افشای خبر تولد کودکان اصلاح ژنتیکی شده؛ قدم بعدی چیست؟

پس از انتشار خبر مربوط به ادعای یک دانشمند چینی در رابطه با تولد اولین نوزادان اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی، پژوهشگران نگران‌‌ هستند که این خبر تکان‌دهنده، مانعی بر سر راه تلاش‌ها برای ایجاد درکی صحیح از فناوری ویرایش ژن در حوزه‌‌ی پزشکی ایجاد کند.

در حالی که این روزها دانشمندان برای برگزاری دومین اجلاس بین‌المللی با موضوع ژنوم انسان در هنگ‌کنگ گرد هم آمد‌‌ه‌‌اند، در خلال صحبت‌‌ها به‌‌صورت مکرر به ادعای هی جیانکوی اشاره می‌‌شد. در این ادعا که هنوز (تا زمان انتشار این مقاله) به‌‌طور مستقل تأیید نشده است، خبر بارداری یک زن با دو جنین مقاوم در برابر ویروس HIV اعلام شده است. هی جیانکوی، یک پژوهشگر ویرایش ژنوم در دانشگاه علوم و تکنولوژی چین در شنژن با انتشار ویدئویی اعلام کرده است که این زن در ماه جاری توانسته یک دوقلوی دختر سالم را با موفقیت به دنیا بیاورد.

این ادعا با شوک و عصبانیت دانشمندانی روبرو شد که توجیه هی جیانکوی را در انجام یک روش درمانی ابتدایی و بالقوه خطرناک روی مردم زیر سؤال برده‌اند؛  آن هم در شرایطی که هنوز یک اجماع علمی بین‌المللی در‌‌مورد چرایی و چگونگی پیاده‌‌سازی این روش وجود ندارد. گفتنی است که حتی دانشگاه محل تدریس این دانشمند نیز بی‌‌اطلاعی خود را راجع‌به این موضوع اعلام کرده است. در این میان، دانشمندان نیز چشم‌اندازی تاریک از آثار انتشار این خبر بر حوزه‌‌ی اصلاح ژنتیک ترسیم کرده‌اند.

رابین لاول بج، یک زیست‌شناس توسعه در مؤسسه فرانسیس کریک لندن و از حاضران در نشست جاری هنگ‌‌کنگ می‌گوید:

من نگران بُروز دست‌‌پاچگی در تصمیم‌‌گیری کشورهایی هستم که در حال بررسی تدوین موازین در این حوزه بودند؛ به‌‌گونه‌‌ای که شرایط برای انجام چنینی پژوهش‌‌هایی، بیش از حد لزوم سخت شود.

جین سو کیم، زیست‌شناس مولکولی در دانشگاه ملی سئول و از شرکت‌‌کنندگان در اجلاس جاری تلاش می‌‌کند تا دولت کره‌ی جنوبی را متقاعد کند تا این کشور تخفیف‌هایی را در ضوابط سخت‌‌گیرانه موجود‌‌ دررابطه با پژوهش‌‌های جنینی قائل شود. این کشور اجازه‌‌ی انجام پژوهش درباره‌‌ی جنین را نمی‌‌دهد؛ این ممنوعیت شامل استفاده از ابزارهای ویرایش ژن مانند CRISPR-Cas9 نیز می‌‌شود. اکنون کیم نگران است که ادعاهای هی جیانکوی به وضع محدودیت‌های بیشتر در کره­‌ی جنوبی منتهی شود.

این نگرانی‌ها در چین شدیدتر هستند؛ چراکه این کشور درزمینه‌‌ی پژوهش‌‌های زیست‌‌پزشکی لقب «غرب وحشی» را به خود اختصاص داده است. انجمن ژنتیک چین و جامعه‌ی پژوهش‌‌های سلول بنیادی این کشور در ۲۷ نوامبر بیانیه‌ای مشترک صادر کردند که می‌‌گوید:

 ما قویاً این مسئله را به‌‌خاطر مسئولیت مفرط آن، از هر دو لحاظ علمی و اخلاقی محکوم می‌کنیم.

این بیانیه‌‌ی مشترک همچنین کار هی جیانکوی را دور از مسیر علمی چین قلمداد کرد و اعلام کرده که آزمایش انجام‌شده توسط وی یک فعالیت انفرادی است. آن‌ها در ادامه، خواستار بررسی بیشتر مقامات دولتی شدند.

کمیسیون بهداشت ملی چین در ۲۷ نوامبر به کمیسیون بهداشت گوانگ‌‌دونگ (محلی که دانشگاه علوم و تکنولوژی چین در آن مستقر است) دستور داد تا بررسی‌‌های لازم را انجام دهد. مقامات محلی شنژن نیز از شروع تحقیقات درمورد ابهامات اخلاقی طرح‌‌شده در یک اعلامیه‌‌ی قضایی سخن گفته‌‌اند.

 پائولا کَنون، پژوهشگری که در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در لس‌آنجلس روی ویروس HIV مطالعه می‌‌کند، گفت که این خبر می‌تواند ننگ داشتن ویروس HIV را بدتر کند. وی می‌گوید که روش هی جیانکوی، ابتلا به HIV را به‌‌حدی وحشتناک جلوه می‌‌دهد که گویا حتما نیاز است مردم از لحاظ ژنتیکی اصلاح شوند تا بتوانند بر عوارض این عفونت غلبه کنند. زیان وارده از جانب این کار او بر علم ویرایش ژن، مبتلایان به بیماری HIV و بستگان این افراد، وحشتناک است.

پژوهشگران دیگر فکر می‌کنند که هنوز زود است که درمورد اثرات واکنش‌‌های آینده بر پژوهش‌‌های اصلاح ژنتیک قضاوت کنیم و مشتاق هستند بدانند که فردا در اجلاس، هی جیانکوی چه‌‌چیزی برای گفتن دارد.

دانا کارول، متخصص زیست‌‌شیمی دانشگاه یوتا در سالت‌‌لیک‌‌سیتی می‌گوید:

پژوهشگران در اینجا، احتیاط بیشتری به خرج خواهند داد. آن‌ها واکنش‌‌ها را زیر نظر خواهند گرفت. تاکنون حجم واکنش‌‌های منفی زیادی بوده است. واکنش‌‌های بعدی نیز به اظهارات هی جیانکوی بستگی خواهد داشت.

او همچنین باید توضیح دهد که آیا توجیه اخلاقی مناسبی برای این کار خود داشته است یا خیر. او تاکنون اطلاعات کمی را در اختیار عموم قرار داده است؛ ضمن اینکه اطلاعیه‌‌ی او در یک ویدئوی مختصر در یوتیوب، موجب تشویش خاطر دانشمندان نیز شده است.

جنیفر دوندا، یک متخصص زیست‌‌شیمی در دانشگاه کالیفرنیای برکلی می‌‌گوید که ارائه‌‌ی هرگونه اطلاعاتی در نشست روز آینده، کارگشا خواهد بود.

دوندا نگران این است که ادعاهای هی جیانکوی به‌‌گونه‌‌ای با تکنیک‌‌های اصلاح ژن موسوم به CRISPR در ارتباط باشد که درصورت عدم سلامت کودکان، می‌‌تواند بسیار زیان‌‌بار باشد.

اما او معتقد است که حمایت افکار عمومی از دانش اصلاح ژنتیک درجهت اهدافی نظیر تولیدمثل همچنان پابرجا باقی خواهد ماند. او می‌گوید که پژوهش‌‌ها نشان می‌دهند که هنوز افراد زیادی درمورد ویرایش‌‌های ژنتیکی ارث‌‌پذیر در انسان خوش‌بین هستند.

این ضوابط باید سطح عدم‌‌قطعیت قابل‌‌قبول در فرآیند ویرایش ژن را تعیین کند؛ در این صورت، می‌‌توان نتایج مثبتی را انتظار داشت.

آکادمی علوم هنگ‌کنگ، انجمن سلطنتی لندن ، آکادمی ملی علوم آمریکا و آکادمی ملی پزشکی ایالات‌متحده از نشست جاری حمایت مالی به عمل می‌‌آورند. این نشست در ۲۷ نوامبر یک بیانیه در رابطه با اقدام هی جیانکوی صادر کرده است که در آن آمده است:

ما امیدواریم که گفتگوی ما در این اجلاس، درک جهان را دررابطه با مسائل مربوط به ویرایش ژنوم انسان بیشتر کند. هدف ما این است که بتوانیم تضمین کنیم پژوهش‌‌های ویرایش ژنوم انسان، به‌‌شیوه‌‌ای مسئولانه و باهدف تأمین منافع تمام جوامع ادامه یابد.