آیا ماسک‌ها به کاهش اثرات منفی حاصل از آلودگی هوا کمک می‌کنند؟
نتایج پژوهش‌های مختلف نشان داده است که قرار گرفتن درمعرض آلودگی هوا، در کوتاه‌مدت یا بلندمدت می‌تواند تاثیر منفی بر ریه‌ها، قلب و مغز بگذارد. تخمین زده می‌شود که آلودگی هوای موجود در فضای باز هرسال منجر به مرگ ۳ میلیون نفر در سرتاسر جهان می‌شود. در واکنش به این موضوع برخی شهرهای جهان سیاست‌هایی را با هدف کاهش آلودگی هوای شهری درنظر گرفته‌اند مانند شارژ ترافیک در لندن، اشتراک دوچرخه در فرانسه و اختصاص نیروی پلیس زیست‌محیطی در پکن.
از آنجا که اجرای سیاست‌هایی که به‌منظور بهبود کیفیت هوا تعیین شده و تاثیرگذاری آن‌ها زمان‌بر است، بسیاری از عابران پیاده و دوچرخه‌سوارها تصمیم گرفته‌اند از ماسک‌ها یا دیگر وسایلی که ادعا می‌کنند موجب کاهش خطرات ناشی از آلودگی هوا می‌شوند، استفاده کنند.
گزینه‌های موجود در این زمینه عبارتند از ماسک‌های ضد گرد‌و‌غبار ساده‌ی کاغذی تا ماسک‌هایی که با فراهم کردن هوای پاک، از مواجهه با بدترین آلاینده‌های هوایی نظیر آن‌هایی که در مشاغل خطرناک دیده می‌شوند، پیشگیری می‌کنند. ماسک‌هایی که برای استفاده در فضای باز مناسب هستند، چیزی بین این دو مورد هستند.
خطرات و کاهش خطر
آلاینده‌های موجود در هوا از ذرات و گازها تشکیل شده‌اند. گازها شامل ازن، کربن‌مونوکسید، نیتروژن‌دی‌اکسید، سولفور‌دی‌اکسید و گروه بزرگی از مواد شیمیایی هستند که با نام ترکیبات آلی فرار (VOCs) شناخته می‌شوند. درحالی‌که گازها نیز می‌توانند تاثیرات مضری داشته باشند، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ما باید بیش از همه درمورد اثرات منفی ناشی از ذرات ریزی که دارای اندازه‌ای کمتر از ۲/۵ میکرون هستند، نگران باشیم. بر‌این‌اساس، آیا ماسک‌ها در کاهش یا پیشگیری از مواجهه با آلودگی هوا موثر هستند؟ توانایی آن‌ها برای محدود کردن میزان مواجهه به نوع آلاینده، نوع ماسک و نحوه‌ی استفاده از آن بستگی دارد.
برای ماسک‌ها یک «فاکتور محافظت» تعریف می‌شود که درصدی از آلاینده است که ماسک آن را حذف نمی‌کند. فاکتور محافظت ۱۰ به‌معنای این است که با فرض اینکه ماسک به طور محکم روی صورت قرار داده شود، به‌جز ۱۰ درصد از آلاینده‌ها، بقیه فیلتر می‌شوند. ماسک‌های کاغذی ساده ازنظر ممانعت از آلودگی هوا تاثیر چندانی ندارند. اگرچه برخی از ماسک‌های دارای فیلتر ارزان قیمت HEPA می‌تواند در محدود کردن مواجهه با ذرات ریز موثر باشند، به‌‌خصوص انواعی که با عنوان «ماسک‌های تنفسی N95» شناخته می‌شوند زیرا دارای فاکتور محافظت ۵ هستند، بناراین می‌توانند تا ۹۵ درصد از ذرات را فیلتر کنند. میزان اثربخشی برای ذرات ریزتر از ۰/۳ میکرون کاهش پیدا می‌کند (باکتری‌ها از این اندازه بزرگ‌تر هستند اما ویروس‌ها و بسیاری از ذرات ریز موجود در انتشارات حاصل از وسایل نقلیه‌ی موتوری کوچک‌تر هستند).
درحالی‌که ماسک‌های N95 گازهای مضر موجود در هوا را حذف نمی‌کنند، می‌توانند با ویژگی‌هایی مانند زغال فعال ترکیب شوند تا مواجهه با گازها کاهش پیدا کند. این ماسک‌ها گران‌تر بوده و باید دقت کرد که کدام گازها را فیلتر کرده و تا چه حد موثر هستند.
پژوهش‌ها چه می‌گویند؟
تعداد محدودی مطالعه درمورد توانایی ماسک‌ها برای پیشگیری یا کاهش اثرات منفی ناشی از مواجهه با آلودگی هوا انجام شده است و نتیجه‌گیری آن‌ها باید با احتیاط تفسیر شود. در دو مورد از سه مطالعه‌ی آزمایشی که همه در کشور چین انجام شده است، هنگام پوشیدن ماسک‌های N95 در زمان قدم زدن در مرکز شهر پکن، فشار خون کمتر از زمانی بود که فرد از ماسک استفاده نمی‌کرد (هم در شرکت‌کنندگان سالم و هم در افرادی که دچار بیماری قلبی بودند). در شرکت‌کنندگانی که دچار بیماری قلبی بودند، جریان خون و تحویل اکسیژن به قلب در هنگام پوشیدن ماسک‌های N95 بهتر بود. در مطالعه‌ی سوم که در شانگهای انجام شده بود، شرکت‌کنندگان سالم نیز در زمان پوشیدن ماسک‌های N95، از فشار خون پایین‌تری برخوردار بودند.
مطالعات مذکور نشان می‌دهند که پوشیدن ماسکی که ذرات آلاینده‌ی موجود در هوا را فیلتر می‌کند، می‌تواند اثرات کوتاه‌مدت ناشی از آلودگی هوا را روی قلب و عروق خونی کاهش دهد.
علت اصلی که چرا یافته‌های مورداشاره باید با احتیاط تفسیر شود، این است که شرکت‌کنندگان از این موضوع آگاه بودند که درحال تنفس هوای تصفیه شده هستند. آگاهی از این موضوع می‌تواند در نتایج مشاهده‌شده تاثیر داشته باشد.
تاکنون مطالعه‌ای درزمینه‌ی پاسخ‌گویی به این سوال‌ها که آیا ماسک‌ها ی مذکور اثرات منفی حاصل از آلودگی روی ریه را نیز کاهش می‌دهند و اینکه آیا ماسک‌ها از اثرات بلندمدت ناشی از مواجهه با آلودگی هوا پیشگیری می‌کند یا نه، منتشر نشده است.
برای اطمینان بیشتر به چنین نتایجی، باید در مطالعات دیگری به تاثیر استفاده از ماسک روی سلامت ریه نیز پرداخته شود و نیز مطالعه به گونه‌ای انجام شود که در آن شرکت‌کنندگان از تنفس هوای تصفیه شده آگاه نباشند. علاوه‌بر‌این، ما باید بدانیم که آیا پوشیدن ماسک‌هایی که علاوه‌بر ذرات ریز، آلاینده‌های گازی را نیز فیلتر می‌کنند، مزایای بیشتری دارند یا خیر.
ملاحظات و محدودیت‌ها
پوشیدن ماسک برای کاهش مواجهه با آلودگی هوا برای برخی افراد دشوار است؛ آن‌ها در این وضعیت احساس ناراحتی می‌کنند و به‌نظر می‌رسد که تنفس برای آن‌ها دشوار شده است. علاوه‌بر‌این، ماسک تنها درصورتی کاملا موثر است که اطراف صورت را به خوبی بگیرد. در مردانی که ریش دارند، ممکن است فاصله‌ای بین ماسک و پوست ایجاد شود و عملکرد ماسک در حذف آلودگی کامل نباشد. علاوه‌بر‌این، درحالی‌که مواجهه‌ی ما با آلودگی هوا معمولا در فضای بیرون بیشتر است، بیشتر زمان خود را در فضای داخل سپری می‌کنیم و در آنجا نیز با آلاینده‌های هوا شامل گاز و ذرات ریز مواجه هستیم. از آنجا که در فضای داخلی به‌ندرت از ماسک استفاده می‌شود، استفاده از پاک‌کننده‌ی هوای داخلی که دارای قابلیت‌های تصفیه‌ی گاز و ذرات هستند، برای محافظت کامل در برابر آلاینده‌های موجود در هوا ضروری است.