تایید یک داروی ضد افسردگی جدید با اثربخشی سریع

حدود یک‌چهارم از ۱۶ میلیون فرد بزرگسال آمریکایی که دچار افسردگی هستند، با استفاده از درمان‌های موجود افسردگی (دارویی یا رفتاری) نتیجه‌ای نمی‌گیرند. این افراد احتمالاً نمایانگر بزرگ‌ترین تقاضای برآورده‌نشده‌ در زمینه‌ی داروهای روانپزشکی هستند. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) روز سه‌شنبه یک درمان نسخه‌ای را برای کمک به این افراد تأیید کرد؛ دارویی با اثر سریع که از یک داروی قدیمی و متداول مورد استفاده برای بیهوشی یعنی کتامین به‌دست آمده است.

این حرکت منادی تغییری در عصر پروزاک (فلوکستین) در زمینه‌ی داروهای ضدافسردگی است. داروی جدید که اسکتامین (esketamine) نامیده می‌شود، یک اسپری بینی است که توسط شرکت دارویی جانسن توسعه پیدا کرده است و تحت نام تجاری اسپراواتو (Spravato) وارد بازار خواهد شد. این دارو حاوی یک بخش فعال از ملکول کتامین است که ویژگی‌های ضدافسردگی آن هنوز به‌خوبی شناخته نشده است. دکتر اریک ترنر، استاد روانپزشکی دانشگاه بهداشت و علوم اورگان گفت:

خدا را شکر ما اکنون دارویی داریم که مکانیسم عمل آن با داروهای ضدافسردگی سابق فرق دارد اما من در مورد سوء استفاده از آن نگرانم.

در حال حاضر نیز این داروی بیهوشی (کتامین) به‌طور گسترده‌ای برای درمان افسردگی در صدها کلینیک دردسترس است و دوره‌ای از درمان تزریقی از این دارو روی بیماران افسرده اجرا می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که این دارو می‌تواند به افراد افسرده‌ی مقاوم دربرابر درمان کمک کند. با مصرف این دارو، فرد بیمار اغلب دچار توهم شده و حس خارج شدن از جسم را تجربه می‌کند. در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ این ماده به‌عنوان یک داروی محبوب در کلوب‌ها رواج داشت (Special K). هزینه‌های این روش درمان معمولاً آزاد است زیرا این دارو توسط FDA به‌عنوان یک داروی ضدافسردگی تأیید نشده است.

برعکس، اسکتامین احتمالاً تحت پوشش بیمه‌های مختلف قرار خواهد گرفت و اثرات جانبی آن اگرچه تصور می‌شود شبیه اثرات جانبی کتامین باشد، ولی احتمالاً خفیف‌تر است. دوره‌ی توصیه‌شده‌ی مصرف داروی جدید، دوبار در هفته است (برای مدت چهار هفته) و در صورت نیاز تقویت‌کننده‌ها و نیز یکی از داروهای ضدافسردگی خوراکی معمول نیز تجویز می‌شود. این دارو باید در کلینیک یا مطب پزشک استعمال شود و بیماران باید برای حداقل دو ساعت تحت نظارت قرار گیرند و تجارب آن‌ها ثبت شود؛ همچنین بیماران در روزی که با این دارو تحت درمان قرار می‌گیرند، نباید رانندگی کنند.

اسکتامین مانند کتامین دارای ظرفیت سوء‌استفاده است و هر دو دارو می‌توانند در افرادی که درمعرض خطر هستند، موجب بروز حالات روانپریشی شوند. طبق گفته‌ی جانسن، هزینه‌ی یک دوره‌ی یک ماهه‌ی درمان با این دارو ۴۷۲۰ الی ۶۸۷۵ دلار خواهد بود و کارشناسان می‌گویند این شرکت در صنعت ۱۲ میلیارد دلاری داروهای ضدافسردگی سهم زیادی خواهد داشت.

طبق نظر متخصصان، تأیید اسکتامین مسیر جدیدی را در زمینه‌ی درمان مشکلات خلق‌و‌خوی جدی خواهد گشود. پروزاک و داروهای مشابه موجب افزایش فعالیت پیام‌رسان‌های عصبی مانند سروتونین می‌شوند. برای مشاهده‌ی تأثیر آن‌ها به هفته‌ها زمان نیاز است و در بسیاری از بیماران این داروها موجب تسکین و بهبود افسردگی نمی‌شوند. درمقابل، تأثیرات ترکیبات مبتنی بر کتامین طی چند ساعت یا روز قابل مشاهده بوده و حتی روی برخی از افراد که به‌عنوان افراد مقاوم به درمان درنظر گرفته می‌شوند، مؤثر هستند. دکتر تاد گولد، استاد روانپزشکی مدرسه‌ی پزشکی مریلند می‌گوید:

مطمئناً این لحظه، زمان هیجان‌انگیزی است. ما داروهایی را داریم که سریعا چند بیماری بسیار جدی را درمان می‌کنند.

پت‌اسکن رنگی مغز یک فرد افسرده که در آن مناطقی از مغز که در آن جریان خون و فعالیت متابولیکی به‌طور غیرعادی پایین است، به رنگ قرمز نشان داده شده است

دکتر گولد در مطالعه‌ی جانسن مشارکتی نداشته است اما یک متابولیت یا محصول ناشی از تجزیه‌ی کتامین را شناسایی کرده که می‌تواند به داروی دیگری توسعه پیدا کند. متخصصانی که تجربه‌ی طولانی‌مدتی در درمان افسردگی داشتند، با شنیدن این خبر دلگرم شدند اما در عین حال محتاط بودند. درمورد میزان اثربخشی گروه قبلی از ضدافسردگی‌ها مانند پروزاک و پاکسیل نیز وقتی وارد بازار شدند، تبلیغ زیادی شد. از سوی دیگر، نتایج ‌آزمایش‌های اسکتامین که توسط جانسون تأمین هزینه و انجام شده، درهم آمیخته بوده است. در هر آزمایشی که انجام می‌شد، تمام بیماران با یک داروی ضدافسردگی جدید شروع می‌کردند و به آن‌ها اسکتامین یا یک دارونما (پلاسیبو) داده می‌شد. در یک مطالعه‌ی یک ماهه، افرادی که تحت درمان با اسکتامین قرار گرفته بودند، نسبت‌به گروه دارونما عملکرد بهتری داشتند و امتیاز آن‌ها از روی یک مقیاس استاندارد افسردگی ۶۰ نقطه‌ای، ۲۱ نقطه کاهش پیدا کرد، درمقایسه با مقدار ۱۷ برای گروه دارونما.

اما در دو آزمایش دیگر، تأثیر این دارو درمقایسه با دارونما از لحاظ آماری معنی‌دار نبود. از لحاظ تاریخی، شرط تأیید یک دارو توسط FDA این بوده است که این دارو در دو آزمایش کوتاه‌مدت موفق بوده باشد اما این سازمان درمورد اسکتامین معیار خود را کاهش داد و به‌جای آن روی میزان بازگشت بیماری در افرادی که پاسخ خوبی به دارو داده بودند، تمرکز کرد. در آن آزمایش، جانسن گزارش کرد که افسردگی در حدود یک‌چهارم از افراد مورد مطالعه که از این دارو استفاده کرده بودند، بازگشت؛ درمقایسه با ۴۵ درصد افراد گروهی که از دارونما استفاده کرده بودند. همه‌ی این افراد، قبلا به‌عنوان افراد مقاوم به درمان افسردگی (T.R.D) تشخیص داده شده بودند و قبل از آن چند دوره درمان دارویی را بدون نتیجه گذرانده بودند. استیون هولون، استاد روانپزشکی و علوم رفتاری در دانشگاه واندربیلت گفت:

ما طی ۳۰ سال گذشته درمان جدیدی نداشته‌ایم. بنابراین اگر این دارو راه موثری برای گرفتن پاسخ سریع‌تر در افرادی که مقاوم به درمان هستند، باشد و ما بتوانیم آن را به‌طور ایمن استفاده کنیم، یک موهبت الهی قلمداد می‌شود.

سوالی که باید به آن پاسخ داده شود، این است که عملکرد اسکتامین درمقایسه با کتامین وریدی تا چه حد بهتر است؟

ترزای ۵۷ ساله که یک استاد همبسته در نیویورک است و برای حفظ حریم خصوصی خواسته تا نام خانوادگی او افشا نشود، بیشتر زندگی خود را با افسردگی عمیقی گذرانده است. او تابستان گذشته در یک کلینیک محلی و با هزینه‌ای درحدود ۵۰۰ دلار تحت درمان با کتامین عمومی قرار گرفت. او گفت: «من احساس سرخوشی می‌کردم و حس شناور بودن داشتم.»

اولین تزریق، تسکینی به‌دنبال نداشت اما پس از تزریق سوم یا چهارم، او متوجه تغییر رضایت‌بخشی در خلق‌و‌خوی خود شد. دکتر گلن بروکس، مدیر کلینیکی در منهتن گفت که ۲۳۰۰ فرد از سنین مختلف را با روش تزریق کتامین تحت درمان قرار داده است. مشتریان او دچار مشکلات مختلفی نظیر استرس پس از حادثه، اضطراب و اختلال وسواس و نیز افسردگی بودند. دکتر بروکس گفت:

چیزی که درمیان همه‌ی این بیماران مشترک بود، این بود که دیگر داروها روی آن‌ها تأثیری نداشتند. آن‌ها ناامید بوده و فکر می‌کردند که هیچ روش دیگری روی آن‌ها تأثیر نداشته است، پس چرا این روش باید اثر داشته باشد؟

او گفت که طبق تجربیاتش، این تزریق‌ها سریعا موجب کاهش علایم در نوجوانان و افراد بزرگسال جوان می‌شد ولی به‌نظر می‌رسید که روی افراد دارای سن بیش از ۵۰ تأثیر کمتری داشته باشد. داده‌هایی که جانسن به FDA ارائه داده نیز نشان می‌دهند که میزان اثربخشی اسکتامین روی افراد دارای ۶۵ سال و بیشتر ناچیز است و چندان با درمان دارونما تفاوتی ندارد.

در دهه‌ی ۱۹۹۰، زمانی‌که دانشمندی به نام فیل اسکولنیک استدلال کرد که مورد هدف قرار دادن مسیر گلوتامات می‌تواند اثرات ضدافسردگی ایجاد کند، توجه پژوهشگران به ظرفیت این دارو برای مبارزه با افسردگی جلب شد. در سال ۲۰۰۰، گروهی از پژوهشگران در دانشگاه ییل و مرکز سلامت روان کنِتیکت گزارش کردند که دوزهایی از کتامین موجب تسکین سریعی در ۷ بیمار مبتلا به افسردگی شد. این موضوع پس از آن اوج گرفت که در سال ۲۰۰۶ گروهی از پژوهشگران مؤسسه‌ی ملی سلامت روان تحت هدایت دکتر کارلوس زاراته گزارش کردند که ۱۸ بیمار مقاوم به درمان که این دارو را به‌صورت تزریق داخل وریدی دریافت کرده بودند، ادعا کردند که حالت ناامیدی آن‌ها طی چند ساعت پس از مصرف دارو ناپدید شد. دکتر زاراته می‌گوید:

چیزی که به‌نظر قابل‌توجه است این است که به‌نظر می‌رسد این دارو علاوه‌بر افسردگی بتواند در زمینه‌ی درمان مشکلاتی نظیر اضطراب، تفکر خودکشی و انهدونیا (عدم توانایی درک لذت) نیز کمک کند.

شرکت جانسن روی ویژگی کاهش افکار خودکشی این دارو تأکید می‌کند. پزشکان می‌گویند در زندان‌ها و بخش مراقبت ویژه روانپزشکی، خودکشی یک خطر حاد برای بیماران دچار بحران است و یک داروی دارای اثربخشی سریع می‌تواند موجب نجات جان افراد زیادی شود.

درحال حاضر کسی نمی‌داند که آیا اسکتامین یا هر داروی دیگری که از ترکیبات کتامین ساخته می‌شود، نسبت‌به خود داروی بیهوشی عمومی مؤثرتر است یا خیر و اینکه آیا اثرات جانبی توهم واقعا جزء لاینفک ویژگی‌های ضد افسردگی آن هستند؟ دکتر زاراته گفت:

برای حل این موضوع ما نیاز به مطالعات سربه‌سر داریم و هنوز آن‌ها را نداریم.

پزشکان درمورد تأیید این دارو توسط FDA، به دو گروه تقسیم شده‌اند. اگرچه برخی از آن‌ها مشتاق درمان جدیدی در این حوزه هستند، دیگران نگرانی‌هایی را درمورد استفاده‌ی نامناسب و غیرمسئولانه از آن ابراز می‌کنند. جرارد ساناکورا، روانپزشک و مدیر برنامه‌ی پژوهشی افسردگی در دانشگاه ییل می‌گوید:

من شکی ندارم که این درمان بسیار سودمند است ولی در زمینه‌ی نحوه‌ی استفاده و مرحله‌ی استفاده از دارو باید تعادل برقرار شود.