هرآنچه باید درمورد اهدا و انتقال خون بدانید

خون باارزش‌ترین هدیه‌ای است که هر کسی می‌تواند به فرد دیگر بدهد. اهدای خون، درواقع اهدای زندگی است. تصمیم شما درمورد اهدای خون می‌تواند موجب نجات جان یک یا حتی چندین فرد شود.

ازآنجاکه مدت زمان نگه‌داری خون محدود است، نیاز مداومی به اهدای خون به‌صورت منظم وجود دارد. اهدای خون منظم به‌وسیله‌ی تعداد کافی از افراد سالم برای اطمینان از اینکه خون سالم در هر زمان و مکان لازم در دسترس است، امری ضروری به‌شمار می‌آید. البته در وضعیت کنونی، میزان خون اهدایی بسیار کمتر از تقاضای جهانی خون است و برخی از کشورهای جهان از این نظر در وضعیت بحرانی به سر می‌برند.

خون برای انتقال مواد مختلف به بافت‌های سرتاسر بدن ضروری است. خون مایع حفظ‌کننده‌ی حیات است که در سرتاسر بدن به گردش درمی‌آید و مواد مختلفی مانند الکترولیت‌ها، هورمون‌ها، ویتامین‌ها، آنتی‌بادی‌ها، مواد مغذی، گرما، اکسیژن و سلول‌های ایمنی را به بافت‌های مختلف می‌رساند. خون همچنین مواد زائد و کربن‌دی‌اکسید را از بافت‌های بدن دور می‌کند. اجزای خون انسان عبارت‌اند از:

پلاسما: بخش مایع خون که سلول‌های خونی زیر در آن معلق‌اند:

۱. سلول‌های قرمز خون (اریتروسیت‌ها)

۲. سلول‌های سفید خون (لوکوسیت‌ها): انواع مختلف سلول‌های سفید خون عبارتنداز:

• لنفوسیت‌ها
• مونوسیت‌ها
• ائوزینوفیل‌ها (اسیدوفیل‌ها)
• بازوفیل‌ها
• نوتروفیل‌ها

*گرانولوسیت‌ها گروهی از سلول‌های سفید هستند که در سیتوپلاسم خود گرانول دارند (شامل نوتروفیل‌ها، ائوزینوفیل‌ها و بازوفیل‌ها).

۳. پلاکت‌ها (ترومبوسیت‌ها)

سلول‌های خون در مغز استخوان ساخته می‌شوند. مغز استخوان ماده‌ی اسنفج‌مانندی است که در مرکز استخوان‌هایی قرار دارد که تمام انواع سلول‌های خونی را می‌سازند. اندام‌ها و سیستم‌های دیگری نیز در بدن ما وجود دارند که به تنظیم سلول‌های خونی کمک می‌کنند. گره‌های لنفاوی، طحال و کبد به تنظیم تولید، تخریب و عملکرد این سلول‌ها کمک می‌کنند. تولید و توسعه‌ی سلول‌های جدید در مغز استخوان فرایندی است که خون‌سازی (hematopoiesis) نامیده می‌شود.

سلول‌های خونی که در مغز استخوان تشکیل می‌شوند، ابتدا به شکل سلول‌های بنیادی هستند. سلول بنیادی، نخستین مرحله از تشکیل تمام سلول‌های خونی است. با بلوغ سلول بنیادی چندین نوع متمایز از سلول‌های خونی ایجاد می‌شود که شامل سلول‌های قرمز، سلول‌های سفید و پلاکت‌ها می‌شود. سلول‌های خونی نابالغ بلاست نیز نامیده می‌شوند. برخی از بلاست‌ها در مغز استخوان می‌مانند تا بالغ شوند. برخی دیگر به بخش‌های دیگر بدن مهاجرت کرده و در آنجا بالغ شده و به سلول‌های خونی عملکردی تبدیل می‌شوند.

وظیفه‌ی اصلی سلول‌های قرمز خون یا اریتروسیت‌ها حمل اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌های بدن و دور کردن کربن‌دی‌اکسید از بافت‌ها و برگرداندن آن به ریه‌ها است. هموگلوبین پروتئین مهم موجود در سلول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه‌ها به تمام بخش‌های بدن می‌رساند.

وظیفه‌ی سلول‌های سفید خون یا لوکوسیت‌ها مبارزه با عفونت است. انواع مختلف سلول‌های سفید خون در مبارزه با عفونت‌های باکتریایی، ویروسی، قارچی و انگلی نقش مخصوص به خود را دارند. این سلول‌ها از شما دربرابر اجرام خارجی که وارد جریان خون می‌شوند، مانند آلرژن‌ها، محافظت می‌کنند و نیز در حفاظت در برابر سلول‌های جهش‌یافته مانند سرطان نقش دارند.

وظیفه‌ی اصلی پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها انعقاد خون است. پلاکت‌ها ازنظر اندازه بسیار کوچک‌تر از دیگر سلول‌های خونی هستند. آن‌ها گرد هم می‌آیند و پلاک‌هایی را در مسیر عبور خون ایجاد می‌کنند تا خون‌ریزی متوقف شود.

اهدای خون عملی داوطلبانه است که می‌تواند موجب نجات جان افرادی شود که به‌علت تصادفات یا جراحی، خون زیادی را از دست داده‌اند و نیز افرادی که به‌علت بیماری یا درمان‌های خاص بسیار کم‌خون شده‌ یا تعداد پلاکت‌های بسیار کمی دارند. میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان، هر ساله به انتقال خون نیاز دارند. خون انسان جایگزینی ندارد. در تمام انتقال‌های خون، از خون یک انسان اهداکننده استفاده می‌شود.

اگر بدن یک یا چندین جزء از اجزایی که خون سالم را می‌سازد، از دست بدهد، انتقال خون می‌تواند به تأمین چیزی که بدن آن را از دست داده است، کمک کند. بسته به میزان خون مورد نیاز، عمل انتقال خون می‌تواند یک تا چهار ساعت طول بکشد.

اقدامات غربالگری در حداکثر کردن ایمنی خون اهداشده برای اهداکننده و گیرنده کمک می‌کند. معیارهای مورد نیاز برای اهدای خون بین مراکز و کشورهای مختلف اندکی متفاوت است.

فرد ممکن است به دلایل زیادی نیاز به انتقال خون پیدا کند. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• فرد دارای جراحی بزرگ یا جراحت شدیدی است و باید خون از دست‌رفته جایگزین شود.
• فرد به دلیل زخم یا عوامل دیگر دچار خونریزی دستگاه گوارش شده باشد.
• فرد دچار بیماری نظیر لوکمی یا بیماری کلیه است که موجب کم‌خونی می‌شود (آنمی: نبود تعداد کافی از سلول‌های قرمز خون سالم).
• فرد تحت درمان سرطان مانند پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی قرار گرفته باشد.
• فرد دچار یک اختلال خونی نظیر مشکلات شدید کبدی باشد.

انواع مختلفی از اهدای خون وجود دارد که به رفع نیازهای پزشکی مختلف کمک می‌کند.

اهدای خون کامل: اهدای خون کامل رایج‌ترین نوع اهدای خون است که طی آن فرد می‌تواند یک واحد خون کامل اهدا کند. سپس اجزای خون از هم جدا می‌شود: سلول‌های قرمز، پلاکت‌ها و پلاسما.

آفرزیس: با استفاده از تکنولوژی آفرزیس می‌توان اجزای خاصی از خون را جمع‌آوری کرد. آفرزیس امکان جمع‌آوری انتخابی سلول‌های قرمز خون، پلاکت‌ها، پلاسما و گرانولوسیت‌ها را فراهم آورده است. در این رویه، به هر کدام از بازوها سوزنی وارد می‌شود. خون به‌وسیله‌ی یک سوزن کشیده می‌شود و از دستگاهی می‌گذرد که پلاسما را از انواع خاصی از سلول‌های خونی جدا می‌کند و اجزای مورد نظر را حفظ کرده و باقی‌مانده‌ی خون را ازطریق سوزن دیگر به خون فرد اهداکننده برمی‌گرداند. طی این فرایند می‌توان بیش از یک جزء از خون را جمع‌آوری کرد. مدت زمان مورد نیاز برای انجام این کار بیشتر از زمان مورد نیاز برای اهدای خون کامل است و معمولا تا ۲ ساعت زمان می‌برد. آفرزیس ممکن است با هدف جمع آوری سلول‌های مختلفی انجام شود:

۱. سلول‌های قرمز خون (اهدای مضاعف سلول‌های قرمز): اهداکنندگان می‌توانند هر ۱۶ هفته یک‌بار، به طریق آفرزیس سلول‌های قرمز خون خود را اهدا کنند. از آن‌جایی که در این روش، تعداد زیادی از سلول‌های قرمز خون برداشته می‌شود، برای جایگزینی آن‌ها به زمان بیشتری نیاز است (نسبت‌به اهدای خون کامل). در این روش سلول‌های قرمز خونی که فرد اهدا می‌کند، دوبرابر حالت اهدای خون کامل است. سلول‌های قرمز خون اکسیژن را به کل بدن می‌رسانند. افرادی که به سلول‌های قرمز خون نیاز دارند، عبارت‌اند از افرادی که خون زیادی را از دست داده‌اند (مثلا طی تصادف یا جراحت) و نیز کسانی که دچار آنمی با علائم شدید هستند.

۲. پلاکت‌ها: در این روش، فقط پلاکت‌ها جمع‌آوری می‌شوند. پلاکت‌ها سلول‌هایی هستند که با تجمع و تشکیل لخته در عروق خونی، به توقف خونریزی کمک می‌کنند. پلاکت‌های اهدایی معمولا به افراد مبتلا به لوکمی، افرادی که تحت شیمی‌درمانی قرار دارند و نوزادان دچار عفونت شدید داده می‌شود. اهداکنندگان می‌توانند تا ۲۴ بار در سال پلاکت‌های خود را اهدا کنند. حدود یک درصد از افراد دارای واکنشی خفیف نسبت‌به یکی از موادی (سیترات) هستند که در جریان اهدای پلاکت با خون مخلوط می‌شود. این واکنش می‌تواند شامل احساس بی‌حسی و سوزن سوزن شدن، گرفتگی عضلات و تهوع باشد. با مصرف مکمل کلسیم قبل یا در جریان اهدا می‌توان از بروز این واکنش پیشگیری کرد.

۳. پلاسما: در این رویه، بخش مایع خون (پلاسما) جمع‌آوری می‌شود. پلاسما به لخته شدن خون کمک می‌کند و حاوی پروتئین‌ها و مواد دیگری مانند الکترولیت‌ها است که به عملکرد طبیعی بدن کمک می‌کنند. پلاسما معمولا به افراد دچار مشکلات کبدی، سوختگی و عفونت‌های باکتریایی خونی شدید داده می‌شود.

۴. گرانولوسیت‌ها: این سلول‌ها، گروهی از سلول‌های سفید خون هستند که با عفونت مبارزه می‌کنند. ممکن است روز قبل از اهدا به‌منظور افزایش تعداد گرانولوسیت‌های خون، به اهداکنندگان گرانولوسیت، فاکتور محرک کُلونی گرانولوسیت (G-CSF) و / یا داروی گلوکوکورتیکوئیدی به‌نام دگزامتازون داده شود. گلوکوکورتیکوئیدها معمولا به افراد مبتلا به دیابت، زخم‌های گوارشی یا گلوکوم داده نمی‌شوند. عوارض جانبی G-CSF و دگزامتازون ممکن است شامل سردرد، درد مفاصل، خستگی، بی‌خوابی، واکنش‌های آلرژیک و تب باشد.

اهدای خون اتولوگ: اهدای خون اتولوگ یا اهدای خون خودی، وضعیتی است که در آن فردی که قرار است تحت عمل جراحی قرار گیرد، چند هفته قبل از جراحی، خون خود را به‌منظور استفاده در زمان جراحی اهدا می‌کند. اهدای خون اتولوگ خطر بیشتر (نه همه) مشکلات عفونی مرتبط با انتقال خون را کاهش می‌دهد.

به‌طور کلی برای اهدای خون باید شرایط زیر را داشته باشید:

• وضعیت سلامتی مناسب
• سن مناسب اهدای خون که ۱۶ تا ۱۸ سال است (بسته به منطقه جهان)
• حداقل وزن ۵۰ کیلوگرم
• تأیید شدن در ارزیابی‌های جسمی و پیشینه‌ی سلامتی که در ادامه توضیح داده می‌شود.

• شب قبل از اهدای خون به میزان کافی بخوابید.
• قبل از اهدای خون وعده غذای سالمی بخورید.
• قبل از اهدای خون از مصرف غذاهای چرب مانند همبرگر، سیب‌زمینی سرخ‌شده یا بستنی پرهیز کنید. آزمایش‌های مربوط به تشخیص عفونت که روی خون اهدایی انجام می‌شود، می‌تواند تحت‌تأثیر چربی‌هایی که پس از خوردن غذاهای چرب در خون ظاهر می‌شوند، قرار گیرد.
• قبل از اهدای خون حدود نیم لیتر آب یا مایعات دیگر بنوشید.
• اگر اهداکننده‌ی پلاکت هستید، به‌خاطر داشته باشید که نباید دو روز قبل از اهدا آسپرین مصرف کرده باشید.

قبل از اهدای خون از فرد اهداکننده خواسته می‌شود تا پرسش‌نامه‌ای پزشکی را پر کند که شامل سوالاتی درمورد رفتارهایی است که باعث افزایش خطر ابتلا به عفونت‌هایی می‌شود که ازطریق خون منتقل می‌شوند. این اطلاعات به‌طور محرمانه نگه‌داری می‌شود. همچنین معاینه جسمی مختصری که شامل بررسی فشار خون، نبض و درجه حرارت بدن است، انجام می‌شود. نمونه‌ی کوچکی از خون از سرانگشت گرفته می‌شود و برای بررسی سطح هموگلوبین مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر غلظت هموگلوبین اهداکننده طبیعی باشد و وی واجد سایر شرایط مورد نیاز باشد، می‌تواند خون خود را اهدا کند.

در جریان اهدای خون، اهداکننده به‌راحتی روی یک صندلی می‌نشیند و سوزنی درون بازوی او برای خارج کردن خون قرار داده می‌شود. این کار به آهستگی انجام می‌شود تا علائم احتمالی مانند سبکی سر به حداقل برسد. یک واحد خون برداشته می‌شود (حدود ۴۵۰ میلی‌لیتر). در جریان فرایند اهدای خون، فرد تحت نظارت قرار دارد.

براساس مقررات سازمان غذا و داروی آمریکا، افراد اهداکننده‌ی خون تا ۵۶ روز (۸ هفته) پس از اهدای خون نباید مجددا خون بدهند. البته همه‌ی اهداکنندگان نمی‌توانند طی این مدت مجددا شرایط اهدای خون را به دست آورند، زیرا موضوع بستگی به این امر دارد که بدن فرد با چه سرعتی سلول‌های قرمز خون خود را مجددا جایگزین کند. برای مثال، زنانی که دوره‌های قاعدگی سنگینی دارند، نمی‌توانند هر ۵۶ روز یک‌بار خون بدهند زیرا ذخایر آهن آن‌ها برای پرکردن سلول‌های قرمز خون از دست رفته کافی نیست.

اهدای خون موجب خارج شدن آهن از بدن می‌شود و اگر قبل از اهدای بعدی، آهن از دست رفته جایگزین نشود، منجر به کمبود آهن خواهد شد. خطر کمبود آهن در اهداکنندگان نوجوان، زنان پیش از یائسگی و افرادی که به‌طور مکرر خون می‌دهند، بیشتر است. از آن‌جایی که استراتژی مصرف غذاهای غنی از آهن برای جایگزینی آهن از دست رفته کافی نیست، توصیه می‌شود افرادی که درمعرض خطر کمبود آهن قرار دارند، تا حدود ۶۰ روز پس از اهدای خون از مولتی‌ویتامین حاوی آهن یا مکمل آهن استفاده کنند.

• به‌مدت یکی دو روز، مایعات بیشتری بنوشید.
• تا مدت ۵ ساعت پس از اهدای خون، از انجام فعالیت‌های شدید یا بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید.
• اگر احساس سبکی سر دارید، دراز بکشید و پاهای خود را به سمت بالا قرار دهید تا زمانی‌که این حس از بین برود.
• بانداژ را از روی بازوی خود برندارید و آن را برای ۵ ساعت خشک نگه دارید.
• اگر پس از برداشتن بانداژ خونریزی دارید، مکان خونریزی را فشار دهید و بازوی خود را بالا بگیرید تا زمانی‌که خونریزی متوقف شود.
• اگر بازوی شما درد دارد، از مسکنی مانند استامینوفن استفاده کنید. از مصرف آسپرین یا ایبوپروفن ۲۴ تا ۴۸ ساعت نخست پس از اهدای خون پرهیز کنید.
• اگر فراموش کرده‌اید که هرگونه اطلاعات مهم سلامتی را قبل از اهدای خود گزارش کنید یا دچار مشکل پزشکی خاصی شده‌اید، با مرکز اهدای خون تماس بگیرید.

در صورت بروز علائم زیر نیز باید با مرکز مربوطه تماس بگیرید:

• تداوم احساس تهوع، سبکی سر و سرگیجه پس از استراحت، خوردن غذا و نوشیدن مایعات
• تداوم احساس درد، خونریزی و وجود برجستگی پس از برداشتن بانداژ در محل سوزن
• احساس درد یا سوزن سوزن شدنی که از بازو به سمت انگشتان پیش می‌رود
• بروز علائم و نشانه‌های یک سرماخوردگی یا آنفلوآنزا مانند تب، سردرد یا گلو درد، طی چهار روز پس از اهدای خون

عفونت‌های باکتریایی می‌توانند ازطریق خون اهدایی به فرد دریافت‌کننده‌ی خون منتقل شوند، بنابراین باید درصورت بیمار شدن به مرکز اطلاع دهید تا خون شما مورد استفاده قرار نگیرد.

خونی که به فرد گیرنده داده می‌شود، باید با گروه خونی وی سازگار باشد؛ در غیر این صورت، آنتی‌بادی‌های موجود در خون فرد گیرنده به آن‌ها حمله کرده و مشکلاتی را ایجاد می‌کنند. خون اهدایی برای تعیین گروه خونی (که به‌صورت A، B، AB یا O طبقه‌بندی می‌شود) و نیز فاکتور Rh، مورد آزمایش قرار می‌گیرد. فاکتور Rh به حضور یا عدم حضور یک آنتی‌ژن خاص در خون اشاره دارد. اگر فردی آنتی‌ژن مذکور را داشته باشد، خون او Rh مثبت و اگر فاقد این آنتی‌ژن باشد، خون او Rh منفی است. این اطلاعات مهم است زیرا نوع گروه خونی و فاکتور Rh باید با نوع گروه خونی و فاکتور Rh فردی که خون را دریافت می‌کند، سازگار باشد. ۴۰ درصد از افراد، دارای گروه خونی O هستند که تقریبا برای انتقال به هر فردی بی‌خطر است. اگر دارای این گروه خونی هستید، شما اهداکننده‌ی عمومی به‌شمار می‌روید. اگر گروه خونی شما AB باشد، می‌توانید هرنوع گروه خونی را دریافت کنید و گیرنده‌ی عمومی محسوب می‌شوید. اگر خون شما Rh منفی باشد، تنها می‌توانید خون Rh منفی را دریافت کنید.

شکل بالا نشان‌دهنده سازگاری‌های ممکن در انتقال خون بین اهداکننده و دریافت‌کننده براساس سیستم‌های ABO و Rh است.

اقدامات متعددی در راستای اطمینان از اینکه اهدای خون برای فرد اهداکننده بی‌خطر است، انجام می‌شود و به این ترتیب، بعید است که اهدای خون اثرات منفی بر سلامتی فرد اهداکننده داشته باشد.

بررسی تاریخچه‌ی پزشکی: از تمام اهداکنندگان خون سوالاتی درمورد سوابق پزشکی آن‌ها پرسیده می‌شود تا مشخص شود آیا آن‌ها می‌توانند بدون خطر و بدون تجربه‌ی هیچ‌گونه عوارض منفی خون بدهند یا خیر.

بیماری‌های قلبی، ریوی و خونی: از اهداکنندگان سؤال می‌شود که آیا تاکنون بیماری قلبی، ریوی یا خونی داشته‌اند؟ براین‌اساس، مبتلایان به بیماری قلبی، مشکلات دریچه‌ی قلب، ضربان نامنظم قلب، بیماری عروق خونی مغز، نارسایی مغز و برخی از بیماری‌های خاص ریه ممکن است از اهدای خون معاف شده یا طبق شرایط خاصی قادر به اهدای خون باشند. برخی از بیماری‌های خونی مانند آنمی فقر آهن یا لوکمی مزمن نیز ممکن است کنار گذاشته شود.

حس سالم بودن: از اهداکنندگان سؤال می‌شود که آیا آن‌ها در روز اهدای خون احساس سالم بودن دارند یا خیر.

تشنج: افرادی که دارای سابقه‌ی تشنج هستند، مشروط بر اینکه طی مدت زمان خاصی دچار تشنج نشده باشند (معمولا ۶ ماه) می‌توانند خون بدهند.

جراحی اخیر: افرادی که اخیرا تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند، هنگام بهبودی و از سر گرفتن فعالیت کامل می‌توانند خون بدهند. البته اگر در زمان جراحی انتقال خون انجام شده باشد، آن فرد تا یک سال اجازه‌ی اهدای خون را ندارد.

بارداری: زنان باردار در هنگام بارداری و تا ۶ هفته پس از پایان بارداری اجازه‌ی اهدای خون را ندارند.

شرایط سنی: حداقل سن برای اهدای خون ۱۶ یا ۱۸ سالگی است (بسته به قانون کشور). در بیشتر موارد، محدودیت سنی بالا برای اهدا وجود ندارد اگرچه در برخی از مواد تأیید پزشک فرد اهداکننده نیاز است.

شرایط وزنی: افرادی که وزن آن‌ها کمتر از ۵۰ کیلوگرم است، مجاز به اهدای خون نیستند. هرچه اهداکننده وزن کمتری داشته باشد، احتمال بروز واکنشی نظیر سرگیجه و غش پس از اهدای خون بیشتر است.

بیشتر مراکز خون یک ارزیابی دیگر از افراد دارای سن ۱۶ تا ۱۸ سالی که درست بالای محدوده‌ی وزن قرار دارند، انجام می‌دهند که در آن حجم خون فرد اهداکننده براساس قد و وزن او تخمین زده می‌شود. معمولا ازنظر حداکثر وزن فرد اهداکننده محدودیتی اعمال نمی‌شود.

از فرد اهداکننده‌ی خون سوالاتی نیز پرسیده می‌شود که به بی‌خطر بودن انتقال خون برای فرد دریافت‌کننده‌ی خون مربوط است. یکی از این موارد، احتمال ابتلا به عفونت‌هایی است که به‌وسیله‌ی خون منتقل می‌شود.

ارزیابی پزشکی: علاوه‌بر سابقه‌ی پزشکی، اهداکنندگان قبل از اهدا برای بررسی نشانه‌های آشکار بیماری یا شرایطی که باعت سلب صلاحیت اهدای خون در اهدا کننده می‌شود، تحت معاینه‌ی جسمی مختصری قرار می‌گیرند.

علائم حیاتی: نبض، فشار خون و دمای بدن فرد اهداکننده قبل از اهدای خون اندازه‌گیری می‌شود. افرادی که دارای تب، فشار خون بالا، ضربان قلب بسیار بالا یا بسیار پایین (به استثنای ورزشکاران دارای آمادگی جسمانی بسیار بالا و افرادی که از داروهای بتابلوکر مصرف می‌کنند) یا دارای ضربان نامنظم قلب هستند، به‌طور موقت اجازه‌ی اهدای خون را ندارند.

آزمایش خون: نمونه‌ی کوچکی از خون، از سر انگشت گرفته می‌شود و برای بررسی تعداد سلول‌های قرمز خون یا میزان هموگلوبین موجود در خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کار برای اطمینان از اینکه اهداکننده دچار کم‌خونی نیست یا اینکه پس از اهدای خون دچار کم‌خونی نمی‌شود، انجام خواهد شد. افراد دارای سطوح بسیار پایین هموگلوبین به‌طور موقت مجاز به اهدای خون نیستند.

غربالگری اهداکنندگان خون به اطمینان از این موضوع که خون اهداشده برای انتقال به گیرنده بی‌خطر است، کمک می‌کند. در این رابطه، از فرد اهداکننده خواسته می‌شود تا پرسش‌نامه‌ای را پر کند و نیز آزمایش‌های آزمایشگاهی برای بررسی احتمال عفونت‌های احتمالی در خون اهداشده انجام می‌شود.

ویروس نقص ایمنی انسان (HIV): این ویروس، همان ویروسی است که موجب ایدز می‌شود. اقدامات مختلفی برای غربالگری اهداکنندگان خون ازنظر عفونت HIV و دیگر عوامل خطرساز HIV انجام می‌شود. این اقدامات عبارتنداز تکمیل پرسشنامه‌هایی درمورد وجود هرگونه علامت و نشانه‌ای از HIV و رفتارهایی که خطر ابتلا به عفونت HIV را افزایش می‌دهند. این گونه رفتارها شامل استفاده از داروهای تزریقی غیرتجویزی، داشتن رابطه جنسی خارج از عرف یا داشتن رابطه در ازای پول یا مواد مخدر است. بسته به پاسخی که به این سوالات داده می‌شود، فرد ممکن است مجاز به اهدای خون نبوده یا لازم باشد قبل از اهدای خون مدتی صبر کند.

کسی نباید با هدف آزمایش خون برای عفونت HIV ودیگر عفونت‌های مقاربتی، خون خود را اهدا کند. حتی اگر خون اهداشده ازنظر عفونت HIV آزمایش شود، این آزمایش‌ها کامل نبوده و احتمال اندکی وجود دارد که فردی که درمعرض HIV قرار گرفته، بتواند درصورت اهدای خون، ویروس را به گیرنده‌ی خون منتقل کند. آزمایش‌های رایگان و ناشناسی برای HIV در دسترس است.

افرادی که یک آزمایش مثبت آنتی‌بادی ضد آنتی‌ژن سطحی ویروس هپاتیت B (نشانگری برای عفونت ویروس هپاتیت B) داشته‌اند، به‌طور دائم فاقد شرایط اهدای خون هستند. البته واکسیناسیون هپاتیت B ممکن است به‌طور موقت موجب مثبت شدن نتیجه‌ی این آزمایش شود. به‌منظور پرهیز از رد صلاحیت به‌عنوان اهداکننده‌ی خون، فردی که اخیرا واکسن هپاتیت B را دریافت کرده است، باید قبل از اهدای خون ۲۱ روز صبر کند.

افرادی که خون دریافت می‌کنند، تا ۱۲ ماه پس از تاریخ انتقال خون اجازه ندارند خونی اهدا کنند. در برخی کشورها افرادی که خالکوبی می‌کنند، تا ۱۲ ماه پس از خالکوبی مجاز به اهدای خون نیستند. در بسیاری از مناطق که در آن‌ها صنعت خالکوبی با قوانین دقیق کنترل می‌شود، بدون نیاز به دوره‌ی انتظار، اهدای خون مجاز است. درمورد سوراخ کردن اعضای بدن نیز چنین مقرراتی وجود دارد.

ویروس زیکا: ویروس زیکا در بیشتر افراد موجب بروز عفونت خفیفی می‌شود اما اگر زن بارداری به این ویروس آلوده شود، ویروس می‌تواند موجب سقط جنین یا بروز ناهنجاری‌های مغزی شدیدی در جنین شود. اگر فرد اهداکننده‌ی خون قبلا به مناطقی از جهان سفر کرده باشد که این ویروس در آنجا شیوع دارد، مسئولان مرکز خون باید این موضوع را درنظر بگیرند.

مالاریا: انتقال مالاریا ازطریق انتقال خون در برخی از نقاط جهان شایع است. افرادی که مبتلا به مالاریا بوده‌اند، تا ۳ سال پس از برطرف شدن علائم، مجاز به اهدای خون نیستند. مسافران مناطقی که در آنجا مالاریا شایع است، مشروط بر اینکه هیچ‌گونه نشانه‌ای از مالاریا نداشته باشند، تا یک سال پس از ترک منطقه، مجاز به اهدای خون نیستند. مهاجران یا ساکنان کشورهایی که در آن‌ مالاریا شایع است، تا ۳ سال پس از ترک کشور خود مجاز به اهدای خون نیستند.

بیماری‌های شاگاس و بابزیا: از اهداکنندگان خون سؤال می‌شود که آیا تا به حال بیماری شاگاس (تریپانوزومیازیس آمریکایی) داشته‌اند یا خیر و بیشتر اهدا کنندگان خون برای بیماری شاگاس آزمایش می‌شوند. انتقال بابزیا (یک بیماری شبه‌مالاریا که به‌وسیله‌ی کنه منتقل می‌شود) ازطریق انتقال خون معمول نیست. از اهداکنندگان سؤال می‌شود که آیا تا به حال مبتلا به این بیماری بوده‌اند. در مناطقی که بابزیا در آنجا شیوع بیشتری دارد، ممکن است خون برای آن آزمایش شود.

بیماری‌های پریونی: بیماری کروتزفلد جاکوب (CJD) یک بیماری عصبی نادر ولی کشنده است. بیماری کروتزفلد-جاکوب واریانت (vCJD) یک بیماری مرتبط بوده ولی ازنظر پاتوفیزیولوژی بیماری مجزایی است که نخستین‌بار سال ۱۹۹۶ در بریتانیا ظاهر شد. افراد مبتلا ممکن است برای سال‌ها هیچ علائمی از CJD یا vCJD نداشته باشند. عامل عفونی هر دو بیماری پروتئینی دارای پیچ‌خوردگی غیرطبیعی به‌نام پریون است. با وجود این احتمال بسیار کم درمورد خطر vCJD، کسانی که از سال‌های ۱۹۸۰ (۱۳۵۹) تا ۱۹۹۶ (۱۳۷۴) به‌مدت سه ماه یا بیشتر در انگلستان بوده باشند، مجاز به اهدای خون نیستند.

عفونت باکتریایی: برخی باکتری‌ها به‌طور طبیعی روی پوست و در مجرای گوارشی زندگی می‌کنند. باکتری‌ها می‌توانند وارد خون اهداشده شوند، اگر:

• اهداکننده‌ی خون دچار عفونت خونی بوده باشد.
• اگر باکتری‌های موجود روی پوست به‌وسیله‌ی سوزن وارد خون شود.
• اگر نزدیک محلی که خون کشیده می‌شود، عفونت پوستی وجود داشته باشد.

برای کاهش احتمال آلودگی باکتریایی خون، قبل از وارد کردن سوزن، پوست اطراف محل با دقت بررسی و تمیز می‌شود.

اهداکنندگانی که تب دارند، احساس سالم بودن ندارند یا افرادی که از آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی استفاده می‌کنند (به‌جز برای درمان آکنه) مجاز به اهدای خون نیستند. این محدودیت‌ها درمورد افرادی که خون را برای استفاده‌ی خود ذخیره می‌کنند نیز اعمال می‌شود.

عفونت‌های دیگر: خون اهداشده نمی‌تواند برای هرگونه عفونت احتمالی مورد آزمایش قرار گیرد و انواع جدید عفونت‌ها به‌طور مکرر در سرتاسر جهان ظاهر می‌شوند. مطالب آموزشی قبل از اهدا در اختیار اهداکنندگان قرار داده می‌شود و نیز پرسشنامه‌هایی که شامل چندین سؤال کلی برای شناسایی افرادی که دارای علائم عفونت هستند یا کسانی که به مناطقی مسافرت کرده‌اند که در آنجا این عفونت‌ها رایج هستند، به‌وسیله‌ی فرد اهداکننده تکمیل می‌شود. علاوه‌بر‌این، مراکز خون از اهداکنندگان می‌خواهند که اگر طی دو هفته پس از اهدا، علائم پزشکی خاصی در آن‌ها بروز کرد، مرکز اهدای خون را در جریان قرار دهند.

به‌منظور محافظت از گیرنده‌ی خون دربرابر مشکلات غیرعفونی، فرد اهداکننده قبل از اهدای خون برای وضعیت‌های پزشکی خاص مثال موارد زیر، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

سرطان: هیچ مورد گزارش‌شده‌ای از انتقال سرطان به‌وسیله‌ی انتقال خون وجود نداشته است. اگرچه به‌علت اینکه چنین انتقالی ازنظر تئوری امکان‌پذیر است، سابقه‌ی سرطان اهداکنندگان مورد بررسی قرار می‌گیرد. اهداکنندگانی که مبتلا به سرطان بافت یا اندام جامد هستند (مانند ریه، کبد، سینه)، درصورتی مجاز به اهدای خون هستند که برای دوره‌ای که ازسوی مرکز جمع‌آوری خون تعیین می‌شود، بدون درمان، عاری از سرطان و علائم بوده باشند. این زمان متغیر ولی حداقل یک سال است.

• اهداکنندگانی که مبتلا به سرطان خون بوده‌اند (مانند لوکمی یا لنفوم)، به‌طور دائم فاقد شرایط اهدای خون هستند.
• اهداکنندگانی که مبتلا به سرطان سطحی بوده‌اند که کاملا به‌وسیله‌ی جراحی برداشته شده است (مانند سرطان سلول‌های پایه‌ای پوست یا سرطان دهانه‌ی رحم در مراحل اولیه)، بدون دوره‌ی انتظار می‌توانند خون اهدا کنند.

هموکروماتوز: افراد مبتلا به هموکروماتوز ارثی (وضعیتی که درمان استاندارد آن، برداشت مکرر خون است) اگر دیگر معیارهای مورد نیاز برای اهدای خون را داشته باشند و مقررات خاص FDA بانک خون رعایت شود، می‌توانند خون خود را اهدا کنند. خطر انتقال هموکروماتوز به گیرنده وجود ندارد.

واکسیناسیون‌های اخیر: استانداردهای دقیقی درمورد زمانی‌که پس از واکسیناسیون می‌توانید خون اهدا کنید، وجود دارد. وقتی می‌خواهید خون اهدا کنید، از شما سؤال می‌شود که آیا اخیرا واکسنی دریافت کرده‌اید. اگر واکسنی دریافت کرده باشید، شاید مجبور باشید که اهدای خون را به تعویق بیندازید. برای برخی از واکسن‌های ویروسی یا باکتریایی زنده یا ضعیف شده (مانند سرخک، اوریون، فلج اطفال خوراکی و تب زرد) باید حداقل دو هفته قبل از اهدای خون صبر کنید. برای واکسن‌های سرخچه یا واریسلا زوستر باید ۴ هفته صبر کنید.

• اترتینت (درمان پسوریازیس)
• آسیترتین (درمان پسوریازیس)
• ایزوترتینوین (درمان آکنه)
• فیناستراید (درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات یا ریزش مو)
• دوتاستراید (درمان بزرگی پروستات)
• ویسموجیب (درمان سرطان سلول‌های پایه‌ای پوست)

از اهداکنندگانی که از داروهای ایزوترتینوین و فیناستراید استفاده می‌کنند، خواسته می‌شود که تا یک ماه پس از آخرین بار مصرف دارو قبل از اهدای خون صبر کنند. اهداکنندگانی که دوتاستراید مصرف کرده‌اند، باید به‌مدت ۶ ماه صبر کنند. اهداکنندگانی که ویسموجیب مصرف کرده‌اند، باید دو سال صبر کنند و کسانی که آسیترتین مصرف کرده‌اند، باید سه سال صبر کنند. افرادی که از داروی اترتینیت استفاده کرده باشند، هیچ زمانی نمی‌توانند خون بدهند.

افرادی که طی ۴۸ ساعت گذشته، آسپرین یا داروهای حاوی آسپرین را مصرف کرده باشند، می‌توانند خون کامل اهدا کنند اما مجاز به اهدای پلاکت‌ها طی آفرزیس نیستند. افرادی که داروهای ضدپلاکت مصرف کرده باشند، باید قبل از اهدای پلاکت‌ها ازطریق آفرزیس به‌مدت ۲ تا ۱۴ روز صبر کنند.

افرادی که از داروهای ضدلخته خون (رقیق‌کننده‌های خون) استفاده کرده باشند، به‌طور کلی به‌مدت حداقل ۲ تا ۷ روز (بسته به نوع دارو) پس از آخرین دور مصرف دارو مجاز به اهدای خون نیستند. برخی از داروهای ضدلخته‌ی خون عبارت‌اند از وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان، آپیکسابان، ادوکسابان و هپارین.

پس از اهدای یک واحد خون، خون ازنظر بیماری‌های عفونی که می‌توانند به‌وسیله‌ی انتقال خون منتشر شوند، مورد آزمایش قرار می‌گیرد. این آزمایش‌ها شامل آزمایش‌هایی برای بررسی عفونت‌ HIV، هپاتیت B، هپاتیت C، ویروس لنفوتروپیک T انسانی (HTLV)، ویروس نیل غربی، ویروس زیکا، بیماری شاگاس و سیفلیس هستند. اگر نتیجه‌ی این آزمایش‌ها منفی باشد، خون برای استفاده در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها توزیع خواهد شد. اگر هرکدام از این آزمایش‌ها مثبت باشند، مرکز خون به فرد اهداکننده خبر داده و خون دور ریخته می‌شود.

معمولا پس از اهدای خون، به افراد اهداکننده شماره تلفنی داده می‌شود برای اینکه بتوانند هر عاملی را که ممکن است روی استفاده از خون آن‌ها تأثیرگذار باشد یا علائم عفونت را طی دو هفته‌ی نخست پس از خون دادن گزارش کنند (مانند علائم عفونت مجاری تنفسی فوقانی، بیماری گوارشی یا عفونت ناشی از ویروسی که به‌وسیله‌ی پشه‌ها منتقل می‌شود). چنین گزارش‌هایی مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت و واحد خون ممکن است دور ریخته شود.

بیشتر افرادی که خون اهدا می‌کنند، دچار عارضه‌ای که نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشد، نمی‌شوند. شایع‌ترین عوارض شامل درد یا کبودی در محل سوزن و خستگی است. درصد کمی از افراد (۲ تا ۵ درصد) قبل، در جریان یا پس از اهدای خون احساس ضعف می‌کنند. احتمال بروز این حالت در افرادی که برای اولین‌بار خون اهدا می‌کنند و نیز در افراد جوان‌تر بیشتر است. نوشیدن نیم لیتر آب قبل از اهدای خون در پیشگیری از این وضعیت مفید است.

اهدای خون بی‌خطر است. برای هر اهداکننده از تجهیزات استریل یک‌بار مصرف استفاده می‌شود، بنابراین خطر گرفتن یک عفونت قابل انتقال به‌وسیله‌ی خون ازطریق اهدای خون وجود ندارد. اگر شما فرد بالغ و سالمی هستید، می‌توانید بدون به خطر انداختن سلامتی خود یک واحد خون اهدا کنید. طی ۲۴ ساعت پس از اهدای خون، بدن مایعات از دست رفته را جایگزین می‌کند و طی چندین هفته، سلول‌های قرمز خون مجددا تولید می‌شوند.

به‌طور کلی، انتقال خون بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود اما احتمال بروز عوارض و مشکلاتی نیز وجود دارد. گاهی اوقات برخی از عوارض به‌سرعت پیش می‌آید و برخی عوارض نیز مدتی طول می‌کشد تا خود را نشان دهند.

تب در اثر هورمون‌های مسبب تب (سیتوکین‌ها): این مورد واکنش‌ غیرهمولیتیک تبدار انتقال خون (FNHTR) نامیده می‌شود. تصور می‌شود که تجمع سیتوکین‌ها در جریان ذخیره‌ی اجزای سلولی (خصوصا در واحدهای پلاکت) شایع‌ترین رویدادی است که منجر به بروز علائم FNHTR می‌شود. سیتوکین‌ها به‌وسیله‌ی سلول‌های سفید خون آزاد شده و تخلیه‌ی لوکوسیت‌ها پیش از ذخیره این خطر را کاهش می‌دهد.

اینکه طی ۱ تا ۶ ساعت پس از دریافت خون دچار تب شوید، مسئله‌ی جدی نیست اما اگر تهوع و درد در ناحیه‌ی قفسه‌ی سینه خطرناک است باید فورا به پزشک مراجعه کرد.

واکنش‌های آلرژیک نسبت‌به پروتئین‌ها و /یا سلول‌های موجود در خون اهدایی: حتی اگر نوع خون تزریق شده با خون فرد گیرنده سازگار باشد، ممکن است در بدن فرد گیرنده دربرابر خون تزریق‌شده یک واکنش آلرژیک اتفاق افتد. در این وضعیت فرد دچار خارش شده و کهیر می‌زند.

واکنش آنافیلاکسی: این واکنش طی چند دقیقه پس از آغاز انتقال رخ می‌دهد و حتی ممکن است مرگ‌بار باشد. فرد ممکن است دچار تورم در ناحیه‌ی صورت و گلو، تنگی نفس و کاهش فشار خون شود.

هموکروماتوز (اضافه‌بار آهن): اگر درمورد فردی چندین انتقال خون انجام شود، ممکن است آهن زیادی در خون او جمع شود. این امر می‌تواند موجب آسیب به قلب و کبد شود.

تنگی نفس در اثر واکنش‌های ایمنی/التهابی که با عنوان ضایعه حاد ریه مربوط به ‌تزریق‌خون (TRALI) شناخته می‌شود. این واکنش بسیار نادر اما به‌طور بالقوه کشنده است. طی چندین ساعت پس از آغاز انتقال به شکل تب و فشار خون پایین ظاهر می‌شود. TRALI به ریه‌ها آسیب می‌رساند. این وضعیت به‌وسیله‌ی آنتی‌بادی‌ها یا دیگر مواد موجود در خون جدید ایجاد می‌شود.

تنگی نفس در اثر حجم زیاد مایعات که با عنوان ﮔﺮﺍﻥ‌ﺑﺎﺭﯼ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺧﻮﻥ ﻧﺎﺷﯽ ﺍﺯ ﺗﺰﺭﯾﻖ ﺧﻮﻥ (TACO) شناخته می‌شود.

بیماری پیوند علیه میزبان: مورد حمله قرار گرفتن سیستم ایمنی فرد گیرنده به‌وسیله‌ی سلول‌های انتقال‌یافته، بیماری پیوند علیه میزبان ناشی از تزریق خون نام دارد. این وضعیت معمولا برای گیرنده‌هایی رخ می‌دهد که دچار نقص سیستم ایمنی هستند که در آن سیستم ایمنی آن‌ها قادر به تشخیص لنفوسیت‌های T تزریق‌شده به‌عنوان عامل خارجی نیست. این لنفوسیت‌ها در بدن فرد گیرنده دربرابر میزبان واکنش نشان می‌دهند. این عارضه بسیار نادر بوده اما معمولا کشنده است. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های سفید خون جدید به مغز استخوان فرد گیرنده حمله می‌کنند. اگر فرد دارای سیستم ایمنی ضعیفی باشد، احتمال بروز این عارضه در او بیشتر است.

واکنش همولیتیک حاد ایمنی: این عارضه نادر است اما یک فوریت پزشکی محسوب می‌شود. در این واکنش به‌علت ناسازگاری خونی، سیستم ایمنی بدن فرد گیرنده به سلول‌های خونی موجود در خون دریافتی حمله می‌کند. این اتفاق معمولا در جریان یا درست پس از انتقال رخ می‌دهد و فرد دچار علائمی نظیر تب، لرز، تهوع یا درد در قفسه‌ی سینه و بخش تحتانی کمر می‌شود. رنگ ادرار نیز ممکن است تیره شود.

واکنش تأخیری همولیتیک: این وضعیت نظیر مورد بالا است اما به‌تدریج اتفاق می‌افتد.

این خطرات چندان معمول نبوده و به‌خوبی برای پزشکان شناخته شده است و به‌طور معمول درجهت به حداقل رساندن آن‌ها اقداماتی انجام می‌شود.

اقدامات ایمنی نظیر آزمایش‌های غربالگری پیشرفته تا حد زیادی خطر ابتلا به یک عفونت ویروسی را از راه انتقال خون کاهش می‌دهند. بانک‌های خون، اهداکنندگان را مورد غربالگری قرار می‌دهند و خون‌های اهداشده را ازنظر آلودگی به ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها مورد آزمایش قرار می‌دهند؛ با این حال، عفونت‌ها هم احتمالی نادر هستند که ممکن است با انتقال خون رخ دهند. احتمال ابتلا به این عفونت‌ها از راه انتقال خون کمتر از احتمال مرگ در یک تصادف اتومبیل یا کشته‌شدن به‌وسیله‌ی سلاح گرم است. برآوردهای اخیر نشان می‌دهند که خطر بروز عفونت‌های خاص پس از دریافت یک واحد خون به‌صورت زیر است: