سرنوشت دانشمند چینی مسئول دستکاری ژنتیکی نوزادان هنوز نامعلوم است

درست یک سال قبل، دکتر هه جیانکوی، دانشمندی که به ادعای خود توانست به تولد نخستین نوزادان اصلاح ژنتیکی کمک کند، با اعلام نتایج تحقیقاتش جهان را در شوک فرو برد. اکنون که یک سال از جنجال دانشمند چینی گذشته، هنوز خبری از سرنوشت او در دست نیست. او از آذر سال گذشته که برای آخرین بار در انظار عمومی دیده شد، تاکنون دیگر مشاهده نشده است. همین‌طور تحقیقات او نیز در هیچ نشریه‌ی علمی منتشر نشده و خبری از سلامتی نوزادان دستکاری ژنتیکی نیز در دست نیست.

هه جیانکوی، سال گذشته در دومین نشست بین‌المللی ویرایش ژنوم انسان در هنگ‌کنگ شرکت کرد و از تحقیقاتش دفاع کرد. دکتر هه بعدا در مصاحبه‌ای اختصاصی با آسوشیتدپرس و سپس چند ویدئو که در یوتیوب به اشتراک گذاشت، اعلام کرد که ژنوم جنین انسان را با روش کریسپر دستکاری کرده و این جنین‌ها که دخترانی دوقلو بودند، در صحت و سلامت کامل به دنیا آمده‌اند.

دکتر هه و همکارانش برای انجام این آزمایش ژنتیکی، ابتدا تخمک و اسپرم را از والدین (مادری سالم و پدری مبتلا به ایدز) دریافت کرده و پس از لقاح مصنوعی، اصلاحات مهندسی ژنتیک را روی سلول‌های جنینی انجام دادند. سپس این دو جنین به رحم مادر انتقال داده شده و مراحل رشد خود را به‌صورت طبیعی در درون بدن مادر سپری کردند. دکتر هه بخش کوچکی از DNA را از ژنی به‌نام CCR5 خارج کرده بود. کسانی که این بخش از مواد ژنتیکی را از دست می‌دهند، به ویروس HIV مقاوم می‌شوند. دکتر هه عقیده داشت که نوزادان اصلاح شده ژنتیکی نسبت به این ویروس مقاوم شدند.

هرچند اثبات کارایی تحقیقات ژنتیکی دکتر هه به این دلیل که نتایج یافته‌های او هنوز در نشریات معتبر علمی منتشر نشده قابل اثبات نیست، از‌ آنجایی که تحقیقات او بدون هیچ نظارت یا مجوز خاصی انجام گرفت، جنجال زیادی به پا کرد. بسیاری از دانشمندان اعلام کردند که او مرتکب «یک اشتباه اخلاقی نابخشودنی» شده و سیل انتقادات به سوی او و تحقیقاتش روانه شد. دانشمندان دلایل انتقادات خود از این تحقیقات را در همان زمان در نشریات و رسانه‌های معتبر منتشر و عنوان کردند که هنوز از خطرات دراز مدت این دست آزمایش‌ها مطمئن نیستند.

دکتر ویلیام هورلبوت، متخصص زیست‌شناسی از دانشگاه استنفورد می‌گوید، ماجرای (دکتر هه) تماما در «لفافه‌ای از نهان‌کاری» پنهان شده و نمی‌توان به‌راحتی به حقیقت ماجرا پی برد. دکتر هه قبل از اینکه نتایج یافته‌هایش را در نشست بین‌المللی هنگ‌کنگ منتشر کند، بارها با دکتر هورلبوت صحبت کرده بود. از زمان افشای تحقیقات دستکاری ژنتیکی نوزادان چینی، بسیاری خواستار تغییر در مقررات و توقف تحقیقات مشابه شدند. با این حال، هنوز مناقشات زیادی در مورد معیارها و نحوه‌ی اجرای چنین قوانینی وجود دارد.

قبلا گفته شده بود که دکتر هه جیانکوی در بازداشت خانگی به سر می‌برد، اما محل نگه‌داری این متخصص ژنتیک همچنان نامعلوم است

دکتر کِران موسونورو، متخصص ژنتیک از دانشگاه پنسیلوانیا که به‌تازگی کتابی درباره‌ی نخستین نوزادان اصلاح ژنتیکی کریسپر به چاپ رسانده، در این رابطه می‌گوید که هنوز تغییری (در قوانین) حاصل نشده است. دکتر هورلبوت که تحقیقات دکتر هه را محکوم کرده، سال قبل در این رابطه گفته بود که کنترل چنین تحقیقاتی از دست محافل علمی و دانشمندان خارج است. او در ادامه گفت، تلاش‌های زیاد برای شیطانی جلوه دادن تحقیقات هه باعث شد، بحث اصلی که همان وضع قوانین مدون در این رابطه بود کاملا به حاشیه رانده شود.

دکتر هه آخرین بار اواسط دی ماه سال قبل در تراس آپارتمانی در دانشگاه علم و تکنولوژی شنژن دیده شده بود. او پس از انتشار تحقیقاتش از این دانشگاه اخراج شد. رؤیت ماموران مسلح در سالن‌های این آپارتمان خبر از حبس خانگی او می‌داد. چند هفته بعد، خبرگزاری رسمی شین هوآی چین اعلام کرد که تحقیقات انجام گرفته نشان داده که دکتر هه به صرف دست یافتن به شهرت دست به این کار زده و به دلیل نقص قوانین مجازات خواهد شد.  

از آن زمان، تلاش‌های آسوشیتدپرس برای اطلاع از وضعیت او ناموفق بوده است. در زمانی‌که اخبار مربوط به بازداشت دکتر هه در رسانه‌ها منتشر شد، مقامات دانشگاه شنژن نیز اعلام کردند حتی در صورتی که هرگونه اطلاعاتی از محل اختفای او داشته باشند آن را برای خود محفوظ نگه می‌دارند. یک سخنگوی این دانشگاه در همین رابطه گفته بود که نمی‌تواند هیچ اطلاعاتی را در اختیار عموم قرار دهد.

رایان فرل، مشاور رسانه‌ای که برای دکتر هه کار می‌کرد نیز از اظهارنظر در این خصوص خودداری کرده است. فرل پیش از این گفته بود که حقوق خود را دیگر از همسر دکتر هه دریافت می‌کند. این موضوع حاکی از آن است که دکتر هه دیگر در وضعیتی نیست که بتواند خودش شخصا حقوق کارمندش را پرداخت کند. هارلبوت هم که تا زمان ناپدید شدن دکتر هه با او در ارتباط بود، چیزی از آخرین صحبت‌هایش با او به رسانه‌ها نگفته است.  

تحقیقات اتحادیه علمی جمهوری خلق چین وجود دختران دوقلوی را تأیید کرده که DNAشان توسط دکتر هه اصلاح ژنتیکی شده بود. در گزارش اتحادیه علمی دولت چین آمده است که دوقلوها و مادران این نوزادان و محققانی که در این آزمایش‌ها دست‌اندرکار بودند توسط سازمان‌های سلامتی دولت چین به دقت تحت‌نظر خواهند بود. در مورد نوزاد سوم نیز که اخبار تولد احتمالی‌اش تیر ماه امسال منتشر شد، اطلاعی در دست نیست. مقامات دولت چین جنین‌های ویرایش شده و سوابق موجود در آزمایشگاه دکتر هه را توقیف کرده‌اند.

دیم، استاد مهندسی زیست‌شناسی دانشگاه رایس همان کسی است که برای اولین‌بار در مصاحبه با آسوشیتدپرس در مورد تحقیقات دکتر هه صحبت کرده بود. دیم در زمانی‌که چند سال قبل دکتر هه به دانشگاه رایس آمده بود، نقش مشاور او را برعهده داشت. آسوشیتدپرس و دیگر رسانه‌ها گزارش‌های ضد و نقیضی از دانشمندان دیگری در آمریکا و چین منتشر کردند که در مورد تحقیقات ژنتیکی اطلاع داشته یا نسبت به آن ظنین بودند. هورلبوت نیز با این موضوع موافق است و عقیده دارد که بسیاری از دانشمندان در مورد تحقیقات هه به‌خوبی اطلاع داشته‌اند و حتی بسیاری نیز او را تشویق کرده‌اند. او در ادامه افزود که هه نمی‌توانست به‌تنهایی دست به این تحقیقات ژنتیکی بزند.

مقامات دولت چین آزمایش ژنتیکی دکتر هه را غیرضروری و غیرمسئولانه دانسته‌ و گفته‌اند که این تحقیقات آشکارا نقض جدی قوانین داخلی، مقررات و موازین اخلاقی بوده‌ است

دانشمندان اخیرا روش‌های جدیدی را برای تغییر ژن‌ها کشف کردند که ممکن است از کریسپر ایمن‌تر باشد. دانشمندان قبلا روش‌های ویرایش ژنی را برای مقابله با برخی بیماری‌ها در کودکان و بزرگسالان به کار گرفته‌اند، اما این آزمایش‌ها از آنجایی که شفافیت لازم را داشتند و همین‌طور به نسل‌های بعد منتقل نمی‌شدند بحث‌برانگیر نبودند. برخی دانشمندان عقیده دارند که در صورت اثبات کارایی این روش‌ها، ویرایش ژنتیکی می‌تواند در آینده بیشتر پذیرفته شود. موسونورو، دلیل پیشرفت کُند ویرایش ژنتیکی را احتیاط‌کاری و مسئولانه بودن این دست تحقیقات می‌داند. حدود یک ماه قبل در شهر برکلی در ایالت کالیفرنیا، نشستی به منظور آگاه‌سازی عموم مردم در رابطه با انواع ویرایش ژنتیکی از دستکاری ژنوم حشرات و گیاهان تا جنین انسان و حیوانات برگزار شد.

آکادمی ملی علوم ایالات متحده (NAS) نیز اخیرا در پی نگرانی‌ها در مورد پیامدهای غیراخلاقی ویرایش ژنتیکی، ویدئویی در این رابطه منتشر کرد. یک سخنگوی آکادمی ملی علوم در این رابطه گفت که آکادمی علوم تلاش‌ زیادی برای معین کردن معیارهای لازم برای ویرایش ژنتیکی انجام داده است. این سخنگو در ادامه گفت که بخش اعظمی از بودجه این تحقیقات از سوی دولت ایالات متحده تأمین می‌شود، اما کمک‌های مالی از بخش خصوصی نیز به این آکادمی شده است.  

در نظرسنجی سال گذشته‌ی آسوشیتدپرس و مؤسسه افکارسنجی نورک (AP/NORC)، اکثر شرکت‌کنندگان گفتند که با کاربرد اصلاح ژنتیکی برای حفاظت از نوزادان در مقابل بیماری‌ها موافق هستند، اما نباید DNA به نحوی تغییر داده شود که نوزادانی باهوش‌تر با قابلیت‌های جسمی و ذهنی بهتر متولد شوند. جنیفر دودنا، زیست شیمی‌دان دانشگاه کالیفرنیا، برکلی که خود به کشف کریسپر کمک کرده، اخیرا در یادداشتی که در نشریه‌ی ساینس منتشر کرده، اذعان داشته که سازمان بهداشت جهانی از مراجع قانونی همه‌ی کشورهای دنیا درخواست کرده که اجازه انجام آزمایش‌های مشابه را ندهند. اخیرا یک دانشمند روسی درخواست انجام آزمایش ژنتیکی روی جنین انسان را داده بود. دکتر دودنا در ادامه یادداشت خود نوشته است که وسوسه‌ی دستکاری DNA جنین یا اسپرم و تخمک دست از سر دانشمندان برنخواهد داشت.