کشف روشی نوین برای درمان طاسی سر

در خیابان‌ها، معابر و تونل‌های متروی شهرهای بزرگ ایالات متحده آمریکا خصوصا نیویورک، اغلب چشم مسافران و رهگذران به بیلبوردهای تبلیغاتی شهری می‌خورد که روی آن عبارت: «اکنون طاسی (سر) اختیاری است» دیده می‌شود. در این آگهی‌ها عموما مردانی بشاش با موهایی نه‌تنها ضخیم بلکه با ظاهری زیبا در پس‌زمینه دیده می‌شوند.

این بیلبوردهای تبلیغاتی متعلق به شرکتی به نام «هیمز (Hims)» هستند. هیمز یکی از شرکت‌های آنلاین فروش داروهای «فیناستراید (Finasteride)» و «ماینوکسیدیل (Minoxidil)» است که محصولاتش موجب کاهش ریزش مو می‌شوند. اگرچه این دو دارو با نام‌های تجاری «پروپشیا (Propecia)» و «روگین (Rogaine)» برای چندین دهه است که در دسترس‌ هستند و در کاهش ریز مو نیز بسیار مؤثر بوده‌اند، اما  کاملا نتوانسته‌اند که جلوی ریزش مو را بگیرند یا روند ریختن آن را معکوس کنند. حتی برای افرادی که می‌توانند ماهانه ۴۴ دلار برای این داروی ریزش مو شرکت بپردازند، طاسی سر هنوز اختیاری نبوده است.

فیزیولوژی طاسی از دیرباز حتی کارآفرین‌ترین دانشمندان را آشفته کرده است. با وجود این تلاقی نادر تجارت/ علم، تکثیر موهای جدید حوزه‌ی ممکن‌ها خارج بوده است. با این حال، این رویه ممکن است که در حال تغییر باشد، البته قرار نیست که مانند همه‌ی کلک‌های بازاریابی دنیای دارو، تنها بسته‌بندی‌ داروهای قدیمی نونوار شود. بلکه اخیرا چند مقاله معتبر علمی منتشر شده‌اند که توانسته‌اند یافته‌های ارزشمندی از رویکردهای متفاوتی از بهره بردن از سلول‌های بنیادی تا چاپ سه‌بُعدی گزارش دهند. در این گزارش‌های علمی، پژوهشگران این نوید را داده‌اند که در آینده‌ای نه چندان دور بتوان موهای واقعی فرد را بازسازی و ترمیم کرد و در نواحی مختلف پوست سر به مقدار دلخواه و نامحدود کاشت.

رابرت برانشتاین، پوست‌شناسی از منهتن که متخصص کاشت مو است، می‌گوید:

 در گذشته برای مدت‌ها می‌گفتیم که هنوز ۱۰ سالی با (درمان طاسی سر) فاصله داریم، اما اکنون به نظر به آن نزدیک‌تر شده‌ایم.

از بین تمام اعضای بدن که در آزمایشگاه کاشته می‌شوند، مو شاید ساده‌ترین به نظر برسد. موها اساسا رشته‌های پروتئینی هستند که به دور یکدیگر پیچیده شدند. و نیازی نیست که مو به مانند کبد یا مغز عملکرد حیاتی داشته باشد، فقط باید یک‌جا گذاشته شود و رشد کند و ریزش نداشته باشد.

یکی از بیلبوردهای تبلیغاتی شرکت هیمز در شهر نیویورک که در آن شعار مشهور شرکت: «طاسی سر اختیاری است.» دیده می‌شود

اما موها بسیار پیچیده‌تر از آنچه بسیاری از پژوهشگران در ابتدا انتظار داشتند، هستند. برای تولید یک تک رشته‌ی که بتواند به خوبی رشد کند و سرجایش بماند، بدن به هزاران سلول بنیادی به نام «پاپیلای پوست (Dermal Papilla)» در هر فولیکول مو احتیاج دارد. فرق سر انسان حاوی ۱۰۰ هزار فولیکول مو است، اما طول عمر آن‌ها محدود است: هرچه پاپیلای‌های پوست با گذشت زمان از بین بروند، فولیکول‌ها نیز کاهش می‌یابند و به حالت خفته در می‌آیند. در این حالت، فَرق سر فرد طاس هنوز مو دارد، اما اینها فقط موهای زبری هستند که نتیجه فولیکول‌های خفته با تنها چند صد پاپیلای پوستی هستند.

هنگامی که یک فولیکول مو به حالت خفته در می‌آید، قابل ترمیم نیست. بنابراین هرگونه تبلیغاتی که در مورد ترمیم مو قبلا دیده‌اید (الزاما احتیاجی نیست که دچار ریزش مو باشید، این تبلیغات تقریبا در همه‌جا هستند!)، در واقع تبلیغاتی برای پیوند  فولیکول‌های مو بودند، یعنی گرفتن مو از یک بخش و انتقال آن به قسمت دیگر فرق سر. این روش می‌تواند تنها ۱۰ هزار دلار هزینه (برای موارد وطنی این هزینه می‌تواند در حدود چند میلیون تومانی البته در بهترین حالت برای فرد آب بخورد) در بر داشته باشد و نتیجه آن هم می‌تواند محدود به تعداد فولیکول‌های موی حیاتی که فرد در دسترس دارد باشد.

تصور کنید، سلول‌های لوزالمعده می‌توانند جایگزین سلول‌هایی شوند که تولید انسولین در افراد مبتلا به دیابت نوع اول را متوقف کردند. یا سلول‌های ایمنی می‌توانند برای حمله به تومورهای سرطانی به کار گرفته شوند. و در موردی دیگر، از سلول‌های عصبی می‌توان برای ترمیم آسیب‌های نخاعی بهره برد. و البته می‌توان از فولیکول‌های مو برای پوشاندن پوستِ بدون مو استفاده کرد. استفاده از سلول‌های بدن خود شخص خطر پس زدن پیوند مو توسط دستگاه ایمنی را نیز به‌کلی برطرف می‌کند.

هدف نهایی آن چیزی می‌شود که جِف همیلتون و دیگر کارآفرینان دنیای پوست و مو از آن به‌عنوان پدید آوردن «مزارع مو» نام می‌برند. همیلتون مدیرعامل اجرایی استارتاپی به نام «استمسان تِراپتیکس (Stemson Therapeutics)» است که روی بازسازی و تکثیر فولیکول‌های مو کار می‌کند. در روش پیشنهادی همیلتون و همکارانش، مو از سلول‌های بنیادی پوست یا خون فرد گرفته می‌شود و موهای سرشار از پاپیلای پوستی در نواحی اطراف فولیکول‌های قدیمیِ تضعیف شده و خفته کاشته می‌شود.

همیلتون اخیرا در نشست سالانه «انجمن بین‌المللی پژوهش‌های سلول‌های بنیادی ((ISSCR)» اعلام کرد که او و همکارانش توانسته‌اند با موفقیت فولیکول‌های موی انسان را به موش‌ها پیوند بزنند. اسلایدی که او از این آزمایش به حضار نشست نشان داد، موهای کوچک روی بدن یک موش طاس دیده می‌شد. با این حال، نتایج حاصل از این روش لزوما ماندگار نیستند. برانشتاین می‌گوید، وقتی سلول‌های مو تکثیر و بازسازی می‌شوند، با گذشت زمان تمایزی بین این موها حاصل می‌شود که جلوی تکثیر مو را می‌گیرد. موردی که برای مدت طولانی، پژوهشگران پاسخی برای آن نداشتند.

شات‌اسکرینی از یکی از اسلایدهایی که جف همیلتون و همکارانش اخیرا در نشست سالانه انجمن بین‌المللی پژوهش‌های سلول‌های بنیادی به حضار نشان دادند

اما پژوهشگران به تدریج این مشکل را حل کردند. در طول چند سال گذشته، پژوهشگران متوجه شدند که سلول‌ها هنگام کشت، پراکنده می‌شوند و ساختار فولیکول نیز به مرور از بین می‌رود. برانشتاین می‌گوید، در ابتدا آن‌طور تصور می‌شد که اگر بتوان این سلول‌ها به همان شکل قطرات در کنار یکدیگر نگه داشت، با یکدیگر ارتباط‌هایی برقرار می‌کنند، و به تبدیل شدن به فولیکول‌های مو ادامه می‌دهند.

شکل فولیکول نیز برای نگه داشتن موها در جهت دلخواه ضروری است. آلکسی ترشیک، همکار همیلتون چند سال قبل به این موضوع پی برد. او که مشغول کار در آزمایشگاه بود متوجه شد، فولیکول‌های موی انسانی که بازسازی و تکثیر کرده و به بدن موش‌ پیوند زده، نتیجه آن موهایی می‌شود که به سمت داخلی یا یکی از جوانب رشد می‌کند. و موهایی که از روی پوست جوانه می‌زدند نیز در زوایای مختلفی پدیدار می‌شدند.

هامیلتون می‌گوید:

خیلی ساده، قرار دادن فولیکول روی پوست به‌معنی تعداد زیادی موهای روینده در جهت‌های عجیب و غریب بود. حتی تفاوت‌های جزئی در زاویه‌ (رشد مو) باعث می‌شود موها واقعا غیرطبیعی به نظر برسند.

این کشف خود شروع یک رقابت جهانی برای تکثیر فولیکول‌های مویی شد که بتوانند شکل خود را حفظ کنند. در نشستی که ماه گذشته برگزار شد، گروه همیلتون یک راه‌حل پیشنهاد داد. راه‌حل پیشنهادی او و همکارانش، استفاده از یک داربست مصنوعی بود. این داربست در اطراف فولیکول تکثیر شده کاشته می‌شود تا رشد مو را هدایت کند. استمسان تراپتیکس به‌تازگی با غول دارویی «آلرگان (Allergan)» برای تهیه این داربست‌های مو همکاری‌ کرده و همیلتون می‌گوید انتظار دارد که طی ۱ سال و نیم آینده آزمایش‌های بالینی روی انسان انجام گیرد.

در همین حال، آنجلا کریستیانو، استاد ژنتیک و پوست‌شناسی در دانشگاه کلمبیا از چاپ سه‌بعدی برای تولید یک قالب ژله‌ای استفاده کرده که فولیکول‌ها و پاپیلای پوست را در هنگام پراکندگی در کنار یکدیگر نگه می‌دارد. کریستیانو در دسامبر گذشته (آذر ۹۷) نتایج یافته‌های خود را در ژورنال علمی «نیچر» گزارش داد و از قابلیت احیای کل مو از سلول‌های انسانی کاشت شده گفت. او در مقاله‌ی خود نوشت که این روش «تأثیر شگرفی بر درمان‌های انواع مختلف ریزش مو و همچنین زخم‌های مزمن خواهد داشت».

حال مسئله این است که روش‌های درمانی جدید حداقل برای مدتی (از سال‌ها تا دهه‌ها) حداقل برای افرادی که توانایی پرداخت چنین هزینه‌های درمانی را دارند در دسترس خواهند بود. یک سر پر مو برای مدت‌ها از معدود خواسته‌هایی بود که با پول نمی‌شد خریدش، چیزی که فقیر و ثروتمند نمی‌شناخت! و نیازی به گفتن هم نیست که بازسازی و ترمیم موهای جدید برای یک فرد، فولیکول به فولیکول، با داربست‌های چاپ سه‌بعدی مشخصا هزینه بسیار گزافی خواهد داشت. اگرچه هزینه‌های لازم برای توسعه فناوری‌ها لازم این روش به تدریج کاهش پیدا خواهد کرد، بازسازی و ترمیم مو به احتمال زیاد برای بخش اعظمی از جامعه مقرون‌به‌صرفه نخواهد بود. حتی کشور ثروتمندی مانند ایالات متحده در تلاش است تا مراقبت‌های پزشکی ضروری را برای ده‌ها میلیون نفر از شهروندانش که از آن برخوردار نیستند فراهم کند. به این ترتیب، ممکن است که طاسی سر فقط برای آن‌هایی که توانایی و وسع مالی لازم برای درمان‌های پزشکی گزاف را دارند، اختیاری باشد!