می‌گردد، جشنی که هنگام شروع نیمه‌ی تاریکِ سال (پایان تابستان) برگزار می‌شد. در آن زمان، مردم اعتقاد داشتند که زندگان و مردگان باهم در ارتباط‌ هستند و امکان ملاقات با ارواح و اشباح وجود دارد.

پاپ گرگوری یکم در سال ۶۰۱ میلادی، برای کمک به ترویج مسیحیت در شمال اروپا، از مبلغان مذهبی خواست که جلوی جشن‌های باستانی را نگیرند؛ بلکه به این آئین‌ها جلوه‌های مسیحی بدهند. بدین‌ترتیب، با گذشت زمان، جشن‌های سمهین تبدیل به «روز ارواح درگذشته» و «عید قدیسان» شدند، روزهایی که در آئین مسیحیت، صحبت کردن با مردگان به لحاظ مذهبی پسندیده بود. عید قدیسان به «روز همه قدیسان (All Hallows’ Day)» هم مشهور بود، یعنی شب قبل از «غروب همه قدیسان (All Hallows’ Evening)» یا مخفف آن «غروب قدیسان (Hallowe’en)» که واژه هالووین امروزی، شکل تغییر یافته این عبارت اسکاتسی است. از این رو، نه‌تنها تمام غیر مسیحیان اعتقاد خود به ارواح مردگان را حفظ کردند، بلکه این مراسم‌ها به بخشی مهمی از آئین‌های متنوع اولیه کلیسا بدل شدند.

خود پاپ گریگوری یکم، پیشنهاد کرد، افرادی که ارواح را می‌بینند، باید برای آمرزش روح آن‌ها دعا کنند. از این دیدگاه، مردگان برای سفر به بهشت نیازمند کمک زندگان هستند. در طول قرون وسطی، اعتقادات بر اینکه ارواح در برزخ گرفتار می‌شوند، موجب رونق فروش آمرزش‌نامه‌ها در کلیساهای کاتولیک شد، مواجبی که برای کاهش مجازات گناهان به کلیسا پرداخت می‌شد. بدین‌ترتیب، اعتقاد گسترده به ارواح، فروش عفو‌نامه را به یک کسب‌وکار سودآور برای کلیسا بدل کرد.

داستان ارواح در فرهنگ عامه کشورهایی مانند ژاپن رایج است و اغلب حاوی پیام اخلاقی قوی است

بااین‌حال، بحث در مورد وجود ارواح هیچ‌گاه کمرنگ نشد و مردم حتی تا عصر ما، برای حل این مسئله به علم متوسل می‌شوند. در قرن نوزدهم، اعتقاد به عالم ارواح، جنبش جدیدی که ادعا می‌کرد مردگان می‌توانند با زندگان صحبت کنند، به سرعت به یک پدیده‌ی جریان‌ساز بدل شد و روش‌هایی مانند احضار روح، ویجا و عکاسی از ارواح و مانند اینها در میان عموم مردم به‌وفور انجام می‌گرفت.

اگرچه بعد از جنگ جهانی اول، اعتقاد به عالم ارواح، اهمیت فرهنگی خود را از دست داد؛ اما بسیاری از روش‌های آن به‌وسیله احضارکنندگان روح امروزی نیز به‌کار می‌رود، کسانی که اغلب برای اثبات وجود ارواح از روش‌های علمی کمک می‌گیرند. این باورها فقط بخشی از جهان مسیحی نیستند. بلکه، در اغلب فرهنگ‌ها و جوامع، مفهومی به نام ارواح به‌ چشم می‌خورد. به‌عنوان مثال، در تایوان، حدود ۹۰ درصد از مردم ادعا می‌کنند که در طول زندگی خود با ارواح ملاقات کرده‌اند.

به مانند بسیاری از سنت‌ها و فرهنگ‌های دنیا، ارواح تایوانی نیز به دو دسته «ارواح شرور» و «ارواح نیک» تقسیم می‌شوند. ارواح نیک به‌طور معمول با فرد ارتباط اجدادی و خانوادگی دارند و در طول جشنواره ارواح به گرمی از آن‌ها استقبال می‌شود. ارواح شرور هم کسانی هستند که عصبانی یا گرسنه‌اند و زندگان را تسخیر می‌کنند.

توک تامپسون اسطوره‌شناسی از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی که سال‌ها است، داستان‌های ارواح را مطالعه می‌کند. وی متوجه شده است که ارواح عموماً به دلایلی خوب فرد را به تسخیر خود در می‌آورند. این دلیل می‌تواند راز قتل‌های سر به‌مهر، فقدان مراسم خاک‌سپاری، خودکشی‌های اجباری، تراژدی‌های قابل پیشگیری و سایر مسائل اخلاقی باشد. ارواح به این لحاظ، از گور خود خارج می‌شوند و به‌دنبال عدالت می‌گردند.

ارواح می‌توانند چنین خواسته‌هایی را از یک فرد یا یک خانواده یا اهالی یک شهر داشته باشند. به‌عنوان مثال، در ایالات متحده، برخی گزارش داده‌اند که روح برده‌های آفریقایی آمریکایی و بومیان آمریکایی که ظالمانه کشته شده‌اند را دیدند. الیزابت تاکر، پژوهشگری از دانشگاه ایالتی بینگهمتون در نیویورک که کتابی به همین مضمون «افسانه‌های دانشگاه (Campus Legends)» نوشته، گزارش‌های مختلف ملاقات با ارواح در دانشگاه‌های مختلف آمریکا و کانادا را از دهه ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۶ جمع‌آوری کرده است.

جشنواره یک ماهه‌ی ارواح در تایوان برگزار می‌شود. در این ماه اعتقاد بر این است که دروازه‌های دنیای مردگان گشوده می‌شود و مردگان به دنیای زندگان باز می‌گردند

برخی از ارواح مشهوری که تاکر در کتاب خود به آن‌ها می‌پردازد، روحی به نام دوولی در دانشگاه اموری در آتالانتا است که می‌تواند با تفنگ آبی خود به استادان دانشگاه شلیک کند و نظم کلاس‌ها را بر هم بزند. روح دیگری به نام سارا از دانشگاه منسفیلد، پنسیلوانیا پس از اینکه از نامزدش جواب رد شنیده، خودکشی کرده است، خانم سرخ‌پوش از دانشگاه هانتینگتون در انتاریو، کانادا روح معروف دیگری است که روبدوشامبر سرخی بر تن دارد و شکمش را می‌شکافد. همین‌طور دانشجویان دانشگاه گیتیزبورگ، پنسیلوانیا، با ارواح سربازان ملاقات کردند، درحالی‌که دانشجویان دانشگاه سن‌مری‌آو وودز در اندیانا، راهبه‌های بدون چهره‌ی ترسناکی را دیدند.

بااین‌حال، به‌جز برخی جنبه‌های ترسناک؛ داستان ارواح اغلب برای ما سودمند هستند. ارواح با نشان دادن زندگی پس از مرگ، فرصت ارتباط با کسانی را برای ما فراهم می‌کنند که مدت‌ها قبل از دنیا رفتند و بنابراین به زندگان فرصتی برای رستگاری و راهی برای جبران اشتباهات می‌دهند.