سومین نوزاد اصلاح ژنتیکی‌شده احتمالا به دنیا آمده است

یک نوزاد اصلاح ژنتیکی دیگر ممکن است متولد شده باشد، اما اگر چینی‌ها بخواهند اسرار آن را فاش نکنند، این اطلاعات هرگز به گوش جهانیان نخواهد رسید. دومین نشست بین‌المللی «اصلاح ژن انسان (Human Genome Editing)» اواخر پائیز سال گذشته در هنگ‌کنگ برگزار شد و در این کنفرانس بحث و گفتگوهایی در مورد درباره جوانب مثبت و منفی اصلاح ژنتیکی انسان انجام شد. اما آنچه کل این فرایند و برنامه‌ریزی‌های محتاطانه جامعه علمی را به هم ریخت، این بود که یک دانشمند چینی اعلام کرد قبلا این کار را انجام داده است. این دانشمند در نشست هنگ‌کنگ با نمایش‌ اسلایدهایی از کارش دفاع کرد.

این دانشمند که «دکتر هه جیانکوی» نام داشت، اعلام کرد دوقلوهایی در چین متولد شدند که ژن‌هایشان در هنگامی که جنین بودند اصلاح ژنتیکی شده است. دکتر هه جیانکوی و همکارانش برای انجام این برنامه، ابتدا تخمک و اسپرم را از والدین دریافت کردند و پس از لقاح مصنوعی، اصلاحات مهندسی ژنتیک را روی سلول‌های جنینی انجام دادند. سپس این دو جنین به رحم مادر انتقال داده شدند و مراحل رشد خود را به‌طور طبیعی در درون بدن مادر گذرانیدند.

دکتر هه جیانکوی، استادیار دانشگاه علم و صنعت شنژن، به جهانیان اعلام کرد که او با تغییر DNA جنین انسان با تکنیک ویرایش ژنی کریسپر، عملا موجب تولد نوزادان اصلاح ‌ژنتیکی ‌شده‌ای شده است

دکتر هه جیانکوی در ویدئویی که همان زمان در یوتیوب منتشر کرد، گفت که دو دختر زیبای کوچکِ چینی که «لولو» و «نانا» نام دارند، در حالی گریان وارد دنیا شدند که به مانند دیگر نوزادان سالم بودند. دکتر هه، بخش کوچکی از DNA را از ژنی به نام CCR5 بیرون آورده بود. افرادی که این بخش از مواد ژنتیکی را از دست می‌دهند، به ویروس HIV مقاوم می‌شوند. دکتر هه عقیده داشت که نوزادان اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی نسبت به این ویروس مقاوم شدند.

دکتر هه و همکارانش در این تحقیقات از ابزار اصلاح ژنتیکی قوی «کریسپر (CRISPR)»، برای اصلاح DNA دوقلوهای چینی بهره بردند. سپس دانشمندان چینی خبر عجیب‌تری را نیز اعلام کردند و گفتند که یک زن چینی دیگر نیز به وسیله یک جنین اصلاح ژنتیکی باردار شده است. و اکنون اعلام شده که آزمایش اولیه بارداری این موضوع را تأیید کرده است. سومین نوزاد اصلاح ژنتیکی شده ممکن است همین حالا در لحظه‌ای که این سطور را می‌خوانیم متولد شود، اما تاریخ دقیق تولد او هنوز مشخص نیست، شاید او قبلا متولد شده باشد. به گفته ویلیام هارلبوت، پزشک و اخلاق‌شناسی از دانشگاه استنفورد که در اوایل سال ۲۰۱۷ با دکتر هه ارتباطاتی برقرار کرده و با زمان‌بندی اتفاقات آشنا است، هفت ماه از زمان نشست هنگ‌کنگ می‌گذرد. هارلبوت به خوبی از زمان بارداری زن دوم چینی نیز آگاه است اما قرار نیست که آن را فاش کند تا احیانا درز اطلاعات مشکلی برای والدین و کودک به وجود نیاورد.

هارلبوت می‌گوید:

آنچه می‌توانم بگویم این است که یک تولد طبیعی بین ۳۸ تا ۴۲ هفته زمان می‌برد و ما احتمالا به تولد (اگر سقط جنینی صورت نگرفته باشد) نزدیک هستیم.

اکنون بحث بر سر این است که آیا دولت چین قبلا از نوزاد اصلاح ژنتیکی سوم خبر داشته است یا خیر. روساریو اسیسی، متخصص اخلاق زیست‌شناسی از دانشگاه میامی می‌گوید که او رهبران علمی را تشویق می‌کند تا بیانیه‌ای منتشر کنند و درصدد کنترل وضعیت و صدمات وارده برآیند. اما دولت چین ممکن است که نخواهد توجهات بیشتری را جلب کند و به نظر می‌رسد کارشناسان چینی هم بی‌میل هستند که دوباره بحث آزمایش‌های دکتر هه را در شبکه‌های اجتماعی (که تحت نظارت‌ هستند) پیش بکشند. اسیسی می‌گوید که دولت به خوبی از هرگونه سرپیچی (احتمالی) از قوانین آگاه است. هنگامی که آزمایش‌های دکتر هه برای اولین‌بار به‌صورت عمومی منتشر شد، بحث‌های زیادی را در محافل علمی برانگیخت. حتی برگزارکنندگان کنفرانس هنگ‌کنگ اعلام کردند که تولد دوقلوها غیرمسئولانه است. آن‌ها گفتند که دکتر هه آزمایشاتش را ضعیف طراحی کرده و ملاحظات اخلاقی را زیر پا گذاشته است.

دولت چین نیز اعلام کرد که این برنامه غیرقانونی است و سریعا دستور توقف آن را صادر کرد. در اولین اظهارنظرها، معاون وزیر علوم چین اعلام کرد که دولت دستور توقف تحقیقات دکتر هه و تیمش را صادر کرده است. این مقام دولت چین، تحقیقات دکتر هه را غیرقابل قبول و غیرقانونی دانست و گفت که این تحقیقات آشکارا نقض جدی قوانین داخلی، مقررات و موازین اخلاقی بوده‌اند.

بعدها ادعا شد که دکتر هه، در شرایط نامعلومی به‌سر می‌برد. براساس گزارش رسانه‌های چینی، محل نگه‌داری این متخصص ژنتیک نامعلوم است. حتی براساس برخی شایعات، گزارش شده که دکتر هه در دانشگاه علم و تکنولوژی شنژن، چین، مؤسسه‌ای که قبلا در آنجا کار می‌کرد، تحت بازداشت خانگی به‌سر می‌برد.

دکتر هه جیانکوی در آزمایش‌ها خود بخش کوچکی از DNA را از ژنی به نام CCR5 بیرون آورده بود. افرادی که این بخش از مواد ژنتیکی را از دست می‌دهند، به ویروس HIV مقاوم می‌شوند

دکتر هه، از روز حضور در نشست بین‌المللی ویرایش ژنوم انسان در هنگ‌کنگ، دیگر دیده نشد. عمده دلایل این انتقادات را می‌توان در پنج مورد خلاصه کرد: ابتدا، دانشمندان هنوز از خطرات درازمدت این دست آزمایش‌ها مطمئن نیستند. دوم، پروژه اصلاح ژنتیکی دوقلوهای چینی، به‌نظر غیرضروری می‌رسد. سوم، اصلاح ژنتیکی در رده‌ی سلول‌های جنسی اعمال شده که به نوزادان منتقل می‌شود. چهارم، دکتر هه تحقیقات خود را بدون شفافیت انجام داده است. پنجم، اتفاقی که افتاد، کاملا اعتماد مردم نسبت به استفاده‌های آینده از ویرایش ژنی کریسپر را خدشه‌دار کرد.

شاید دکتر هه انتظار داشت که به‌عنوان یک «قهرمان علمی» مورد تشویق قرار بگیرد، اما به‌شدت از سوی ناظران جهانی از جمله در خود چینِ، برای انجام یک آزمایش خطرناک و پزشکی غیر ضروری مورد انتقاد قرار گرفت. او دو روز پس از ارسال فیلم‌هایش (تا آن زمان او شخصی نسبتا ناشناخته بود) در نشست هنگ‌کنگ شرکت کرد؛ جایی که به او اجازه داده شد نتایج آزمایش خود را ارائه دهد. او در طول پرسش و پاسخ در خلال نشست از سوی رابین لول بَیج، زیست‌شناس بریتانیایی مورد سؤال قرار گرفت. و در جواب فاش کرد که یک کودک اصلاح ژنتیکی‌شده به وسیله روش نوین کریسپر در راه است.

از آنجایی که جان دکتر هه در معرض خطر است، هم‌اکنون در بسیاری از محافل از او به نام مستعار «جی‌کی» یاد می‌شود؛ او قبل از حضور در نشست هنگ‌کنگ در اتاقی مخفی نگه داشته شده بود و بلافاصله پس از آن توسط مقامات امنیتی از محل خارج شد.

لول بیج می‌گوید:

کل قضیه این بود که او بتواند صحبت کند، چرا که می‌دانستیم این تنها فرصتی برای اکثر مردم خواهد بود که با او ارتباط برقرار کنند.

در حقیقت، همین‌طور هم بود؛ از اوایل سال ۲۰۱۹ هیچ خبری از دکتر هه شنیده نشده است، یعنی درست زمانی‌که پژوهشگران چینی او را متهم به جرایم احتمالی کردند. در آن زمان، مقامات همچنین تأیید کردند که بارداری دوم در راه است و مادر دوم تحت‌نظر پزشکی است. اگرچه ممکن است بارداری بعدا متوقف شده باشد، با این حال، هارلبوت نسبت به این قضیه شک دارد.

او می‌گوید:

من دلیلی نمی‌بینم که گمان کنم بارداری به‌طور طبیعی متوقف شود (بدون سقط عمدی).

او می‌گوید در نوزاد سوم نیز نسخه‌هایی از ژن CCR5 برداشته شده‌اند. هنوز معلوم نیست آیا تیم دکتر هه بارداری دوم را بعد از دو نوزاد اول انجام داده‌اند یا اینکه این بارداری کمی قبل قبل از مورد اول انجام گرفته است. در هر صورت، دکتر هه ممکن است مطمئن بوده باشد که آزمایشاتش موفقیت‌آمیز خواهند بود.

هارلبوت می‌گوید:

(دکتر) هه واقعا باور داشت آنچه که انجام می‌داد، برای وطنش افتخارآمیز خواهد بود. و به همین جهت، آنچه بیشتر از همه‌چیز شوکه‌اش کرد، انتقادات داخلی در کشورش بود.

زمان وقوع اتفاقات نیز به این معنی است که برخی از دانشمندان و روزنامه‌نگاران متنفذ که در آن زمان از وجود مادر دوم خبر داشتند، بارداری کودک سوم را متوقف نکردند. این‌ اشخاص عبارت‌اند از کریگ ملو، برنده جایزه نوبل از دانشگاه ماساچوست، استیون کویک از دانشگاه استنفورد و روزنامه‌نگاران آسوشیتد پرس، همه آن‌ها آزمایش‌هایش دکتر هه را محرمانه نگه داشتند. به این لحاظ هارلبوت پشیمان است که نتوانسته دکتر هه را متقاعد کند که از ادامه کار دست بردارد. او می‌گوید:

حس می‌کردم اگر من آن فردی هستم که بیشتر با جی کی صحبت می‌کنم، پس باید خودم او را متقاعد به توقف برنامه‌اش کنم.

اکنون این سؤال مطرح است که آیا مقامات چینی از تولد فرزند سوم خبر دارند؟ یک مورد که دکتر هه و دیگر دانشمندان در آن نشست روی آن توافق نظر داشتند، این بود که اطلاعات علمی در مورد نوزادان اصلاح ژنتیکی به وسیله کریسپر باید به‌صورت عمومی منتشر شود. دانشمندان نیز می‌خواهند نتایج ویرایش ژنتیکی را بدانند. هورلبوت می‌گوید تولد یک نوزاد دیگر، شواهد بیشتری را فراهم می‌کند که کریسپر باوجود اختلاف‌نظرها و مناقشه‌ها در مورد آن می‌تواند نوزادانی زنده به وجود بیاورد.

به گفته رسانه‌های چینی، دکتر هه جیانکوی از سوی دانشگاه تحت پیگرد قانونی قرار دارد و همچنین وزارت علوم و تکنولوژی چین نیز او را از انجام هرگونه تحقیقات بیشتر محروم کرده است

اوایل سال ۲۰۱۹، دولت چین اقداماتی را برای اصلاح قوانین و سیاست‌های خود در زمینه‌ی اصلاح ژنتیکی انجام داد، از جمله وضع برخی مجازات‌ها برای خاطیان. با این حال، ایساسی که در جلسات دانشگاه آکادمی علوم چین شرکت کرده، می‌گوید متخصصان اخلاق و زیست‌شناسان و دیگران در چین همچنان در رابطه با عدم شفافیت در مورد تحقیقات در حال انجام در آزمایش‌ها دکتر هه و همکارانش، اظهار ناامیدی می‌کنند. او می‌گوید:

اگر نگاه کلی‌تری به موضوع داشته باشید، حرکت هماهنگی از سوی دولت چین برای تغییر چارچوب نظارتی وجود داشته است. بنابراین چرا باید آن را محرمانه نگه دارند؟ اما آن‌ها (دولت چین) اگر بخواهند می‌توانند چنین کاری انجام دهند و سایر دنیا هم هیچ‌وقت از آن خبردار نخواهد شد. اما دولت چین به جامعه‌ی بین‌المللی متعهد است که به مسئولیتی که وعده آن را داده است، عمل کند.

یک موضوع که اکثر پژوهشگران در مورد آن توافق دارند، این است که هؤیت ۳ نوزاد و والدینشان هیچ‌وقت نباید فاش شوند. اگر نام آن‌ها مشخص شود، این کودکان بی‌گناه از آنجایی که به عقیده برخی توسط «فرانکشتاین چین» خلق شده‌اند، ممکن است توجهات ناخوشایند زیادی را به خود جلب کنند و در دنیایی شبیه فیلم نمایش ترومن بزرگ شود.

اسیسی می‌گوید:‌

چینی‌ها متوجه هستند که نیاز به حفظ حریم خصوصی وجود دارد تا کل قضیه بدل به یک باغ وحش انسانی نشود.