ویروس‌های خویشاوند سرخک، از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند؟

اخیرا شاهد افزایش ناگهانی در عفونت‌‌های سرخک بوده‌ایم. برخی از کشورهای اروپایی ازجمله بریتانیا، وضعیت عاری از سرخک خود را از دست داده‌اند و بسیاری از کشورهای درحال توسعه مخصوصا بخش‌هایی از آفریقا، آسیا و اقیانوسیه شاهد شیوع مکرر آن هستند. جمهوری دموکراتیک کنگو با شیوعی طولانی‌مدت درگیر شده است و در این کشور، بیش از ۲۵۰ هزار مورد بیماری و ۵ هزار مرگ رخ داده است.

علت بازگشت سرخک چیست؟

کاهش نرخ واکسیناسیون. برای ممانعت از شیوع سرخک، باید بیش از ۹۰ درصد از جمعیت دربرابر آن ایمنی کسب کرده باشند. در کشور کنگو، نرخ مصونیت کمتر از ۶۰ درصد است. همچنین از آن جایی که ویروس کشنده از بین رفته است، خطر پوشش ضعیف واکسن نیز وجود دارد.

سرخک به گروهی از ویروس‌های بسیار نزدیک به هم به‌نام ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎ تعلق دارد که در پستانداران مختلفی یافت می‌شوند و دارای تونایی پرش از یک گونه به گونه‌ی دیگر هستند. تصور می‌شود که منشا ویروس سرخک، ویروسی بوده که در جمعیت گاوها درحال گردش بوده است که بنا به‌گفته‌ی لوییز کازبی، استاد افتخاری مؤسسه‌ی پزشکی تجربی ولکام ولفوسن، احتمالا هزاران سال پیش و زمانی‌که گاوها اهلی شدند، توانایی بیمار کردن انسان را به دست آورده است.

همچنین سوابق تاریخی وجود دارد که نشان می‌دهد ویروس دیستمپر سگ (CDV) ممکن است از سرخک انسانی در قاره‌ی آمریکا ناشی شده باشد. این اتفاق، احتمالا در پی یک یا چندین مورد انتقال انسان به سگ در جریان شیوع گسترده سرخک در مردم بومی رخ داده است که برای نخستین‌‌بار زمانی‌که در تماس با سیاحان اروپایی قرار گرفتند، به این ویروس آلوده شدند.

ویروسی کشنده برای سگ‌ها

با گسترش CDV در سرتاسر جهان، این ویروس به گونه‌های دیگر ازجمله فک‌ها، گربه‌ها و حتی میمون‌ها و غالبا با اثراتی ویران‌گر منتقل شد. در دهه‌ی ۱۹۸۰، ویروس CDV آخرین جمعیت وحشی از راسوهای پا سیاه را از بین برد و حتی برخی از گونه‌های گربه‌های بزرگ را در معرض خطر قرار داد.

ویروس برای اینکه بتواند از یک گونه به گونه‌ی دیگر برود، باید در جهت استفاده از دستگاه‌های سلولی میزبان جدید سازگاری پیدا کند. اولین کاری که ویروس باید انجام دهد، اتصال به سلول میزبان و وارد شدن به آن است. به‌گفته‌ی دکتر دالان بیلی، ویروس‌شناس مؤسسه‌ی پیربرایت، چیزی که موجب می‌شود ویروس در انتقال بین گونه‌ها خوب عمل کند، این است که پروتئین‌هایی که ویروس از آن‌ها برای انجام این کار استفاده می‌کند، در بین گونه‌های مختلف پستانداران بسیار مشابه است. این امر می‌تواند خطر احتمالی آینده‌ای برای سلامت انسان باشد. دکتر بیلی می‌گوید:

ما شواهدی را پیدا کرده‌ایم که نشان می‌دهد ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎی غیرانسانی می‌توانند به‌سادگی درجهت ورود به سلول‌های انسانی سازگار شوند و ما اطمینان داریم که این ویروس می‌تواند در سلول‌های انسانی تکثیر پیدا کند.

فقط دو جهش ژنتیکی ساده در یکی از پروتئین‌های سطحی CDV نیاز است تا به ویروس این امکان را بدهد که سلول‌های انسانی را آلوده کند.

تهدیدی برای انسان

بنابراین، چه چیزی مانع از این می‌شود که ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎی حیوانی به انسان‌ها منتقل شوند؟ دکتر بیلی توضیح می‌دهد:

احتمالا، یک عامل اصلی ایمنی است که از قبل وجود دارد؛ جایی که عفونت طبیعی یا واکسیناسیون دربرابر سرخک مجموعه‌ای از آنتی‌بادی‌ها را فراهم می‌کند که برخی از آن‌ها می‌توانند از عفونت ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎی غیرانسانی پیشگیری کنند.

اما با کاهش نرخ واکسیناسیون، ما شاهد شیوع‌های عمده‌ای از سرخک خواهیم بود که به ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎی دیگر مانند CDV شانس یافتن میزبان جدیدی را می‌دهد. دکتر کاترینا لیتگو از مؤسسه‌ی بیگ‌دیتا در دانشگاه آکسفورد توضیح می‌دهد که درحال حاضر، هیچ مدرکی مبنی‌بر آلودگی انسان به‌وسیله‌ی CDV یا ویروس‌های مشابه دیگر وجود ندارد، اما نمی‌توانیم این احتمال را کنار بگذاریم. او در این باره توضیح می‌دهد:

شما ممکن است جمعیتی از افراد را داشته باشید که اخیرا در آن هیچ موردی از شیوع سرخک دیده نشده باشد و پوشش واکسن نیز در جمعیت مذکور کم باشد. بنابراین، در این جمعیت، ایمنی دربرابر سرخک پایین است و ممکن است شاهد شیوع محلی باشید. ما می‌دانیم که ویروس می‌تواند بین گونه‌ها منتقل شود، اما اظهارنظر در این باره که آیا یک زنجیره‌ی انتقال انسان به انسان ایجاد می‌شود، دشوار است.

غالبا، ویروس برای انتقال موفق بین گونه‌ها باید جهش پیدا کند. درحالی‌که کاهش نرخ واکسیناسیون ممکن است مجال کافی برای سازگاری ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎی غیرانسانی و انتشار آن‌ها مهیا نکند، این یکی از سناریوهایی است که ممکن است اتفاق بیفتد. سازمان جهانی بهداشت قصد دارد سرخک را ریشه‌کن کند. اگر به‌طور موفقیت‌آمیزی سرخک را ازطریق واکسیناسیون ریشه‌کن کنیم، وسوسه‌ای برای توقف ایمنی‌سازی وجود خواهد داشت و ایمنی گله نسبت‌به سرخک و بنابراین سایر ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎ کاهش پیدا خواهد کرد.

پروفسور برایان ویلت که در دانشگاه گلاسگو به مطالعه‌ی ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎ مشغول است، با این موضوع موافق است که این سناریو و نه عدم موفقیت نرخ‌های واکسیناسیون است که می‌تواند به CDV فرصتی برای آلوده کردن انسان‌ها بدهد؛ اما فقط در صورت مناسب بودن شرایط. پروفسور ویلت توضیح می‌دهد:

آیا این اتفاق در بریتانیا آغاز خواهد شد؟ نه، زیرا بیشتر سگ‌ها واکسینه می‌شوند و CDV بسیار کمی نیز وجود دارد. این اتفاق باید در کشوری رخ دهد که در آن سگ‌ها یا حیوانات دیگر دچار CDV می‌شوند. برای مثال در کشور آمریکا که در آن شیوع‌هایی در راکون‌ها، راسوها و روباه‌های خاکستری اتفاق می‌افتد که می‌تواند وارد جمعیت‌های محلی سگ‌ها شود. شرایط مختلفی باید مهیا شود: حذف ایمنی سرخک از جمعیت انسان، وجود یک جمعیت حیوانی که CDV را انتشار می‌دهد و سپس جمع شدن دو مورد. بنابراین، اگر شما ایمنی سرخک را از کشوری که در آن ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎیی مانند CDV بومی هستند، حذف کنید، دیر یا زود انسان‌ها نیز با آن مواجه خواهند شد. اینکه آیا این ویروس به میزبان جدید سازگاری پیدا می‌کند یا نه، چیزی است که باید دیده شود.

تجربه ریشه‌کن شدن طاعون گاوی و توقف واکسیناسیون

صبحت با پژوهشگران دیگر درمورد این موضوع، اغلب موجب می‌شود آن‌ها به اتفاقی اشاره کنند که در گاوها پس از ریشه‌کن شدن طاعون گاوی و توقف واکسیناسیون رخ داد. دکتر بیلی می‌گوید:

اثر خالص ریشه‌کنی طاعون گاوی این بود که در گله‌های گاو سرتاسر جهان، دیگر ایمنی گله دربرابر ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎ وجود نداشت. چیزی که اکنون در این جمعیت‌ها دیده می‌شود، عفونتی است که به‌وسیله‌ی ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسی به‌نام PPRV ایجاد می‌شود.

PPRV به‌طور گسترده‌ای در حیوانات نسبتا کوچک مانند گوسفندها و بزها در گردش است. میزان آلودگی که گاوها اکنون با آن درگیر هستند، بسیار زیاد است. دکتر بیلی می‌گوید:

شیوع سرمی این ویروس در کشور پاکستان ۱۷ درصد و در کشور سودان تا ۴۲ درصد دیده شده است. در کشورهای تانزانیا و کنگو نیز چنین وضعیتی دیده می‌شود.

اگرچه عفونت سرخک می‌تواند عوارض ویران‌گری داشته باشد، این عوارض درمقایسه‌با عوارض CDV و برخی ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎی دیگر که به‌طور معمول بیماری شدیدی در میزبان‌های طبیعی خود ایجاد می‌کنند، کمیاب‌تر است. CDV بسیار بیماری‌زا است و به‌طور معمول در مرحله‌ی آخر بیماری موجب عفونت مغز می‌شود. درحالی‌که درمورد سرخک، بروز این وضعیت نادر است، اما واقعا خطرناک است. البته، این تنها علت مرگ نیست، زیرا ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎ و ازجمله CDV موجب سرکوبی سیستم ایمنی میزبان خود می‌شوند و این امر می‌تواند منجر به عفونت‌های باکتریایی ثانویه شود و مخصوصا ذات‌الریه و درمواردی اسهال را به‌دنبال داشته باشد.

مرگ میمون‌ها

پروفسور کازبی توضیح می‌دهد:

درمقایسه‌با سرخک، رفتار CDV و ﻣﻮرﺑﯿﻠـﯽ وﯾﺮوسﻫـﺎی دیگر در میزبان خود، ویران کننده است. ما نمی‌توانیم بگوییم که CDV چه تأثیری در انسان‌ها خواهد داشت اما این واقعیت که در برخی از شیوع‌ها در جمعیت میمون‌ها، بسیاری از حیوانات مردند، باید موجب نگرانی ما شود. اگر ما حتی زمانی به جهان عاری از سرخک برسیم، باید به دقت درمورد نحوه‌ی توقف انتقال ویروس‌های نزدیک فکر کنیم. 

برخی پژوهشگران فکر می‌کنند که استفاده‌ی مداوم از واکسن سرخک ممکن است برای محافظت دربرابر انتقال احتمالی CDVبه انسان کافی باشد، اما پروفسور کازبی با این موضوع کاملا موافق نیست. او می‌گوید:

اگرچه آنتی‌بادی‌های سرخک دربرابر CDV نیز محافظت می‌کنند، آن‌ها تطابق کامل ندارند؛ درحالی‌که واکسن‌های سرخک به محافظت دربرابر بیماری CDV در نخستی‌های غیرانسان محافظت می‌کند، کاملا مانع از انتشار ویروس از این حیوانات نمی‌شود. بنابراین، ما ممکن است نیاز داشته باشیم که از واکسن خاص CDV برای پیشگیری از شیوع احتمالی CDV در جمعیت‌های انسانی استفاده کنیم.

البته موضوع اصلی این نیست که اگر سرخک را ریشه‌کن کنیم، چه اتفاقی می‌افتد، بلکه این است که نحوه‌ی واکنش ما دربرابر چالش‌های حاصل از آن چگونه خواهد بود. چیزی که نیازمند دسترسی بهتر جهان به واکسن سرخک و تمایل افراد زیادی به دریافت آن خواهد بود.