چرا دندان‌های بیشتر افراد نامرتب است؟

دندان‌ها از شگفت‌انگیز‌ترین اعضای بدن هستند و هر روز بارها و بارها از آن‌ها استفاده می‌کنیم. دندان‌های ما هر روز حجم زیادی از غذاهای مختلف را خرد می‌کنند و با اینکه خود آن‌ها نیز از مواد معدنی موجود در غذاهای ما تشکیل شده‌اند، در‌صورتی‌که به‌درستی از آن‌ها مراقبت کنیم، هیچ‌گاه استحکام و کارایی خود را از دست نمی‌دهند.

با وجود اینکه دندان‌ها از اعضای مقاوم و منحصربه‌فرد انسان‌ها به شمار می‌روند، اما معمولا دندان‌های بسیاری از افراد چندان مرتب و منظم نیستند؛ مثلا دندان عقل بسیاری از افراد کاملا بیرون نمی‌آید و همین موضوع می‌تواند مشکلاتی را برای دندان‌های دیگر ایجاد کند. دندان‌های بسیاری از افراد هم کج هستند و در یک خط قرار ندارند یا عقب و جلو هستند. تقریبا دندان‌های همه‌ی افراد حداقل یکی از این مشکلات را دارند و تنها در‌صورتی ممکن است دندان‌های یک فرد کاملا مرتب و منظم باشد که او دندان‌های خود را ارتدونسی کرده باشد.

معمولا یکی از دلایل نامرتب بودن دندان‌ها، اندازه‌ی بزرگ آن‌ها و قرار نگرفتن در فک به شکل صحیح است. در برخی از افراد هم نبود فضای کافی در جلو و عقب دندان‌ها، منجر به نامرتب شدن آن‌ها و درنهایت ایجاد ظاهری ناخوشایند می‌شود. در ادامه دلیل این موضوع را بیشتر بررسی می‌کنیم.

جالب است بدانید حیوانات دندان‌های مرتبی دارند و دندان‌های اجداد بسیار دور ما نیز کاملا مرتب و منظم بوده است. حتی هنوز افرادی که زندگی بدوی دارند و غذای خود را با شکار تأمین می‌کنند (که تعداد آن‌ها بسیار اندک است) نیز صاحب دندان‌های مرتب و ردیفی هستند.

میمون که ساختار فک شبیه انسان دارن، از دندان‌های کاملا مرتبی برخوردار هستند

بیشتر این افراد ۲۰ دندان پشتی دارند؛ اما افراد عادی صاحب ۱۶ دندان پشتی هستند که کاملا هم کافی است. دندان‌های بالایی و پایینی این افراد دقیقا روی هم قرار دارند، لبه‌های دندان‌های پایینی دقیقا در یک ردیف هستند و قوس بی‌نقصی را شکل داده‌اند؛ به‌ عبارت دیگر اندازه‌ی فک‌ها و دندان‌های اعضای قبیله‌ی هادزا، کاملا با یکدیگر مطابقت دارد. این موضوع در مورد اجداد ماقبل تاریخ و موجودات شبیه انسان که هنوز زنده‌اند (مثل میمون‌ها و کَپی‌ها که گونه‌ای قدیمی از میمون‌ها هستند) نیز صدق می‌کند (در مورد اجداد ماقبل تاریخ باید گفت فسیل‌های به‌‌جا‌مانده از آن‌ها این موضوع را ثابت کرده است).

حال ممکن است از خود بپرسید چرا ما دندان‌های مرتبی نداریم و اندازه‌ی دندان‌ها و فک‌هایمان با یکدیگر مطابقت ندارد؟ اگر بخواهیم جواب کوتاهی به این سؤال دهیم باید بگوییم که دندان‌های ما زیاد بزرگ نیستند؛ اما فک‌هایمان زیاد کوچک هستند و نمی‌توانند دندان‌ها را به‌خوبی در خود جای دهند. 

اما درمورد فک‌ها این‌چنین نیست و اندازه‌ی آن‌ها هم به ژنتیک و هم به شرایط بستگی دارد. فک‌ها بر اثر استفاده‌ی زیاد (مخصوصا در دوران کودکی بزرگ‌تر می‌شوند)، به‌دلیل شیوه‌ی واکنش استخوان‌ها به فشار، بزرگ‌تر می‌شوند. دنیل لیبرمن، زیست‌شناس تکاملی از دانشگاه هاروارد، در سال ۲۰۰۴ پژوهشی جالب انجام داد که در آن، فشار و تلاش بیشتر برای جویدن غذا در چند خرگوش کوهی که با غذاهای نرم و پخته و غذاهای سفت و خام تغذیه شدند، منجر به رشد بیشتر استخوان تشکیل‌دهنده‌ی قوس دندان شد. او ثابت کرد که طول نهایی فک‌ها به فشاری که در حین جویدن روی آن‌ها وارد می‌شود، بستگی دارد.

برای اثبات این موضوع شواهد کافی نیز وجود دارد. رابرت کروچینی (Robert Corruccini)، دندان‌پزشک انسان‌شناس از دانشگاه ایلینوی جنوبی (Southern Illinois University)، با مقایسه‌ی شهروندان شهر چندی‌گر در شمال هند و روستانشینان اطراف این شهر، به تاثیر غذا روی اندازه‌ی فک و شکل دندان‌ها پی برده است؛ بخشی از افراد مورد بررسی از نان نرم و غذاهایی مانند عدس کوبیده‌شده تغذیه می‌کنند و ارزن درشت و سبزیجات سفت و خام، غذای بخش دیگری از این افراد را تشکیل می‌دهد. وی با بررسی نسلی از سرخ‌پوستان آمریکا و نسل بعدی آن‌ها نیز  به نتایجی در این زمینه دست یافته؛ این مقایسه قبل و بعد از راه‌اندازی تجهیزات فرآوری غذا در منطقه انجام شده است. طبق گفته‌ی آقای اونگار، نوع غذا می‌تواند تغییرات بزرگی در اندازه‌ی فک و شکل دندان‌ها ایجاد کند. زمانی‌که فرزندان آقای اونگار کودک بوده‌اند، او از همسرش می‌خواسته است غذای کودکان را خرد نکند تا آن‌ها مجبور شوند غذای خود را بجوند؛ اما همسرش برای راحتی فرزندانش، این کار را نمی‌کرده است.

دندان‌‌های کج و شلوغ، عقب‌وجلو و دندا‌ن‌هایی که به‌طور کامل رشد نکرده‌اند، مشکل بزرگی هستند که ظاهر و زیبایی دندان‌های ما را کاملا خراب می‌کند. بسیاری از افراد برای زیبا و مرتب کردن دندان‌های خود، آن‌ها را ارتدونسی می‌کنند. در ارتدونسی برای اینکه ردیف دندان‌ها با طول فک‌ها مطاقبت پیدا می‌کند، دندان‌پزشک آن‌ها را به سمت بیرون می‌کشد یا کمی می‌تراشد؛ اما اگر این رویکرد را از منظر سیر تکامل بررسی کنیم، آیا واقعاً مفید و منطقی است؟ برخی از متخصصان بالینی چنین نظری ندارند.

یکی از همکاران آقای اونگار به‌نام جِری رُز (Jery Rose)، باستان‌شناس زیستی در ایالت آرکانزاس، مدتی پیش پژوهشی را با مشارکت دندان‌پزشکان منطقه که ارتدونسی می‌کنند، آغاز کرد و از آن‌ها پرسید که چه توصیه‌ای برای مرتب کردن دندان‌ها دارند؟ مختصصان بالینی معتقدند که آن‌ها بیشتر باید روی رشد فک‌ها تمرکز کنند (مخصوصا در کودکان) و برای بزرگسالان هم عمل جراحی جهت افزایش رشد استخوان‌ها می‌تواند نتیجه‌بخش باشد و در مدت کوتا‌ه‌تری باعث مرتب شدن دندان‌ها شود.

متاسفانه یا خوشبختانه دهان نیز در روند تکامل تغییر می‌کند. انسان کنونی در‌حال‌حاضر در وضعیتی قرار دارد که برای دهان و دندان‌های او مناسب نیست و اجدادمان هرگز چنین وضعیتی را تجربه نکرده‌اند؛ اما هنوز هم می‌توانیم برای افزایش زیبایی دندان‌های خود، رویکردهای بهتری را دنبال کنیم.