استفاده از ایمنی درمانی برای درمان بیماری‌های دیگر در کنار سرطان

ایمنی‌درمانی تحولی درزمینه‌ی درمان سرطان محسوب می‌شود. اکنون، ابزارها و دانش حاصل از این استراتژی درمانی که در آن با تحریک سیستم ایمنی با بیماری مبارزه می‌شود، درحال استفاده در حوزه‌های دیگر پزشکی از درمان بیماری‌های خودایمنی گرفته تا پیشگیری از رد عضو پیوندی است.

اگرچه ایمنی‌درمانی هنوز عمدتا محدود به آزمایشگاه‌ها است، استفاده از این رویکرد در خارج از حوزه‌ی سرطان ظرفیت درمانی چشم‌گیری دارد؛ زیرا سیستم ایمنی در تمام اعضای بدن و نیز در بسیاری از مشکلات سلامتی درگیر است. جاناتان اپستین، متخصص قلب و عروق و رئیس علمی سیستم بهداشت دانشگاه پنسیلوانیا (پن‌ مدیسین) این موضوع را فرصتی درجهت حرکت به‌سوی انقلاب ایمنی می‌خواند که در آن روش ایمنی‌درمانی فراتر از حوزه‌ی درمان سرطان گسترش پیدا می‌کند.

در نوعی از ایمنی‌درمانی سرطان، سلول‌های ایمنی خاصی که سلول‌های T نامیده می‌شوند، از بدن برداشته شده و به‌منظور کسب توانایی حمله به سلول‌های سرطانی، مهندسی می‌شوند (ژن کدکننده‌ی گیرنده‌ای به نام CAR به آن‌ها افزوده می‌شود). تعداد زیادی از سلول‌های T دارای این گیرنده در آزمایشگاه کشت داده شده و ازطریق تزریق وارد بدن بیمار می‌شوند. سلو‌ل‌ مهندسی‌شده که سلول تی کایمریک گیرنده آنتی‌ژن یا CAR-Ts نامیده می‌شود، درمقابله‌با برخی از انواع سرطان خون به‌خصوص لوکمی حاد لنفاوی بسیار موثر است. اکنون، دانشمندان سلول‌های T را درجهت حمله به سلول‌های دیگر نیز مهندسی می‌کنند.

سلول T: نوعی سلول سیستم ایمنیCAR: گیرنده‌ی خاصی که به سلول‌های T افزوده می‌شودCAR T CELL: سلول T به‌همراه CAR افزوده شده به آن که در شناسایی و حمله به سلول‌های خاص کمک می‌کند

مارسلا مائوس، مدیر ایمنی‌درمانی سلولی مرکز سرطان بیمارستان عمومی ماساچوست می‌گوید سرطان اولین قدم منطقی برای ایمنی‌درمانی بود. نیاز به درمان‌های دائمی در سرطان انکارناپذیر است و درمورد تومورهای سرطانی که اگر تحت درمان قرار نگیرند، می‌توانند کشنده باشند، این روش مورد قبول خواهد بود. البته پزشکان احتمالا درمورد استفاده از این روش برای درمان بیماری‌های خودایمنی محتاط‌‌‌تر هستند؛ زیرا بیماری‌های یادشده درمان‌هایی هرچند ناقص دارند. مائوس می‌گوید اکنون که اثربخشی ایمنی‌درمانی در سرطان به اثبات رسیده، منطقی است که از این روش برای درمان دیگر بیماری‌ها نیز استفاده کنیم.

گروهی از پژوهشگران تحت هدایت ایمی پین متخصص پوست مرکز پن مدیسین، درحال آماده‌سازی آزمایش‌های انسانی هستند که در آن‌ها از سلول‌های T مهندسی‌شده، برای درمان نوعی بیماری پوستی خودایمنی به نام پمفیگوس استفاده خواهد شد. در نوعی از این بیماری که حدود ۴ هزار آمریکایی را مبتلا کرده است، سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی را علیه پروتئین‌هایی که موجب حفظ انسجام پوست می‌شوند، تولید می‌کند و منجر به بروز تاول‌های دردناک و ناتوان‌کننده‌ای روی پوست بیمار می‌شود.

پین و همکارانش از سلول‌های T مهندسی‌شده برای از بین بردن سلول‌های ایمنی سازنده‌ی آنتی‌بادی‌های یادشده استفاده کردند و نتایج آزمایش‌های حیوانی آن‌ها امیدوارکننده بوده‌اند. برخی از پژوهشگران نیز در گذشته سعی کرده بودند که آنتی‌بادی‌های مسبب این بیماری پوستی را مورد هدف قرار دهند، اما موفق نشده بودند. پین می‌گوید او درمورد سلول‌های T مهندسی‌شده‌ای که هم‌اکنون استفاده می‌کند، خوش‌بین است؛ زیرا آن‌ها نسخه‌های بیشتری از خود می‌سازند، بنابراین اثرشان می‌تواند ماندگار باشد.

حتی روش ایمنی‌درمانی که چندین دهه قدمت دارد، الهام‌بخش پژوهش‌های امروزی است. در پاریس، دیوید کلاتزمن، ایمونولوژیست دانشگاه سوربن آزمایش‌هایی دررابطه‌با درمان اختلالات خودایمنی با استفاده از سطوح پایین اینترلوکین۲ انجام می‌دهد. اینترلوکین۲ (IL-2) یک مولکول سیگنال‌دهنده‌ی ایمنی است که برای نخستین بار در اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰ به‌منظور درمان سرطان مورد استفاده قرار گرفت. در آن زمان، مقادیر بالایی از IL-2 روی تعداد کمی از تومورهای متاستاتیک موثر بود (عمدتا سرطان کلیه و ملانوم)؛ اما موجب عوارض جانبی وحشتناکی می‌شد.

پژوهش‌های کلاتزمن نشان می‌دهد که مقادیر پایین مولکول اینترلوکین۲ ممکن است بتواند انواعی از بیماری‌های خودایمنی را ازطریق افزایش سطوح سلول‌های T تنظیمی یا Treg که پاسخ ایمنی را مهار می‌کنند، درمان کند. او از ایمنی‌درمانی برای سرکوب سیستم ایمنی استفاده می‌کند؛ درست برعکس کاری که پژوهشگران حوزه‌ی سرطان انجام می‌دهند.

جروم ریتز که در آزمایشگاه تولید سلول موسسه‌ی سرطان دانا فاربر فعالیت می‌کند، می‌گوید که CAR-Ts ساخته‌شده با سلول‌های T تنظیمی مهندسی‌شده می‌تواند علیه التهاب یا پیشگیری از رد پیوند مورد استفاده قرار گیرند.

پیوند سلول‌های بنیادی می‌تواند برخی از انواع سرطان‌های خون را درمان کند؛ ولی در عین حال این خطر وجود دارد که سلول‌های سیستم ایمنی فرد اهداکننده به بدن فرد گیرنده حمله کنند. ریتز می‌گوید شاید بتوان CAR-Tregs را درجهتی مهندسی کرد که سلول‌های فرد گیرنده بتوانند عضو دریافتی را بپذیرند و رد پیوند اتفاق نیافتد.

اپستین اخیرا سلول‌های T را در موش مهندسی کرده است تا به سلول‌هایی که موجب ایجاد بافت زخم روی قلب می‌شوند، حمله کنند. این بافت زخم (فیبروز) که به‌دنبال مشکلات پیش آمده برای قلب و به‌منظور پیشگیری از پارگی قلب تشکیل می‌شود، می‌تواند روی عملکرد پمپاژ خون تاثیر منفی بگذارد. رویکرد اپستین روی موش‌ها نتیجه‌بخش بود و موجب کاهش بافت زخم شد. نتایج پژوهش وی در مجله‌ی Nature منتشر شده است. او ابراز امیدواری می‌کند که این روش را در حیوانات بزرگ‌تر مورد آزمایش قرار دهد؛ اما برخی از متخصصان در این زمینه تردید دارند.

اریک توپول، متخصص قلب بعید می‌داند که روش اپستین روی انسان‌ها موثر باشد. او می‌گوید:

این علم جالبی است؛ اما راه درازی تا رسیدن به انسان‌هایی با بیماری قلبی دارد. بسیاری از درمان‌ها که روی موش اثربخش هستند، در انسان‌ها تاثیری ندارند و اگرچه فیبروز به‌وضوح در نارسایی قلب نقش دارد، مشخص نیست که آیا مورد هدف قرار دادن بافت فیبروتیک به بیماران کمک می‌کند یا نه.

او همچنین در مورد عواقب هر نوع مداخله‌ای که روی تپش قلب اثر داشته باشد، ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید این نوع مداخله ممکن است موجب ایجاد مشکلات جدی در زمینه‌ی ریتم قلبی شود که می‌تواند کشنده باشد.

اپستین و همکارانش می‌گویند که اگر این کار خاص موفقیت‌آمیز هم نباشد، رویکرد بزرگ‌تر آن‌ها هنور معتبر است: کسب دانش درمورد اینکه چگونه سیستم ایمنی را برای مبارزه با سرطان دستکاری کنیم، اطلاعاتی را در اختیار پژوهشگران قرار داده است که از آن می‌توانند برای مبارزه با بیماری‌های مختلفی از عفونت گرفته تا آرتریت استفاده کنند. مائوس نیز با این موضوع موافق است:

من فکر می‌کنم ما قطعا در لحظه‌ای هستیم که این نوع از علم، این نوع از محصول بالقوه (سلول‌های T مهندسی‌شده)، می‌تواند تحول‌آفرین باشد. چنین سلول‌هایی می‌توانند در شرایط و بیماری‌های مختلف به کار گرفته شوند؛ اما من فکر می‌کنم هنوز زود است که بگوییم آیا این روش منجر به تولید یک محصول تجاری برای بیماران می‌شود یا نه.