کشف جدیدی در مورد علت بیماری آلزایمر

براساس یافته‌های جدید پژوهشگران، باکتری پورفیروموناس ژینژیوالیس، عامل اصلی مسبب بیماری مزمن لثه شاید همان باکتری‌ای باشد که موجب بروز آلزایمر نیز می‌شود.

ظاهرا این یک خبر بد محسوب می‌شود، از آن‌جایی که درحدود یک‌سوم از مردم دچار یک بیماری لثه هستند. اما خبر خوب این است که دارویی که سموم اصلی این باکتری را مهار می‌کند، امسال در آزمایش‌های بالینی بزرگ مورد آزمایش قرار می‌گیرد و پژوهشی که به‌تازگی منتشر شده است، نشان می‌دهد که این امر ممکن است روند پیشروی بیماری آلزایمر را متوقف و حتی معکوس کند. حتی شاید امکان طراحی یک واکسن نیز فراهم باشد.

آلزایمر یکی از بزرگ‌ترین اسرار پزشکی به‌حساب می‌آید. در میان جمعیت سالخورده‌ی جهان، زوال عقل پنجمین علت اصلی مرگ است و آلزایمر هفتاد درصد از این موارد را تشکیل می‌دهد و ما هنوز درمورد اینکه چه چیزی موجب بروز آن می‌شود، اطلاعی نداریم.

باکتری پورفیروموناس ژینژیوالیس عامل عفونت لثه، ممکن است در بروز آلزایمر نیز نقش داشته باشد

در این بیماری پروتئین‌هایی که آمیلوئید و تائو نامیده می‌شوند، در مغز تجمع پیدا می‌کنند و فرضیه‌ی معمول در این زمینه این بوده که بیماری مورد بحث حاصل کنترل ناقص این دو پروتئین در مغز است. اما نتایج پژوهش‌هایی که در سال‌های اخیر انجام شده است، نشان می‌دهد که حتی در مغز افرادی که دچار زوال عقل نیستند، ممکن است پلاک‌های آمیلوئید دیده شود. براین اساس، تلاش‌های زیادی که درجهت درمان آلزایمر با استفاده از تعدیل این پروتئین‌ها انجام شده، شکست خورده و این فرضیه را به‌طور جدی مورد تردید قرار داده‌اند.

با این حال، شواهد در حال افزایشی وجود دارد که نشان می‌دهد عملکرد پروتئین‌های آمیلوئیدی ممکن است دفاع علیه باکتری‌ها باشد. این شواهد موجب شده است که مطالعات زیادی درمورد نقش احتمالی باکتری‌ها در آلزایمر و به‌خصوص باکتری‌هایی که موجب بیماری لثه می‌شوند، انجام شود. باکتری‌هایی که در بروز بیماری‌های لثه و دیگر بیماری‌ها نقش دارند، در مغز افراد مبتلا به آلزایمر که از دنیا رفته‌اند، دیده شده است اما تاکنون این موضوع آشکار نبوده که آیا باکتری موجب بیماری شده یا اینکه باکتری در اثر آسیب مغزی ناشی از این بیماری توانسته است راه خود را به مغز پیدا کند.

گروه‌های پژوهشی مختلفی در حال مطالعه‌ی این باکتری بوده و نتیجه‌ای که تاکنون به‌دست آورده‌اند، این است که این باکتری به همان مناطقی از مغز که تحت‌تاثیر آلزایمر قرار می‌گیرند، حمله می‌کند و موجب التهاب می‌شود. همچنین عفونت‌ لثه می‌تواند موجب تشدید علایم آلزایمر در موش‌های مبتلا به آلزایمر شود و در موش‌های سالم این عفونت می‌تواند موجب التهاب مغزی شبه آلزایمر، آسیب عصبی و ایجاد پلاک‌های آمیلوئید شود. کیسی لینچ از شرکت داروسازی کورتکسیم (Cortexyme) در کالیفرنیا می‌گوید:

زمانی که نتایج حاصل از چندین آزمایشگاه مستقل با هم مطابقت داشته باشند، این نتایج بسیار قانع کننده است.

در مطالعه‌ی جدید، آنزیم‌های سمی  این باکتری (با نام ژینژیپین) در ۹۶درصد از ۵۴ نمونه مغز آلزایمری مورد مطالعه، مشاهده شد. خود باکتری نیز در تمام مغزهای آلزایمری که DNA-ی آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته بود، وجود داشت. سیم سینگرائو از دانشگاه مرکزی لانکشیر می‌گوید:

این مورد، نخستین گزارشی است که DNA-ی باکتری پورفیروموناس ژنژیوالیس را در مغزهای انسانی نشان می‌دهد و حضور مشترک این آنزیم‌ها و پلاک‌ها را تایید می‌کند.

این گروه پژوهشی قبلا دریافته بود که این باکتری فعالانه به مغز موش‌های مبتلا به عفونت لثه حمله می‌کند. سینگرائو اضافه می‌کند که مطالعه‌ی جدید همچنین نخستین موردی است که نشان می‌دهد آنزیم‌های ژینژیپین، پروتئین‌های تائو را به‌صورتی برش می‌دهند که بتوانند موجب مرگ نورون‌ها و زوال عقل شوند. سطوح این باکتری و آنزیم‌های مربوط به آن در مغز افرادی که دچار زوال شناختی و تجمع آمیلوئید و تائوی بیشتری بودند، بالاتر بود. پژوهشگران همچنین این باکتری را در مایع نخاعی افراد زنده‌ی دچار آلزایمر پیدا کردند که نشان می‌دهد این تکنیک شاید روش نهایی برای تشخیص این بیماری باشد.

این باکتری در موش موجب عفونت مغز، تولید آمیلوئید، تجمع رشته‌های پروتئین تائو و آسیب عصبی در مناطق و اعصابی شد که به‌طور معمول تحت‌تاثیر آلزایمر قرار می‌گیرند. کورتکسیم قبلا مولکول‌هایی را توسعه داده است که آنزیم‌های ژینژیپین را مهار می‌کنند. دادن مقداری از این مولکول‌ها به موش‌ها موجب کاهش عفونت، توقف تولید آمیلوئید، کاهش التهاب مغز و حتی نجات نورون‌های آسیب دیده شد.

پژوهشگران دریافتند آنتی‌بیوتیکی که موجب مرگ این باکتری می‌شود، نیز همین کارها را انجام می‌دهد اما کارآیی آن کمتر است و باکتری به‌سرعت دربرابر آن مقاوم می‌شود. این باکتری نمی‌تواند در برابر مهارکننده‌های آنزیم‌های ژینژیپین مقاومت کند و از منظر پژوهشگران، این نور امیدی برای یافتن روش درمان یا پیشگیری از بیماری آلزایمر است.

حضور این باکتری و نیز تجمع پروتئین در نمونه‌هایی از مغز افرادی که دچار آلزایمر نبوده‌اند، نیز مشاهده شده است. ما از قبل می‌دانیم که پروتئین‌های آمیلوئید و تائو می‌توانند قبل از اینکه علایم آلزایمر آغاز شود، در مغز ده تا بیست درصد افراد تجمع پیدا کنند. به‌گفته‌ی پژوهشگران، این امر نشان می‌دهد که این باکتری می‌تواند یک علت بیماری آلزایمر باشد ولی نتیجه‌ای از این بیماری نیست. بیماری لثه، نسبت‌به آلزایمر رواج بسیار بیشتری دارد. درواقع افرادی به آلزایمر مبتلا می‌شوند که این آنزیم‌ها و آسیب‌های حاصل از آن با چنان سرعتی در مغز آن‌ها تجمع یابد که موجب بروز علایم بیماری در آن‌ها شود. به‌عقیده‌ی پژوهشگران، این یک فرضیه‌ی جهانی بیماری‌زایی است.

کورتکسیم در ماه اکتبر گزارش کرد که بهترین مهارکننده‌ی آنزیمی که آن‌ها طراحی کرده‌اند، آزمایش‌های اولیه مربوط به ایمنی را گذرانده و وارد مغز شده است. این مهارکننده ظاهرا موجب بهبود مبتلایان به آلزایمر می‌شود. در اواخر سال جاری، این شرکت یک آزمایش بزرگ‌تر را برای این دارو اجرا خواهد کرد و حضور باکتری در مایع نخاعی افراد بیمار و سالم و بهبود شناختی پیش و پس از مصرف دارو را مورد مطالعه قرار خواهد داد.

آن‌ها همچنین قصد دارند که این دارو را علیه خود بیماری لثه نیز آزمایش کنند. تلاش برای مبارزه با این باکتری موجب شده است که در سال ۲۰۱۸، گروهی از پژوهشگران آزمایش‌هایی را برای طراحی یک واکسن در این زمینه آغاز کنند. یک واکسن برای بیماری لثه می‌تواند پیشرفت خوبی باشد اما اگر این واکسن بتواند مانع از آلزایمر نیز شود، تاثیر آن بسیار زیادتر خواهد بود.